The 'Opus majus'

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at |http : //books . google . com/

' /<:

STANFORD UNIVERSITY LIBRARIES

THE OPUS MAJUS

OF

ROGER BACON

VOL. IIL

THE

"OPUS MAJUS"

OF

ROGER BACON

EDITED WITH

INTRODUCTION AND ANALYTICAL TABLE

BY

JOHN HENRY BRIDGES

PBLLOW OP THB ROYAL COLLXGB OP PHYSICIANS; SOMBTIMB
PBLT^W OP ORIBL COLLBGB

SUPPLEMENTARY VOLUME: CONTAINING—REVISED

TEXT OF FIRST THREE PARTS; CORRECTIONS ;

EMENDATIONS ; AND ADDITIONAL NOTES

With Facsimile of Bacon* s Hebrew and Greek IVriiing

** Induire pour dMuire afin de construire."

Augusts Comtb.

" Omnes scientiae sunt annexae, et mutuis se fovent aoxiliis,
ticut partes ejusdem todus, qtiarum quaelibet opus snum peragit
non solum pro se sed pro aliis."

Roger Bacon, O^us Tertiuftu

Minerva G. m.b.H. , Frankfurt/ Main

Unveiinderter Nachdruck 1964

Draek: Amon ftain K.C., MttwahrtmCI—

V

ffl \1?

#%' ClwK «^«k<«vr;tea Cm«** ■•mJtMir ■*•• *

•' f f*' ****!'

.*«M*N( «r u^otl

it,^ j:,*».«-.j..

(«r>*i^'^ '*f

f

j'irt^^^

Vatican 4U84j\ f. Kib.

I

^9 M^ f„i, IT T. ^ a- ffiTw-

^ftp o'-aty ijnri?i ir>»» 1^a«" >^-l? ^ ^^^

fir

rrtti.u
^irttrT fir

im HI

U N

i ^

r f

P ^

a?

I.. Cf****' *i«^ %i4<xU^

^-^l^'^y

ATii IV iimii f iri..

PREFACE.

Three motives prompted me, in 1893, to undertake a new edition of
Roger Bacon's Opus Majus. One was that the sixth centenary of onb of
the earliest and perhaps the greatest of Oxford thinkers was at hand. A
second reason was that this work brings into prominence the connection of
Greek Science with that of the modem world, through the mediation of the
Arabic Schools of Bagdad and Spain. And thirdly, the Opus Majus, when
published in its entirety, appeared to me to present to the world a scheme
of culture contrasting strongly with any that was offered in Bacon's time
•or in the centuries that followed^ Combining the comparative study of
language with a comprehensive gSrasp of physical science, conceiving these
studies as progressive, and yet holding them subordinate to a supreme
ethical purpose, it surpassed any that was put before the woiid till the
publication of the philosophical and social works of Auguste Comte.

But the work was undertaken with insufficient equipment of expert skill
in deciphering manuscripts ; with the result that, though many errors in the
edition of 1733 were corrected, and especially the fundamental error of
omitting the ethical treatise which completes and crowns the work, yet fauc
too many were retained. Further, I had not had the opportunity of con-
sulting the important MS. (Vat. 4086) to which attention was called by Dr.
Gasquet, when in the July issue of the Engl, Hist Review 1897, he
presented an unpublished fragment of Bacon of which more will be said
afterwards. This MS., here called V., resembles in many important
respects, though by no means in all, the Cottonian MS. Julius D.V. alr^dy
noted on p. XV of voL i. (spoken of there as Jul., but in this volume as J.).
J. is the oldest of all known MSS. of the Opus Majus. It contains much
that is not found in the Bodleian MS. (O.) ; but in the 2nd and 3rd parts
it is much mutilated by fire. V., though probably not less than thirty years
later in date, enables us to supplv many of the deficiencies of J.

It was thus necessary that ste^ should be taken to repair the defects of
the edition as it stood. The Delegates of the Clarendon Press, for whose

vi PREFACE.

considerate treatment of the matter I offer my grateful acknowledgments,
had akeady spent much money on the work and were unwilling to incur
further expenditure. TjTiey offered, however, to transfer to me the stock
and copyright. This offer was accepted, and the work, including the
present volume, will in future be sold by Messrs. Williams and Norgate.

A revised text of the first three parts of the Opus Majus is here presented,
based in the main upon V. of which a photographic cppy was obtained in
Rome. It has been carefully collated by Mr. J. A. Herbert of the British
Museum, with J. and also with the Bodleian MS. Digby 235 (here called O.X
which was entrusted to the Keeper of MSS. of the British Museum for this
purpose. As the footnotes show, the readings .of J. and of O. have been
frequently adopted.

It will be seen that this revised text contains much that has not been
printed before, and that it throws new light on Bacon's zeal for philological
culture. This is further illustrated by fecsimiles of f. 1 5, b. and f. 16 of
the Vat. MS., which contain the Greek and Hebrew alphabets,'and the
remarkable passage in which Hebrew is compared ^tH Chaldean..

For the remaining parts of the Opus Majus, a minute coUation of my
text has been made by Mr. Herbert with the best MSS. available, with
results shown in the appeifded list of Corrections and Emendations, and
in the Additional N6tes. To have reprinted the whole work in the form
adopted for parts i.-iii. was a task beyond my means, nor did it seem to be
needed. Among the Notes will be found the missing preamble to
Multiplicatio Specierum, contained in the early fourteenth century MS.,
Add. 8786 ; and the Vatican MS. 4091 (denoted X.X for knowledge of
which, as well as of other Vatican MSS., I have to thank Mr. Bliss, has
supplied some important passages of Part VI., which O. omits.

In the ^preface to voL i. pp. xiii-xvii, something was said of the MSS.
of the Opus Majus. Of the most important of those some further details
are subjoined.

The Oxford MS. Digby 235 (denoted O.) is the earliest MS. containing
all seven parts of the Opus Majus. From it, as was stated vol. i. p. xiv,
the Dublin MS. was copied ; the Gale MS. m Trin. ColL Camb. (see
Brewer, Rogeri Bacon Opera Inedita, pp. xliii-iv), being a copy of this

PREFACE. vii

latter. O. is a small folio volume of 269 vellmn leaves [ff. 2-269, paged
incorrectly from i to 539]. For its history, see Macra/s Annals of ths
Bodleian Library 1890, pp. 7, 8, 316, and Catalogus Codicum MSS.
Kenelnd Digfy 1883, col. 244. The volume contains : —

1. One leaf from a fourteenth century copy of the Speculum Historiale
of Vincent de Beauvais.

2. Opus Majus of Roger Bacon, parts i .-v. There is no general heading.
Part I. is headed. Pars prima hujus persuasionis.in qua exduduntur quatuor

universales causae todus ignorancie humane habens quatuor distindones ;
and begins, Sapiencie perfecta considerado consistit in duobus. Part of
an unfinished fourteenth century MS. ((£ 125-148) has been skilfully
embodied, the later scribe ending a short quire on £ 124 b. at the predse
point where the older fragment begins, and continuing the text on f. 148 b.,
which his predecessor had left blank. Part V. ends ''veritatem non posset
sustinere." Colophon : ^ Fmitur quinta pars majoris opens fratris Rogeri
Bacon."

3. ^Tractatus Magistri Rogeri Bacon de Multiplicadone Specierum,"
begins ''Primum igitur capitulum drca influenciam agentis," £ 1^3, ends
''licet bene retinet post quam recipit/' Colophon : '* Explicit tractatus M.
Rogeri Bacon de multiplicadone specierum."

4. Opus Majus, Parts VI. and VII. Part VI. is headed, "Pars sexta
hujus persuasionis et est sexta pars maioris opens de scientia experi-
mentali;" and begins, "Positis radidbus sapiencie Latinorum penes
linguas, etc," £ 194. It ends, " secreta nature et artis indagarent," £ 209
b. near the top of col. 2. The rest of the column is left blank, and Part
VII. begins a new quire (but the text is in the same hand as in the pre-
ceding part). Heading, Inci)>it pars septima huius persuasioniis de morali
philosophia habens distinctiones et capitula. Begins, Manifestavi in
praecedentibus quod cognitio linguarum, etc, £ 21a The leaves niunbered
pp. 471-498 (ff. 235-248) are misboimd and ought to come in the following
order: 487-498, 483-486^ 471-^82. Ends, "et quid potest homo plus
petere in hac vita?" Here the MS. ends. C£ vol. il p. 403.

The insertion of the Multiplicatio Spederum between Parts V. and VI.
may possibly not have been the original arrangement of the volume, since
that treatise and Part VI. both begm new quires. We know from the
Opus Tertium that the Multiplicatio Spederum was intended to be read in
omnection with Part V. (Brewer's ed., pp. 38, 117) ; but we also know that
it was regarded by Bacon as distinct from the Opus Majus. (Op. Tert,
p. 272.)

O., as already stated, is of the fifteenth century, probably of its second
quarter. For earlier authority we have to consult MSS. which contain

viii PREFACE.

only a portion of the work. Of these, the oldest, undoubtedly of the
thirteenth century, and possibly written at the very time when Bacmi was
composing his work, or very shortly afterwards, is the Cottonian MS. Jul.
D. V. spoken of in this Appendix as J. It is a small parchment quarto and
consists of 8i folios, (If. 7i-i5ib), covering j^ 1-241, L 7 of the text of
vol. i. In the last half of Part I., the whole of Part IL, and the beginning
of Part III., it is much injured, some folios being almost entirely destroyed.
Many of the rubrics are illegible : what is left of them show that the first .
three parts, as weU as the first portion of P^ut IV., were divided into
Distinctiones as well as Capitula.

In this MS. the transition from Part III. to Part IV. is attended with
great confusion. On f. 104, after the passage (p. 96 of vol. i.) ending,
cum vario sapientiae tLamno languent, follow the words, Quodque non
avertunt, ideo necessitate compulsi sunt modemi damnum cum vituperio
sustinere, a quibus omnes sancti doctores, philosophi et sapientes antiqui
remanserunt immunes. Then, without any break beyond an ordinary* fiill
stop and capital, come the words Secunllum impedimentum est majus isto,
nam una est scientia qua ignorata nulla alia sdri potest : et qua sdta possunt
aliae de &cili edeceri ; et haec fuit in usu omnium sanctorum doctorum et
philosophorum et sapientum antiquorum propter sui infinitam utilitatem et
pulchritudinem et magnificentiam, et haec est mathematica. Unde totius'
studii destructio est negligentia mathematicae. Quoniam qui ignorat
quantitates continuas et discretas et earum applicaticmes ad caeteras res et
scientias ignorabit omnia. Et, quod pejus est, omnis homo ignorans hoc
suam ignorantiam nmi potest percipere (et seq. as in vol. i. pp. 97-108, as
fer as the end of Distinctio Prima, sed hoc non est praesentis speculationis).
J. then proceeds with the first six words of Distinctio Secunda (vol. i.
p. 109) Quod de scientiis jam ostensum est, and there stops. He then
interpolates a long passage, printed here for the first time, and given by no
other 5fIS., which is of great importance, because it fills up a gap in Part
III. which would be otherwise inexplicable. On voL i. p. 92 Bacon had
expressed his intention of describing the value of linguistic studies not
merely (i) in themselves but (2) for the government of the Christian
commonwealth, and (3) for the conversion, or (4X if necessary, the
repression of the heathen. In the text as it stands, the second of these
topics is lett unfinished, the third and fourth are not treated of at aU.

In J. the sense, broken off on f. 104 with the words raro suffidunt, is
carried forward on f. 107 with the words raro suffidunt inteipretes ad
intelligentiam plenam, et rarius inveni[un]tur fideles (et seq.). This passage,
here restored to its proper place, completes the seomd subject, and discusses
in full the two others.

PREFACE. ix

After the conclusion of this passage, J. then proceeds with what is given
in vol. L on the authority of other MSS. (P. and O.) as the opening
of Part IV. (vol. i. p. 97), Manifesto {He) quod multae et praeclarae radices
sapientiae dependent ex potestate linguarum (et seq.), as far as the words
ac per contrarium hujus scientiae notitia (last line of p. 97X ^uid then stops.
On this there follow the first words of Distincdo Secunda, p. 109, Quod de
sciendis jam ostensum est (et seq.).

The Hebrew passage, following on the Hebrew alphabet (voL i. p. 75), is
so incorrectly written, whether as regards the Hebrew words, their trans-
literation, or the Latin translation of them, that it was omitted from my
text, v., the MS. next to be spoken o^ 6fiers a complete contrast in this
respect, as the annexed photographic reproduction will show.

J. has otl^er fitults of a kind which make it difficult to believe that
this MS. can have been prepared under Bacon's superintendence. Thus
the word gnomone (p. 103, 1. 18) is written by him cognomone ; p. 161, 1. 22,
atagonis for heptagonis ; p. 222, 1. 13, Yndorum for Num^rorum, and other
Uunders of the same kind. In the displaced passage above mentioned on
the conversion and repression of the heathen, the text, as will be seen from
the footnotes, b extremely corrupt There are some remarkable omissions.
That of the table, p. 208, with the commentary on it, is common to J. with V.
But there is another of eight lines on p. 138, and a still more important
one of five pages (pp. 231^6). On f. 84 and on f. 148 there is a drawing
of a man's head in the margin of the page. As Bacon speaks of his practice
of using this sign to call attention to certain passages (see Op. Tert. ed.
Brewer, p. 68X these instances have been thought to prove Bacon's
supervision of this MS. The evidence is quite inadequate to such a
conclusion.

Vatican 4086, here spoken of as V., b a beautifully written MS. (parch-
ment) in 74 folios, of the first quarter of the 14th century. A photographic
copy of it, and also of the unpublished fragment previously mentioned, has
been given to the Museum by Dr. Gasquet (Add. 35,253). It includes the
first 376 pages of vol. i., ending with the words principalem scripturam,
which close the geographical section. V. is without rubrics, but leaves
spaces for them which on the whole correspond to the divisions in J. It
follows J. in omitting the last chapter of Part I., and the table on p. 208,
and like J. it passes fix>m Part III. to Part IV. without clearly marking the
division. The mathematical section begins simply as a new paragraph
with the words Secundum impedimentum est majus isto, and continues as
in J. to the words praesentis speculationis at the foot of page 108, proceeding
then with Quod de Scientiis ostensum est, as on p. 109. The passage
as to conversion and subjugation of the heathen is not contained in V., and

X PREFACE.

there is no indication, like that given in J^ of the opening to Pftrt IV. which
b adopted in the ed. of 1733 and in my own.

The principal value of V. is that it restores to us passages which
in J. are destroyed or made illegible by fire, and that the Hebrew
sentences are more accurately transcribed. In the scientific portions
of Part IV. there are many errors and omissions which render it
of less value than J. or O. or than P., which is next to be spoken of. In
the thirty-two pages, for instance (197-228X there are eight omissions,
amounting to 107 words, all of which interfere fiUally with the sense^ It
has many mistakes, moreover, in the computations of astronomical magni-
tudes.

A copy of this Vatican MS. will be found in the Paris Library (Nouvelles
Acquisitions Latines 1 7 1 5). It is complete, except that the Hebrew passages
are omitted, though a place is left for them. It is probably of the
beginning of the sixteenth century:

Royal 7 F vii (here spoken of as F.) contains a complete copy of the
fourth part of the Opus Majus. It appears to be of the first half of the
fourteenth century, and is very boldly and clearly written, in 6 folios of
four columns. On the margin at the foot of f. lob and f. 11 is a long
quotation from Albertus Magnus in a very different handwriting, but also
clearly of the fourteenth century, on the subject of the tides, whkh will be
found among the additional notes (p. 139).

On f. 62b, after the words prindpalem scripturam (p. 376X there Mows,
in a kiter handwriting. Hie sequi debet tractatus qui incipit. Post locorum
descriptionem (cf. vol. i. pp. 376-403). And on £ 68 this treatise will be
found in another hand of the same period ; another fragment, De visu et
speculis, occupying the intervening space. (It has been held by some critics
that it should be regarded as part of the introductory work called by Bacon
Opus Minus, or Secundum, of which we possess other fragments. It is
addressed to the Pope, and contains references to the various parts of the
Opus Majus. On the whole it appeared best to leave it in the position
assigned to it in O.) The text of this astrological section in P. is
extremely imperfect, very inferior to the corresponding text in O.

In P. Part IV. is clearly defined as a separate section of the work. The
rubric is, rars quarta in qua ostenditur potestas mathematicae in scientiis et
rebus et occupationibus hujus mundi, habens distinctiones. Prima habet
tria capitula. In primo datur intentio istius partis. Like V., it contains
the section (pp. 269-285) on the correction of the Calendar. In the
scientific portions of the work, and especially in arithmetical calculations, it
is much more accurate than V.

The above are the only MSS. known to me containing the fourth part that

PREFACE. a

are as early as the fourteenth century. In the fifteenth it was several times
copied The Cottonian MS. Tiberius C.V. has been mentioned in the
Pre&ce (p. xv). It covers 71 folios (49-1 19) of the same volume that con-
tains one of the principal MSS. of Opus Tertium. There are no rubrics and
no divisions of chapters. The Correctio Calendarii, although it will be found
id the Opus Tertium (fif. 4ol>-43b) is not given here, nor the concluding
astrological treatise. The MS. ends as in V. with the final words of the
Geographia,— prindpalem Scripturam. It is apparently of the middle of
the fifteenth century.

Another copy of the fourth part is in the possessimi of Corpus Christi
College, Cambridge ; and yet another m the Lambeth Library. These ar^
approximately of the same date as the Cottonian.

Of the fifth part of the Opus Majus (Perspectiva) the most important
MS. is Royal 7 F viii. (ff 47 et seq.) already spoken of on pp. xiii and xv
of the Prefiu:e. The rubric, displaced from its proper position, is, Tractatus
perspectivae habens tres partes ; prima est de conununibus ad caeteras
duas ; secunda pars descendit in spedali ad visionem rectam principaliter ;
tertia ad visionem reflexam et fractam. Prima pars habet duodedm
distinctiones. Prima est de proprietatibus.istius sdentiae et de partibus
animae et cerebri et instrumenti videndi, habens capitula. Primum est de
proprietatibus scientiae hujus.

The treatise begins. Hie aliqua dicenda sunt de perspectiva. Auctores
quidem multi tractant de hac scientia ; sed quidam mmis parum, et seq.
as in the extract firom Qmibach's edition, quoted in the note to vol. il
pp. 1-2. This MS., like the greater part of that which precedes it m the
same volume (ff. i3-46b), is of the 13th century.

The rubric of the second part of Perspectiva is. Hie indpit pars secunda
hujus tractatus, et seq. as in the text of this edition.

The rubric of the third part is simply, Tertia pars perspectivae
prindpalis.

It will be noted that 12 distinctions are spoken of in the first part 0.,
however, speaks of nine only. The two MSS., however, agree in giving
ten distinctions, and they entirely coindde in their contents.

Next in antiquity is the MS. of Perspectiva contained in Add. MS.
8786 (a small volume entitled Baconis Opuscula PhysicaX f. 84 (et seq.).
This MS. is in very small writing, in double columns, of the eariy part of
the fourteenth century. It is headed, Indpit tractatus de modo videndi,
and begins, Quoniam praecipua delectatio nostra est in visu, et lux et color
habent specialem pulcritudinem (et seq.). Chapters are marked by red
letters, but without tides^ Of Distinctiones, in the first part, nothing is
said. The diagrams are scanty and imperfect.

xii PREFACE.

In the Vatican Ubiary (Palatine 828) there is a MS. of PerspectiTa
stated in the colophon to have been completed on Sept 29, 1349, of which
the title is Tractatus perspectivae habens tres partes prindpales extractus
ex multis auctoribus perspectivae compilatns pei^ fiatrem Rogerum Bacon
(ffdinis fratrum minorum. Pars prima hujus persoasionis habens 9
distinctiones ; prima habet capitula 5 ; primum est de polcritudine et
utilitate hujus' psutis in universali.

The MS. begins : Propositis radidbcis sapientiae tarn divinae quam
humanae quae sumuntur penes linguas a quibus scientiae Latinorom sunt
translatae nunc volo radices aliquas discutere quae ex potestate per-
spectivae oriuntur (et seq. as in this edition). But the nine distinctions
spoken of in this MS. are not identical with those of Reg. and O. They
cover the whole of the three parts oi the treatise. Thus Dist iii. cap. i.
appears in this MS. as Dist. ii. cap. 4. ; Dist v. cap. i. as Dist iii. cap. i. ;
Dist viii. cap. L as Dist iv. cap. i. ; Dist x. cap. i. as Dist v. cap. i. ;
Part IVt Dist iii. cap. i. as Dist vi. (the secmid distinction oi Part II. being
omitted). Part III. Dist i. is Dist vil ; Part III. Dist ii. is Dist viii. ;
Part III. Dist iii. is Dist. ix.

Other and later MSS. of this portion of the Opus Majus are, Harieian
80, Sloane 2156 ; Magd. CoU., Cambridge, possesses a copy of it ; also St
Mark's Library, Venice (Lat 133), and Paris Bibl. Nat. (Nouv. Fonds
Latins 10260). This last is on paper, beautifully written, of the sixteenth
century. Combach's edition published in 16 14 is said by him to be
founded on " very old Oxford MSS." What these were he has not told
us ; nor can the variants of this edition be connected with any of the
MSS. known to us. Some of them probably are of his own devising.

It thus appears that for the first five parts of the Opus Majus^ contain-
ing two thirds of the whole work, early manuscript authority is not wanting.
The. case is fsa otherwise with the sixth and the seventh parts,- for which
we have principally to depend upon O. In Part VI., indeed, some
assistance has been afforded by the Vatican MS. 4091, to which attention
has been called in the additional notes. It extends, however, only to the
first Ihird of the section.

For Part VII. we have, besides O., the Royal MS. S F ii., here spoken
of as M. It i^ <rf the early part of the fifteenth century, perhaps thirty
years oldfer than O. But the text is far more corrupt than that of O., and
it only covers the first 52 pages, not a third part of the section.

Coming to what is here printed as an Appendix to the Opus Majus, the
Multiplicatio Specierum, we find again an abundance of manuscript
material. The oldest MS., contemporary with Bacon, is contained in
Royal 7 F viii. ff. 13 (et seq.) preceding the MS. of Perspectiva already

PREFACE. xiii

spoken di. Next in order to this is the Museum MS. Add. 8786 (early four-
teenth century in double columns^ f. 26t>-45b). In the additional notes
mention is made of an interesting preamble to this treatise, given in this MS.
only, which fixes its position as part of a larger philosophical work.
There are certain passages in it not given elsewhere against which the
word superfluit is written in the margin in a contemporary hand. Further,
some of the chapters of Parts II. and III. are removed from their proper
position : e,g,y f. 35d is continued on f. 37a, and chapter ix. of Part II. is
found embedded in Part IV.

Later MSS. of the Multiplicatio will be found in Sloane 2156, in Magd.
ColL, Cambridge, foQowing on the MS. of Perspectiva already mentioned ;
and in the library of St Mark's, Venice (Lat. vi. 133), preceding a MS.
of Perspectiva.

In framing a text from the foregoing MSS. it will be noticed that the
principal difficulty occurs in the transition from Part III. to Part IV. In J.
and also in V., which rank among the oldest (the first being of the thirteenth,
the second oH the beginning of the fourteenth century), the distinction
is by no means clearly marked. On the other hand in P., a MS. not later
than 1350, and in all other MSS. of the fourth Part, the division of this
section is very distincdy indicated. Some clue to this discrepancy is probably
to be found in a remarkable passage occurring in the Baconian fiagment
published by Dr. Gasquet in the English Historical Review ^ July 1897 :
Sentiens meam imbecillitatem nihil scribo difficile quod non transeat usque
ad quartum vel quintum exemplar antequam habeam quod intendo. J. and
V. represent perhaps one, or more probably two, of the earlier drafts. J.
appears to represent a somewhat more advanced '* state" of the work than V.

There remains the difficulty of accounting for the many curious
inaccuracies in J. ; errors so gross as to render it impossible that the copy
could have been made, as some critics have supposed that it was made,
under Bacon's superintendence. To this difficulty Bacon has himself
supplied the clue when explaining to the Pope, as he does in Opus
Tertium. In the second chapter of that work he speaks of the difficulty of
getting his work transcribed : ^ It could not," he said, " be ^rly written out
except by scribes who ^ood outside our body ; and these would transcribe on
their own account, whether I liked it or not, in the way in which writings
are very frequently published in Paris fraudulendy." It is iax from
improbable that J., or at any rate the first portion of J., represents one oi
these [mated editions.

The question was raised by one of my reviewers, whether there was any
such work as the Opus Majus? Although the question seems to carry
scepticism rather &r, it may be well to answer it. The earliest evidence for

xiv PREFACE.

the Opus Majus as a whole is its existence in the MS. here spoken of as O.
O., as already stated, can hardly be considered earlier than 144a If it
were not genuine, the sdtemadve would be to suppoise it an artificial
compilation of Baconian treatises made at some date between the end of
the thirteenth and the middle of the fifteenth century. Against this
somewhat gratuitous supposition is to be set, first, the internal evidence to
be found in the work itself ; secondly, the external evidence derived from
the Opus Minus or Secundum, and the Opus Tertium.

The internal evidence consists (a) in frequent references to Pope
Clement IV. to whom the work was addressed. The letter of the Pope to
Bacon requesting him to send to him the results of his researches was copied
by Wadding from the Vatican archives, and has been verified by myself after
inspection xif the original document. In a work written subsequently to
the Opus Majus (Compendium Studii, Biewer, p. 424), Bacon mentions
Clement IV. as the Pope in question. Among these references to the
Pope in the Opus Majus may be mentioned vol. i. pp. i, 12, 17, 23, 72, 81,
285, '376-7, 403, vol. ii. p. 377. .They are found in the earlier MSS., no less
than in the later.

The second branch of internal evidence {p) consists in the numerous
cross-references from one part of the Opus Majus to another. Thus Part
II. is spoken of (voL i. 33) as a continuation of Part I. Frequent references
to Part II. are made in Part VII., as voL ii. pp. 225, 229,* 233, and 237.
The opening sentence of Part III. refers to the results of Part II. ; that of
Part IV. to Part III. ; that of Part V. to Parts III. and IV. ; that of Part
VI. to Parts III., IV., and V. ; that of Part VII. to Parts II., III., IV., V., and
VI. Part VI. is spoken of in Part IV. (vol. i. p. 213) ; Part VII. in Part I.
(L p. 57); and numerous references are made in Part VII. to Part IV.
(vol. ii. pp. 369, 370, 371, 380, 389).

To this internal evidence is to be added the external proof derived from
the Opus Minus and the Opus Tertium. For the first it is suflScient to
refer to pp. 316-20 of Brewer's edition (Rolls series 1859), including both
these treatises. In the case of the second the evidence is more abundant
Reference to Part I. will be found in cap. xxi. and xxii. ; to Part II. in cap.
xxiii. and xxiv.; to Part III. in cap. xxv.-xxvii. ; to Part IV. in cap.
xxviii.-lxxv. ; to Part V. in cap. xii. -% to Part VI. in cap. xiii. ; to Part VII. in
cap. xiv. It may be added that mention is made of the Opus Tertium,
under the title tertia scriptura, in a contemporary marginal note on £ .32b.
of V. On the whole, it will be hard to find in the history of literature a
work the authenticity of which rests on a sounder foundation. These, and
other questions of a more doubtfid kind would be at once disposed o^ could
the original MS. sent in 1267 to Rome be discovered. But of this there is

PREFACE. XV

little hope. We have no knowledge that the work ever reached Pope
Clement In whichever of the many stages between Paris and Rome it
may have been detained, it probably did not survive the condemnation
which, as we now know from an Assisi document, was passed on Bacon
and liis works ten years afterwards. (See Add. Notes, p. xxxiii.)

I conclude this prefisice with cordial acknowledgment of the assiduous
and intelligent assistance given me by Mr. Herbert throughout this work.

Denotation of the principal MSS. used in this work.

o.

Bodleian Digby, 235.

J.

Cottonian Jul. D.V.

V.

Vatican, 4086.

p.

Royal, 7 F vii.

Reg.

Royal, 7 *F viil

A.

Additional (Br. M.), 8786.

M.

Royal, 8 F ii.

T.

Cottonian Tib. C.V.

L.

Lambeth, 202.

X.

Vatican, 4091.

FRATRIS ROGERI BACON

ORDINIS MINORUM, OPUS MAJUS.

PARS PRIMA

Capitulum I.

SapientiaE perfecta consideratio .consistit in duobus, vide-
licet ut videatur quid ad earn requiritur quatenus optime
sciatur, deinde quomodo ad omnia comparetur, ut per earn
modis congruis dirigantur. Nam per lumen sapientiae ordi-
natur ecclesia Dei, respublica iidelium disponitur, infidelium
conversio procuratur, et illi qui in malitia obstinati sunt valent
per virtutem sapientiae reprimi, ut melius a finibus ecclesiae
longius pellantur, quam per efTusionem sanguinis Christian!.
Omnia vero quae indigent regimine sapientiae ad haec qua-
tuor reducuntur nee potest pluribus comparari. De hac igitur
sapientia tam relate quam absolute scienda nunc secundum
tenorem epistolae praecedentis, quod^ possum ad praesens
probabili ^ persuasione, donee certius scriptum et plenius com-
pleatur*, vestrae Celsitudini' praesentare conabor. Quoniam
autem ilia de quibus agitur sunt grandia et insolita, gratiam
et favorem humanae fragilitatis requirunt Nam et* secun-.^
dum Fhilosophum septimo Metaphysicae, ea quae sunt

' J., quid. For quod-— conabor, O. has, qmoquid possum circa pennasionem
ad praesens vestrae Beatitudini praesentare conabor.
' J. omits probabili— con^leatur. * J., Beatitudine. ^ J. omits et^

SUPP. VOL.

9 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

maximae cc^iitionis secundum se, sunt minimae apprehen-
sibnis quoad ^ nos. Ihvoluta enim Veritas in alto latet, et in
profundo posita est, ut dicit ^ Seneca septimo de beneficiis, et
quarto Naturalium; et Marcus Tullius in Hortensio* dicit*
quod omnis intellectus noster multis obstruitur diflicultatibus,
quoniam ips6 se habet ad manifestissima in sua ^ natura, sicut
oculus noctuae et vespertilionis ad lucem solis, ut Fhjlosophus
dicit secundo Metaphysicae, et velut surdus a nativitate ad
delectationem harmonicam, sicut nono* Metaphysicae dicit
Avicenna. Quapropter sufficit nobis J in inquisitione veri-
tatis proprii intellectus imbecillitas, ut quantum possumus
causas et occasiones erroris extfaneas longius a debilitate
sensus nostri relegemus.

Quatuor vero sunt maxima comprehendendae veritatis
ofTendicula, quae omnem quantumcunque sapientem impe-
diunt, et vix aliquem permittunt ad verum titulum sapientiae
pervenire, videlicet fragilis et indignae auctoritatis exemplum,
consuetudinis diutumitas, vulgi sensus imperiti, et .propriae
ignorantiae occultatio cum ostentatione sapientiae apparentis.
His omnis homo involvitur, omnis status occupatur. Nam
quilibet in singulis actibus vitae et studii et omnis negotii
tribus p?ssimis ad eandem conclusionem utitur argumentis,
scilicet, hoc ex^mplificatum est per majores, hoc est con-
suetum, hoc vulgatum est; ergo tenendum. Sed oppositum
conclusionis longe- melius sequitur ex praemissis, sicut per
auctoritatem et experientiam et rationem multipliciter pro-
babo. Si vero haec tria refellantur aliquando magnifica
rationis potentia, quartum semper in promptu est,.et in ore
cujuslibet, ut quilibet suam ignorantiam excuset, et licet nihil
dignum sciat, ilium tamen magnificet impudenter^ ut sic
saltem suae stultitiae infelici solatio veritatem' opprimat et
elidat. E^ his autem pestibus mortiferis accidunt omnia
mala generis humani ® ; nam ignorantur utilissima et maxima
et pulcherrima sapientiae documenta, et omnium scientiarum

^ O., apud. ' J., dicit, also O. V., ait.

• v., Hortensis. J., Hortensio. * J., didt V., dicunt.

'J., sua. v., sou * O.^ undecimo. ^ J. omitrnobis. O. and V. retain it.

* J., impudenter. V. and O., imprudenter. ' O., humano generi.

CAUSAE ERRpRIS. 3

et artiuih secreta ; sed pejus est quod homines horum iquatuor
caligine excaecati ^ non percipiunt suam ignorantiam, sed
earn omni cautela palliant et defendunt, quatenus remedium
non inveniant; et quod pessimum est, cum sint in tenebris
errorum densissimis, aestimant se esse in plena hice veritatis ;
propter quae verissima reputant esse in fine falsitatis, optima
nullius valoris, maxima nee. pondus nee pretium obtinere ; et
e contrario falsissima celebrant, pessima laudant, extollunt
vilissima, caecutientes ad omnem sapientiae fulgorem fasti-
dientes de eis* quae magna facilitate* possunt adipisci ; et
propter stultitiae magnitudinein pionunt summos labores,
consumunt tempora multa, magnas expensas efTundunt in "his
quae nullius utilitatis vel parvae^ sunt, nee dignitatis alicujus
secundum judicium sapientis ; et ideo necesse est ut yiolentia
et malitia harum quatuor causarum omnis mali cognoscantur
in principio et reprobentur*, et longius* a consideratione
sapientiae relegentur. Nam ubi haec tria dominantur, nulla
ratio movet, nullum jus judicat, nulla lex ligat, fas locum non
habet, naturae dictamen perit, facies rerum fnutatur, ordo
confunditur, praevalet vitium, virtus extinguitur, falsitas
regfnat, Veritas exsufflatur. Et ideo nihil magis necessarium
consideratione, quam certa damnatio^ istorum quatuor per
sententias sapientum electas, quibus non poterit contradici.

Quoniam vero sapientes tria prima simul colligunt^ et repro-
bant, et quartum propter singularem stultitiam propriam lima-
turam desiderat®, ideo primo trium malitiam aperire conabor.
Sed quamvis auctoritas sit unum ex istis, nulla loquor ratione
de solida et vera auctoritate, quae vel Dei judicio coUata est
Ecclesiae, vel quae ex merito et dignitate personae nascitur
in Sanctis et perfectis philosophise^ et aliis sapientibus, qui
juxta humanam possibilitatem in studio sapientiae expert!
sunt ; sed de ilia auctoritate loquor, quam sine Dei consilib
violenter usurpaverunt multi in hoc mundo, nee ex merito

* J., obcaecatL * O. omits de eis. * O., fiurilitate. V., falsitate.'

* O. onu vel parvae. 'V. , inserts in fine, after reprobentur ; omitted by J. and O,

* longe, O. ^ J«i damnatio ; V., damnatione.

* O., coUidant. * J., desiderat. V., desiderant

^ 0.| in Sanctis philoiophis et perfectis prophetis ; cm. et aliis sapientibus.

4 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

sapientiae, sed ex propria praesumptione et desiderio famae,
et quam vulgus imperitum • multis concessit in pernicionem
propriam judicio Dei justp. Nam secundum scripturam
propter peccata populi multoties regnat hypocrita ; de sophis-
ticis enim auctoribus multitudinis insensatae^ loquor, qui^
aequivoce sunt auctores, sicut oculus lapideus aut' depictus
nomen habet ocuH, non virtutem'*.

Capitulum II.

Haec * tria reprobat sacra scriptura, sancti doctores condem-
nant, jus canonicuQi vetat^, philosophia reprehendit ; sed prop*
ter rationes prius tactas de ^ philosophicis allegandis, et quia
minus vulgatae sunt sententiae philosophorum circa haec tria,
eas principaliter introducam. Simul vero omnes has tres
pestes Seneca libro secundarum^epistolarum prope iinem uno
sermone condemnat. Dicit igitur, 'Inter causas® malorum
nostrorum est, quod vivimus' ad exempla^^ nee ratione com-
ponimur, sed consuetudine adducimur^^; quod si pauci facereht
noUemus imitari, cum plures facere coeperint, quia frequenting
quam ^ honestius id facimus, et recti locum apud nos tenet
error, ubi publicus factus est' Philosophus vero per totam
philosophiam suam persequens auctoritatem indignam secundo
Metaphysicae causas erroris humani assent praecipuas con-
suetudihem et populi testimonium. Et iterum Seneca in^
libro de vita beata dicit, Nemo sibi- soli errat, sed alieni erroris
ca,usa et auctor est, versatque nos et praecipitat traditus per
mantis error, et alienis perimus exemplis. Et in secundo libro
de ira, propter malitiam consuetudinis ait, Difficulter reciduntur
vitia quae nobiscum creverunt Et in libro de vitae beatitu-
dine contra vulgi sententiam refert. Nulla res majoribus malis
nos implicat, quam ^^ quod ad rumorem componimur, optima
rati ea quae magno assensu recepta sunt, nee ad rationem sed ad
similitudinem vivimus. Inde est ista tanta coacervatio aliorum

^ J., insensatae, V. inaensata. ' O., quae aeqiUTOce sunt
» J., ant v., ct * J., veriUtem. » O., Sed.

• O., vctat V. J., vitet * J. O., dc. V., esse. » J. O., causas. V., casus.

* J., viovimus. ^ O., exemplar. ^ O. abdudmur.

** J;, quamsi. " J. omits 'in.' ^ J., quam quod. V., quam.

CAUSAE ERRORIS. 5

Super ^ alios ruehtium. Quod enim in strage hominum ins^ha
evenit, cum ipse se populus premit, nemo ita cadit ut non alium
in se attrahat, primique sunt exitio^ ^equentibus. Hoc in
omni vita accidere videas •. Et item dicit in eodem, Stat con-
tra rationem defensor^ mali sui populus ; et infert, Non tarn
bene cum rebus humanis agitur, ut meliora pluribus placeant,
et sequitur, Ai^mentum pessimum turba est Et Marcus
TuIIius tertio de quaestionibus Tusculanis ait, ' Cum magistris
traditi sumus, ita vanis imbuimur erroribus, ut vanitati Veritas,
et opinioni coniirmata ipsa natura cedit' Atque in Lucullo
dicit, ' Quidam obsecuti amico cuidam aut una cum aliquo ^
quem audierunt ^ oratione capti, de rebus incognitis judicant,
et ad quamcunque sint disciplinam quasi tempestate delati,
tanquam ad saxum inhaerescunt ; plerique ^ errare maluerunt \
eamque sententiam quam adamaverunt defendere, quam sine
pertinacia ^ perquirere quid constantissime dicunt' Et propter
pravitatem consuetudinis quaerit in primo de diviha natura,
' Non pudet speculatorem naturae ab animis consuetudine im-
butis petere testimonium veritatis ?' Et contra vulgi sensum
dicit in proemio secundi quaestionum, Philosophia est paucis
contenta^® judicibus, multitudinem ipsam consulte fugiens,
eique suspecta et invisaL Et in eodem secundo ait, ' Laudabiliora
mihi videntur omnia quae sine populo teste fiunt' Sed alii
divisim haec tria persequuntur. Nam in libro Quaestionum
Naturalium Adalardi^ quaeritur^ de auctoritate fragili,
' Quid est aliud auctoritas hujusmodi quam capistrum ? ut bruta
quippe animalia capistro ducuntur quolibet, nee quo nee quare
ducantur discemunt^; sic^^ nee paucos bestiali credulitate cap-
tos ligatosque ipsa auctoritas in periculum ducit' Et in libro
de aeternitate mundi^ dicitur,^ 'Qui el^erit alteram partem
quaestionis propter amorem consuetudinis non potest recte

* J., supra. * J., ezitio., V., ex vido. • O. om. Hoc — ^videas.

* J. O., defensor. V., defensomm. ' J., alia.

* J., audiant ; audierunt, V. ^ J., populique.

* J. O., malunt. * J* O., pertinacia. V., pertumacia.
M J., conjuncta. » J. O., AlardL

^ J., quaeritur. V., quserit " J., discemunt V., discunt

w J. O., sic v., sed. » O., Dei, J. V., mundi.

" V. om. didtur.

6 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

discemere veram opmionem.* Et Averroes in fine * secundi
Physicorum dicit, ' Consuetudo est maxima causa impediens a
pluribus rebus manifestis. Quemadmodum enim consuetus ad
aliquas operationes licet nocivas erunt ei faciles, et ideo credit '
eas esse utiles; similiter cum assuetus fuerit credere ser-
mones falsosa pueritia, erit ilia consuetudo causa ad n^^ndum
veritatem, sicut quidam tantum assueti fuerunt* comedere
venenum, quod factum est eis cibus.' Et idem Averroes vult
super secundum Metaphysicae, quod ' opposita principiorum
cum fuerint famosa sunt magis receptibilia a multitudine et
sequentibus testimonium multorum, quam ipsa principia.'
Atque Hieronymus in prologo quinti libri super Jeremiam
asserit veritatem paucis coiltentam esse, et hostium multitu-
dine non terreri. Johannesque^ Chrysostomus super Mat-
thaeutn dicit quod a veritate nudos se esse professi sunt, qui
multitudine se armaverunt

Gapitulum III.

Quod per auctoritates probatum est, experientia cujuslibet
certius* dijudicat

Nam experimur in nobis et aliis quod haec tria ut pluribus^
amplectuntur mala, frequentius^ falsis adhaerent Quod si
aliquando bonis et veris implicentur fere semper sunt imper-
fecta, et debilem gradum obtinent sapientiae, Matris quidem
exempla* ut in pluribus sequitur filia, patris natus, domini
servus, r^s bajulus* praelati subditus, magistri discipulus.
Quia familiare est filiis^* Adae sibi auctoritatem vindicare
et sua exempla spargere in lucem. Nam omnes homines,
secundum Aristotelem quarto Ethicorum, amant sua opera ut
parentes natos, et poetae metra^, et sic de aliis. Et ideo
multi nimia s^ribendi licentia usi sunt, adeo ut pravis ^ et besti-
alibus vjris insinuare non dubitaverunt, cur chartas non"

^ J., ante finem. * J. O., credit V., credunt

•J. O., iiienint V., fuerint * J., Johannes (omittiog * que *).

' J. C, cerdus. V., distinctius. * J. V., ut pluribus. O., ut in pluribus.

^ J., frequentiis. • O., opera.

» J., baiUvus. V. et O., baiulus. » J. O., filiis. ^ V., filius.

" J., metra. V., metrum. ^ J. V., pueris bestialibus. " J., nunc.

CAUSAE ERRORIS. 7

impletis, cur a tergo non scribitis ? £t hi sunt siciit pastor
claudus et caecutiens cum ovibus multis, quas errantes per
devia falsitatis non possunt nee sciunt ad saniora sapientiae
pascua revocare, et sunt similes avibus, quae optant sine alis
yolare, prius de magisterio praesumentes, quam boni discipuli
gradum adept! sunt. Qui necessario tot incidunt in errores^
quod otiosi comparatione ipsorum reputant se felices ; sicut
qiiando multi currunt in stadio, ille quem desperatio currere non
permittit, quantumcunque sibi videatur bravium^ pretiosum,
se tamen felicem reputat comparatione illius qui currens cadit
in foveam non praevisam '. Et ideo videmus fide oculata' quod
pro uno e^emplo veritatis tam in scientia quam in vita sunt
plus quam mille falsitatis \ Mundus enim plenus est hu jus*
modi exemplis, atque unum exemplum verae perfectionis
decem millia imperfecta invenit de facilL Natura enim in
numeris formavit nobis proprium perfectionis et imperfectionis
documentum. Nam cum numerus perfectus dicatur, cujus
partes aliquotae ipsum praecise constituant, non est nisi unus
infra denarium, scilicet senarius; et uniis inter decem et centum,
ut 28 ; et unus inter centum et mille, ut quadringenta non-
aginta sex ; et unus inter mille et decem millia, ut octo millia
centum viginti octo ; et sic ultra ; et utinam sic esset inter
homines, et hoc humano generi suflficeret Sed nunquam
fuit hoc nee in veritate vitae nee scientiae ^, neque erit usque ad
finalem peccati destructionem, quoniam non solum est raritas -
eorum, qui in omni virtute et scientia perfecti sunt, sed eorum
qui ad perfectionem unius virtutis vel scientiae devenerunt
Primi sunt et erunt ac fuerunt semper paucissimi. Nam sunt
vere perfecti ; de decem enim ^ millibus hominum unus non in-
venitur sic perfectus neque in statu vitae neque in professione
sapientiae ; utinam de secundo genere perfectorum infra de-*
narium unus esset, et sic ultra, ut perfectio numerorum in
hominibus conservetur: Sed non est ita, immo longe aliter
invenitur. Similiter de consuetudine probamus per experi-

^ O. omits bnidttm (MecL Lat for prize of victory). * O., earn invisam.

* O. om. fide ocnlata. ^ V., fUsitates.

* O., nee in. vita nee in scientia. * O. om. ^ninu

8 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

entiam in actibus'nostris, quod nunc dictum est in exemplis
personarum \ Revolvat quilibet vitam suam ab infantia sua,
et inveniet quod in pluribus ejus operibiis facilius mala et falsa
duxit in consuetudinem ; nam in bonis et veris identitas
humanae fragilitatis' mater est satietatis, et delectatur miser
homo in varietate' utilium secundum sententiam auctoritatum,
quas in principio allegavi; e contrario quidem in malis et
f alsis ac nocivis sibi et aliis. Nam ut in pluribus actibus» nisi
gratia specialis ^ et privil^ium divinum in aliquibus perfectis
obvient, humana corruptio diligenter continuat ea quae veri-
tati et saluti sunt contraria; nee taedio afficitur in peccati
continuatione, nee fastidium de facili invenit in rebus vanis.
Quod si aliquis a juventute applicetur ad vitae et scientiae
veritatem, hie ut in pluribus suis occupationibus ^ continuat
imperfectionem, et in ea jocundatur ; perfectio vero contristat
eum frequentius, nam paucissinios delectat, et maxime in vir-
tutum et scientiarum plenitudine ; et ideo accidit quod aetas
juvenilis vix cavet ab errore, et senectus cum summa diffi-
cultate ad perfectionem in aliquo transcendit De vulgo vero
est idem judicium. Nam multitudo generis humani semper
erravit in Dei veritate» et paucitas Christianorum illam recepit ;
atque scimus quod plebs Christianorum imperfecta est ; nam
paucitas sanctorum hoc ostendit Similiter de philosophica
doctrina; vulgus enim mundi^ semper caruit sapientia philoso-
phiae. Brevis enim philosophorum numerus hoc declarat Et
vulgus quidem philosophantium imperfectum semper remansit
Nam de philosophis famosis solus Aristoteles cum sua familia
notatus est judicio omnium sapientum, quoniam ipse partes^
philosophiae digessit secundum possibilitatem sui temporis;
sed tamen ad finem sapientiae non pervenit, sicut satis mani-
festabitur inferius.

Capitulum IV.

Sed tamen quantumcunque fragilis sit auctoritas, nomen
habet honoris, et consuetudo violentior est ad peccatum quam

1 O. om. personarum. * J* V., fragilitatis, O., fimgilitati.

* J. O., varietate. V., arietate. ^ J., spiritualis. V. et 0<, specialis.

* O., actibus. * O. om. muodi. 'J., partes omnis.

CAUSAE ERRORIS. 9

ipsa; utraque autem earum impetuosior est sensus vulgi.
Nam auctoritas solum allicit, consuetudo ligat, opinio vulgi
obstinatos parit et confirmat Consuetudo enim est altera
natura, ut dicit Philosophus in ^ libro de memoria et reminis-
centia, et in libro problematum ; et ideo majorem violentiam
quam auctoritas inducit Unde Philosophus decimo' Ethi-
corum sententiae Jeremiae de pelle Aethiopum adhaeret,
dicens, quod impossibile est vel difficile eum, qui per con-
suetudinem in malis induratus est/ mutari ad bonum. Et
Sallustius in Jugurthino sensum. Solomonis profert cum ait,
' Ubi adolescentiam habuere, ibi senectutem agunt.' Sententia
quidem vulgi caeteris improba magis est Nam ut ait Seneca
tertio declamationum libro, ' Multitude semel mota modum
servare non potest'; propter quod Johannes Chrysbstomus
super Matthaeum dicit, Convenerunt ut multitudine vincerent,
quem ratione superare non poterant. Et considerandum est
diligenter quod vulgus imperitum non solum violentius est ad
persuasionem mali quam reliqua duo, sed stultius est et magis
elongatum a fine sapientiae. Nam exemplum perfectionis
trahitur ab aliquo in consuetudinem, sed vulgo sufficit ut non
erret. In nuUo enim statu Ecclesiae requiritur quod ejus
perfectionem teneat multitudo. Nam etiam apud religiosos
paucitas figitur in centro perfectionis suae, et multitudo in
circumferentia vagatur ; et sic est in statu clericorum * secula-
rium, et in statu laicorum, ut cernimus ad oculum evidenter.
Turba enim sicut cum Moyse in montem ^ non ascendit, sic
nee cum Christo. Nee in transfiguratione Christi multitudo
discipulorum assumpta est, sed tres electi specialiter ; et cum
magistrum perfectionis Christum turba secuta est per annos
duos praedicantem, post haec dimisit eum, et in fine clamavit,
Crucifige. Nam vulgus nihil perfectum continuare potest;
utiilam in vita vel. in studio^ non erraret. Et sicut hoc
videmus* in veritate fidei, sic in philosophiae professoribus.
Nam semper sapientes contra vulgus divisi sunt, et arcana
sapientiae non toti mundo solum sed plebi philosophantium

^ J, omits in. * J. O., x*. V., secundo.

' O., in statu mtiUoram saecularium. ^ J* O., montem ; monte, V.

* J., studio sapientiae. O., nee in studio errasset. * J., nos videmus hoc.

2 Bridges III

lo OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

velaverunt \ Quoniam sapientes Graeci nocturnis vigiliis con-
gregati vacabant sine vulgo collationibus sapientiae, de quibus
A. Gellius conscribit in Hbro Noctium Atticarum, id est col-
lationum sapientiae noctumalium, quas sapientes Attici, id est
Athenienses Graeci celebra[ba]nt ut multitudinem vitarent. In
quo etiam dicit, Stultum est asino praebere lactucas, cum ei
sufficiant cardui \ loquens de viflgo cui rudia et vilia et im-
perfecta sapientiae suflficiunt alimenta. Nee oportet mar-
garitas spargi inter porcos; nam rerum majestatem minuit,
qui vulgat mystica; nee manent secreta, quorum fit turba'
conscia, sicut in libro Gemmarum edocetur. Atque Aristo-
teles in libro secretorum dicit se fore fractorem sigilli coelestis,
si secreta naturae vulgaret. Et propter hoc sapientes licet
darent in scriptis radices arcanorum sapientiae, tamen ramos
et flores et fructus vulgo philosophantium non dederunt.
Nam vel omiserunt scribere, vel per sermones figurativos et
multis aliis modis, de quibus non est ad praesens dicendum *,
occultaverunt Quoniam secundum sententiam* AristoteUs
in libro secretorum, et Socratis magistri sui, secreta scien-
tiarum non scribuntur in pellibus caprarum et ovium, ita
quod a vulgo valeant aperiri. Sapientissimi enim et maxime
experti multoties maximam difficultatem in libris reperiunt
antiquorum. Et cum Philosophus dividat probabile primo^
Topicorum, separat vulgus a sapientibus : nam dicit probabile
esse quod videtur omnibus, vel pluribus, vel sapientibus ; sub
omnibus enim comprehenduntur vulgus et sapiens communiter,
ergo per plures vulgus designatur ; quare de consortio sapien-
tum non est ipsum vulgus insensatum. Et hoc accidit ei
non solum propter sui^ propriam stultitiam, sed quia ut in
pluribus caput recipit Unguidum et infirmum^ quod errori-
bus proclive est et auctor imperfectionis, cujus nutu® ducitur
in omnem eventum, ut in epistola praeeunte notavi^^. Et

^ O., non to A mundo sed plebi philosophantium revelaverunt.

a J. O., cardui. V., cardi. » J., turba fit. O., turba est.

^ O. om. de quibus— dicendum. ' J., sententiam. V., scientiam.

• J., in primo. O., primo libro. ' J., suam. O. om. propriam.

* J. omits et infirmum. * J. O., nutu. V., initium.

i<> J., ut in epistola praeeunte notavi. V., ut sue loco magis expUcabitur. O.
ends sentence with eventum.

CA USAE EEROEIS. 1 1

ideo vulgrus imperitum nutiquam ad perfectionem sapientiae
potest aacendere; nam nescit uti^ dignissimis ^ rebus ^; quas
si aliquando a casu contingat, omnia convertit in malum, et
ideo justo Dei judicio n^atae sunt ei viae perfectionis, et
Qptime secum agitur, quando' permittitur non errare. Et
suum nomen ostendit omnia quae praedicta sunt ; nam apud
omnes auctores vocatur vulgus imperitum vel insensatum.
Imperitia vero in errore et in imperfectione consistit, et ideo
vulgo familiaris est error et imperfectio, et saepius errat quam
velit licet imperfecte sentire veritatem*. Nam multi sunt
vocati, pauci vero electi ad veritatis divinae receptionem, et
similiter philosophicae. Quia Philosophus dicit secundo
Topiqorum, quod sentiendum * est ut pauci ^ licet loquendum
sit ut plures, pro loco et tempore ^ ; quia stultitiam vulgi ali-
quando simulare providentia summa aestimatur, praecipue
cum est in furore suo. Ex his igitur^ omnibus colligitur
malitia et stultitia horum trium, et damnum humani generis
infinitum, et ideo suspecta sunt in omni causa, nee eis con-
fidendum; et maxime vulgi sensus est negligendus propter
dictas rationes specialeSy non quin^ aliquando cadant haec
super vera, sed® quia ut in pluribus falsis implicantur; et
rarissime exemplum et consuetudo perfectionem habent;
vulgus autem nunquam pertingit ad earn, ut prius explana-
tum est

Capitulum V.

Munimen ^^ vero ac ^^ defensionem contra haec habere non
possumus, nisi mandata et consilia Dei ac ^^ scripturae suae
et juris canonici, sanctorum ac philosophorum et omnium
sapientum antiquorum, sequamur. Et si his mandatis et
consiliis adhaereamus, non possumus errare, nee debemus in
aliquo reprobari. In praedictis igitur per philosophica ^* prin-
cipaliter allegatum est ad ostendendum horum pravitatem et

^ J., rebus uti dignissimis. ^ J. O., quando. V., quoniam.

• O. om. et saepius — veritatem. * J., sciendum. O. et V., sentiendum.

• J., rauci. • O. om. pro loco et tempore.
^ J. omits igitur. ® J. O., quin. V., quando.

» J. O., sed. v., et " V., Lunimen.

" J., ad. M j.^ aut " Oi, philosophiam.

12 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

stultitiam, propter quas ipsa ^ possemus et deberemus evitare.
Sed propter causas assignatas de inducendis philosophorum
testimoniis silui fere in aliis ; ad hoc ' idem ' quae nunc sup-
ponenda sunt, ac si essent proposita. Nunc autem possum
innuere^ consilia, testimonia in quibus consilium vel man-
datum de ©bviando istis expressius habetur. Contra igitur
sensum vulgi teneamus mandatum Exodi, Non sequeris
turbam ad faciendum malum, nee in judicio plurimorum
acquiesce sententiae, ut a vero devies. Et consilium TulHi
in fine de quaestionibus ^ impleamus dicentis, ' Tu autem etsi
in oculis sis multitudinis, tamen in ejus judicio stare noli,
nee quod ipsa putet idem putare pulcherrimum.' Et Seneca
libro de copia verborum invitat nos et consolatur recedentes
a via multitudinis, dicens, * Nondum felix es, si nondum te
turba fleriserit' Et contra consuetudinem impleamus con-
silium Cypriani, Consuetudo sine veritate vetustas ei-roris
est, propter quod relicto errore, sequamur veritatem. Et
Augustinus praecipit quod veritate manifesta, cedat con-
suetudo veritati, quia consuetudinem Veritas et ratio semper
excludunt^. Et Isidorus, Usus auctoritati cedat; pravum
usum lex et ratio vincant •. Et ideo Tullius libro ^ de immor-
talitate animae, laudans et extollens eos qui fugiunt consuetu-
dinem, dicit, * Ma^ni animi est cogitationem a consuetudine
revocare. Nomen autem auctoritatis ® favorabile est Et
ideo majores nostri venerandi sunt, sive habeant auctoritatem
veram, sive apparentem, quae est auctoritas ducum vulgi/
Et contra usum apparentis auctoritatis non solum sunt
propria consilia et mandata secundum vias Dei et sanctorum
et philosophorum et omnium sapientum, sed quicquid contra
vitia humanae fragilitatis apud auctores veros dici potest,
commune est eis qui auctoritate abutuntur praestlmpta. Et
ideo si consili^ et mandata habemus contra defectus® verorum
auctorum, multo magis contra abutentes. Sed quia auctores

1 J. O., ipsa, v., ipsas.

* J., hoc idem. V., hsec idem. O. omits ad hoc — essent proposita.

* J., invenire. ^ J., quaestionibus in fine.
» J. O., excludit. • O., vincant V., vincat. ^ O. om. libro.

9 J., auctoritas. O., auctoritatis. * J., defectum. O. V., defectus.

CAUSAE ERJRORIS. 13

veridici, ut sancti et philosophi principales \ juverunt nos in
consideratione veritatis, regratiandum eis est, sicut Aristoteles
primo Metaphysicae regratiatur suis praedecessoribus, et in*
fine Elenchorum de inventis multas ipsemet cupit habere
grates. Quoniam vero prima fundamenta ' jecenint, est eis
non solum regratiandum, sed quasi totum cum quadam reve-
rentia ascribendum. Secundum quod Seneca vult tertio
Naturalium, ' Si quid a posterioribus inventiim est, nihilominus J- much mi
referendum antiquis, quia magni animi fuit rerum latebras only be^'-
primitus dimovere, et plurimuni ad inveniendum contulit, |J^ ^' ^o'
qui speravit posse reperiri ; et quamvis propter humanam
fragilitatem in multis defecerunt, tamen excusandi sunt' Nam
ut in libro memorato ait Seneca, ' Cum excusatione veteres
audiendi sunt'

Capitulum VI.

Sed quoniam propter peccatum originate et propria ' cujus-
libet peccata partes ^ imaginis laesae sunt, nam ratio caecu-
tiens est, memoria fragilis, ac voluntas depravata, et verum ac
bonum uno modo sunt, falsum autem cuilibet vero oppositum,
et malum cuilibet bono contrarium infinitis modis variantur ;
quia ut Philosophus secundo Ethicorum ^ exemplificat, facile
estdiverti* a signo dato, propter multiformem declinationis
possibilitatem, sed Veritas et virtus sunt in puncto; infinitae
etiam sunt veritates ac vlrtutes, atque innumerabiles gradus in*
qualibet veritate ac virtute sunt ; manifestum est quod mens
humana non suflficit dare quod necessarium est in omnibus,
nee potest in singfulis vitare falsum nee malum. Et ideo ad
auctorum dicta verorum potest convenienter addi, et possunt
corrigi'^ in quampluribus. Et hoc egregie docet® Seneca in libro
quaestionum naturalium, quoniam tertio libro dicit ' Opiniones
veteres parum exactas esse et rudes, circa verum adhuc erra-
batur •. Nova erant omnia primo tentantibus, postea eadem ilia
limata sunt, nulla res consummata est, dum incipit/ Et in J. compan-

lively perfw
^ O. om. prindpales. ' O., qui vero prima prindpia. * O., proprium. again.

* J., partis. O. V., partes. • J. O., Ethicorum. V., Topiconmi.

* V.y divenL ^ O., potest communiter addi et corrigi.

* 0.9 Hoc egregie docet V., haec egregia didt. * O. om. adhuc errabatur.

2«Bridfft« in

14 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

quarto Hbro dicit, * Veniet tempus quo ista quae nunc latent in
lucem dies extrahat \ et longioris aevi diligentia ad inquisi-
tionem tantorum una aetas' non sulfficit. Multa venientis
aevi populus ignota nobis sciet, et veniet tempus, quo posteri
nostri * tarn aperta nos nescisse mirentur/ Et ideo dicit Prisci-
anus ^ in prologo majoris voluminis, quod nihil est perfectum in
humanis inventionibus, et affert, * quanto juniores, tanto per-
spicaciores/ quia juniores, id est posteriores, successione tem-
porum ing^ediuntur labores priorum. Et cum jam per causam
et auctoritatem verificatum sit quod volo, nunc tertio per
effectum *. Nam semper posteriores addiderunt ad opera pri-
orum, et multa correxerunt, et plura mutaverunt, sicut patet
, very imper- per Aristotelem maxime, qui omnes sententias praecedentium
oly^s of discussit Et etiam Avicenna et Averroes plura de dictis ejus
nclcft. correxerunt. 5t adhuc reppehenditur de mundi aeternitate,
quam nimis inexpressam* reliquit; nee mirum, cum ipsemet
fateatur se> non omnia scivisse. , Nam quadraturam circuli se
ignorasse confitetur, quod his diebus scitur veraciter ; et^um
hoc ignoravit, multo magis majora. Atque Avicenna du:^ et
princeps philosophiae post eum, ut dicit commentator super
capitulum de Iride in libro Meteororum Aristotelis,'^ et opera in
totam philosophiam ab eo digesta® ab Aristotele hoc mani-
festant,^ dixit se naturam Iridis ignorasse, sicut praedictus com-
mentator fatetur. Et in tertio Physicorum se ignorare unum
de decern praedicamentis, scilicet praedicamentum habitus,
dicere non veretur. Et proculdubio in libro suo de philoso-
jjhia vulgata errores et falsa continentur, ut in nono • Meta-
physicae ponitur error de mundi ^^ productione, in quo dicitur
quod Deus propter infinitam unitatem quam habet, et ne
recipiat varietatem dispositionum, non potest creare nisi
unum, scilicet angelum primum, qui creavit secundum cum
coelo primo, et secundus tertium cum coelo secundo, et sic
ultra. ' Et cum in decimo ponat omne peccatum habere fines

^ J., extraxat ' J., res. * J. O., posteri nostri. V., posterum.

f J., p8. [=priiis? praedictus?] O., pmeterea. * O., per effectum probabo.

* v., virtus ezpressanu O., nimis inexpressam.

^ O. om. Aristotelis— manifestant, "V., digesta snnt«

* O., nndedmo, ^ O, cm; mundi.

CAUSAE ERRORIS. 15

purgationis suae in alia vita, et singulas ^ animas peccatrices
redire ad gloriam, manifeste errat, et sic in muitis. Et AveN
roes maximus post eos sicut in muitis ' redarguit Avicennam,
sic et sapientes nostri eum in pluribus corrigunt, non immerito,
quia proculdubio erravit in muitis locis, quamvis optime dixit
in aliis. Et si isti majores erraverunt, multo fortius alii'
minores. Quoniam autem in errores inciderunt, multo magis j. compan
defecerunt in necessariis, superflua et inutilia cumulantes, ^^J^P®'^*
dubia et obscura et perplexa spargentes ; et haec omnia pec-
cata in libris eorum manifesta sjunt cuilibet, et per effectum in
nobis probantur. Nam tanta difficultate videndi * veritatem
premimur et vacillamus ^ quod fere quilibet philosophantium
contradicet alii, ita quod vix in una vanissima quaestione, vel
in uno vilissimo sophismate, vel una operatione sapi*
cntiae, sicut in medicina et chirurgia et aliis operationibus
scientiarum •, unus cum alio concordat Sed non solum philo-
sophic immo sancti aliquid humanum in hac parte sunt passi.
Nam ipsimet retractaverunt dictorum suorum quampliirima.
Unde Augfustinus, qui major in inquisitione veritatum occul-
tarum reputatur, fecit librum de retractatione eorum, quae
non bene praedixerat. Et Hieronymus super Isaiam, et alibi ^
pluries, non veretur suam sententiam retractare. Nam celeri-
tate dictandi in transferendo pluries se confitetur deceptum
fuisse, et muitis aliis modis ; et sic omnes alii doctores fecerunt.
Sancti etiam ipsi mutuo suas correxerunt positiones, et sibi
invicem fortiter resistebant. Etiam Paulus Petro restitit,
sicut ipsemet confitetur. Et Augustinus sententias Hieronymi
reprehendit ; et Hieronymus Augustino contradicit in pluribus.
Haec exemplis eorum manifesta sunt \ et posteriores priorum
dicta correxerunt Nam Origenem, maximum doctorem
secundum omnes, in muitis posteriores reprobant, quia .inter
caetera posuit errorem Avicennae de ahimabus peccatricibus,
scilicet quod nulla finaliter damnabitur. Et cum multi sacri
doctores ac famosi exposuerunt Israel ut dicatur vir videns

^ O. om. singulas. * O., eum in muUis. ' O. om. alii,

* J. O., videndi. V., intendi, • J., yacillamus. V., evadllamus.

* O. om. una operatione^— operationibus scientiarum.

' O., alii plnres, ' " O., manifesta sunt at inferius ezponetur.

i6 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

DeumyVQnit Hieronymus super Genesim, et probat falsam^ esse
expositionem per rationes irrefragabiles, sicut inferius ex-
ponetur. Unde dicit, Quamvis auctoritatis sint, et eorum
umbra nos opprimat, qui ' Israel virum videntem Deum tn-
terpretati sunt, tamen magis consentimus Deo vel angelo qui
hex: nomen unposuit, quam auctori ? alicujus eloquentiae secu-
laris. Et doctores catholici in studiis solemnibus constituti
nunc temporis in publicis multa ^ mutaverunt quae sancti
dixerunt, eos pie* exponentes ut possunt salva veritate.

Capitulum VII.

Quoniam igitur haec ita se habent, non oportet nos adhaerere
omnibus quae audivimus et legimus, sed examinare de-
bemus/ districtissime sententias majorum, ut addamus quae
eis defuerunt, et corrigamus quae errata sunt, cum omni
tamen • modestia et excusatione. Et ad hanc audaciam* erigi
possumus, non solum propter necessitatem, oe deiiciamus
vel erremus, sed^ per exempla et auctoritates eorum, ut in
nuUo simus reprehensibiles de praesumptione. Nam Plato
dicit, Amicus est Socrates magister meus, sed magis amica
Veritas. Et Aristoteles dicit se magis velle veritati consentire,
quam amicitiae Platonis doctorls nostri carissimi. Haec ex
vita Aristotelis et'primo Ethicorum et libro Secretorum mani-
festa sunt. Et Seneca dicit in ® libro de quatuor virtutibus
cardinalibus, Non te moveat dicentis auctoritas. Non quis,
sed quid dicat intendito^. Et Boetius libro de disciplina
scholarium, * Stultum est magistratus orationibus omnino con-
fidere, nam primo credendum, donee videatur quid sentiat ;
postea est fingendum eundem in dicendo errasse, si forte
reperire queat discipulus quod commissae obviat sedulitati
magistrali^V Et Augustinus dicit ad Hieronymum, quod
solos auctorfes scripturae sacrae vult credere in scribendo

^ O., falsum esse, omitting seven following words.

* J. O., qui. v., -quod. • J., auctoritati.

^ J., multa mutaverunt. V. om. mutaverunt. ^ J., eos pie. V. om. eos.

* J. O., omni tamen. V. om. omni.

^ J., vel per. O. and V., sed per. • J. omits in.

* O. om. dicat intendito.

V ^ V. om. Et Boetius— sedulitati magistrali. J. O., give the passage

CAUSAE ERRORIS. 17

non errasse, sed in scripturis aliorum, quantumcunque
sanctitate et doctrina polleant, non vult verum putare nisi
per canonem, et alios auctores,' vel per rationes suflficientes
possint probare quod dicunt Et ad Vincentium dicit, Negare
non possum nee debeo, sicut in ipsis majoribus ita multa esse
in tarn multis opusculis meis, quae possunt justo judicio et
nulla temeritate culpari. Et in prologo libri tertii de Trinitate ^
dicit, Meis litteris nisi certum intellexeris, noli firmum tenere.
Item ad Fortunatum, *Neque* quorumlibet disputationes,
quamvis catholicorum et laudatorum hominum, veluti scrip-
turas canonicas habere debemus, ut nobis non liceat, salva
honorificentia quae illis debetur hominibus, aliquid in eorum
scriptis improbare atque respuere, si forte invenerimus quod
aliter senserint quam Veritas habeat, divino adjutorio vel ab
aliis intellecta, vel a nobis * Talis ego sum in scriptis aliorum
quales volo esse intellectores meorum.* Si igitur propter
necessitatem vitandae falsitatis et consequendi* perfectiorem
statum sapientiae possumus et debemus, et consulimur per
sanctos et philosophos dignos, ut eorum dicta mutemus loco
et tempore et ad sententias ^ addamus, multo fortius licentiamur
ad hoc et cogimur in eis quae vulgi sunt, et ideo [eorum] qui
vulgo praesunt imperito, praecipue cum capita multitudinis
istius temporis non attingant ad dignitatem auctoritatis sanc-
torum et philosophorum magnorum, nee sapientum anti-
quorum, quorum aliquos nostro tempore conspeximus.

Capitulum VIII.

Remedium vero contra haec tria non est, nisi ut ^ tota No mark oi
virtute^ auctores validos® fragilibus, consuetudini rationem, [^^y. But
sensibus vulgi sententias sapientum praeponamus ; et non it is plainly
confidamus in argumento triplicato, hoc exemplificatum est, ^^
vel consuetum, aut vulgatum, ergo tenendum. Patet enim ®
ex praedictis secundum sententias sanctorum et omnium

^ J. O., Trinitate. V., veritate. * J., neque ad. • O. om. divino— a nobis.

* J., consequendae. O. V., consequendo.

• J., sententias eorum. O., eorum sententias. • J., in. V. O., ut.

' J. O., virtute. V., virtutes. * J. O., validos. V., solidos. •J., ergo.

SUPP. VOL. C

xS OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

sapientum ^ quod longe magis sequitur oppositum conclusionis
ex eisdem praemissis. Et Hdet totus mundus sit * his causis
erroris^ occupatus, tamen audiamus libenter contraria con-
suetudini vulgatae. Nam hoc est magnum remedium horum
malorum, secundum quod Averroes dicit in fine secundi Phy-
sicorum, quod mala consuetudo auferri potest per consuetudi-
nem audiendi contraria. Nam multum operatur in opinione,
quae est per consuetudinem audire res extraneas, quod con-
firmat per effectum, dicens, quod ideo opinio vulgi est fortior
quam fides philosophantium, quia vulgus.non consuevit audire
diversa, sed philosophantes multa audiunt Propter quod
igitur Vestra Sapientia non miretur, nee indignetur Auc-
toritas, si contra consuetudinem vulgi et exempla vulgata
laborei^i. Nam haec est via sola perveniendi ad considera-
tionem veritatis et perfectionis.

Capitulum IX.

Non solum quidem eae * causae generales sunt malorum in
studio et in vita, sed quarta nequior his tribus est similiter
communis in omni statu, et apud quamlibet personam reg-
nare demonstratur. Conjunxi quidem praedictas tres causas
propter hoc quod sapientes eas saepius conjungunt, et
separavi hanc ab illis propter malitiam principalem. Haec
enim est singularis fera, quae depascit et destruit omnem
rationem, quae est desiderium apparentis sapientiae, quo
fertur omnis homo. Nam quantumcunque parum sciamus, et
licet vile, illud tamen extollimus ; celebramus etiam multa
quae ignoramus, ubi possumus occultare ignorantiam, scienter
ostejndimus, ut de nihilo gloriemur. Et quicquid nescimus,
ubi scientiam^ ostentare non valemus, negligimus, repre-
hendimus, r6probamus et annihilamus, ne videamur aliquid
ignorare, quatenus saltem niundo muliebri et fuco meretricio
nostram ignorantiam infami remedio coloremus®. Unde.
utilissima et maxima et omni decore ^ plena et sua proprietate

^ O., sententias sanctorum aut sapientum. * J. omits sit, • J., errens.

* J., hae. * J., senteiitiam. O. V. , scientiam.

• J., toleramus. O. V., coloremus. ^ J., doctore. O. V., decore.

CAUSAE ERRORIS. 19

certissima a nobis per banc viam et ab aliis relegamus. Haec
vero pestis praeter malitiam absolutam quam babet recipit
cumulum suae pravitatis in eo quod est fons et origo causarum
triUm praedictarum. Nam propter zelum nimium^ sensus
proprii et excusandi ignorantiam statim exoritur fragilis
auctoritatis praesumptio, qua nitimur propria extoUere et re-
prebendere aliena. Deinde cum omnis bomo diligat opera
sua, ut dicit Aristoteles, nostra libenter trabimus in con-
suetudinem. Et cum nemo sibi soli errat, sed dementiam*
suam spargere gaudet in proximos, ut dicit Seneca libro
secundarum epistolarum, nostris ^ adinventionibus * occupamus
alios, et eas in vulgus^ quantum possumus dilatamus. Ne-
cesse vero est causas universales bas prapmitti, ad hoc ut
error vitetur et Veritas relucescat Nam in morbo spirituali
evenit sicut in morbo corporali; medici® per signa causae
proprias et particulares morbi cognoscunt^; sed tam baec
quam illas praecedit causarum universalium notitia, quas
actionibus^ naturalium medigus babet scire; quia dicit Pbilo-
sophus libro de Sensu et Sensato, ubi terminantur principia
naturalis philosopbiae incipiunt principia medicinae. Similiter
igitur in cura ignorantiae et erroris, ut Veritas sana inducatur^
ante ipsius propositi exbibitionem requiritur ut signa et
causae particulares ostendantur ; sed prae omnibus exiguntur
causae universales, sine quibus nee signa aliquid ostendunt,
nee causae particulares demonstrant Nata enim nobis est
via cognoscendi ab universalibus ad particularia, sicut dicit
Pbilosopbus in principio® Pbysicorum. Nam ignoratis com-
munibus ignorantur quae post communia relinquuntur.

Haec autem quarta causa ^^ multum invaluit ab antiquo,
sicut nunc improba invenitur, quod in tbeologicis sicut in
pbilosopbia manifesto per experientiam et exempla. Moyses

1 J., minimum. O. V,, nimium.

' J. V. O., sententiam ; Seneca, dementiam. ' J.| ^^ nostris.
^ J. O., adinventionibus.. V., adulationibus.
» J. O., vulgum. • J. O., medicL enim.

^ J. O., cognoscunt, V., cognoscant. * O., acommunibus natuialium.

» J., primo. O. V., principib.

^® J., nam haec causa quarta. O., Haec autem. V. (beginning fresh chapteo),
Lee autem.

20 OFERIS MAJORIS PARS PRIMA.

ehim simplicissimus recepit sapientiam legis a Deo, contra
quam Pharao et Aegyptii et populus Hebraeorum et omnes
nationes murmurabant, ita quod plebs Dei electa vix banc
sapientiam voluit recipere ; et tamen praevaluit lex contra
adversarios, qui neglexerunt et impedierunt sapientiam quam
non didicerunt. Similiter Dominus Christus omni simplici-
tate et sine plica falsitatis incedens, et apostoli ^mplicissimi
intulerunt sapientiam mundo, quibus satis contradictum erat
propter ignorantiam solam tantae novitatis, et tandem, licet
cum summa difficultate, sacra Veritas est recepta^ Deinde
sancti doctores cum profluvia expositionum legis divinae
voluerunt dare, et jniagno impetu aquarum sapientiae Eccle-
siam irrigare, diu reputabantur * haeretici, et compositores
falsitatum. Nam sicut prologi beati Hieronymi in Bibliam et
alia ejus opera probant, ipse vocabatur corruptor Scripturae * et
falsarius, et haeresium seminator, et in tempore suo succubuit,
nee potuit sua opera in publico ponere*; sed tandem post
mortem suam Veritas suae translationis claruit, et sua cx-
positio, ac per omnes ecclesias dilatatae sunt, ita ut nullum
vestigium * translationis antiquae, scilicet 70 interpretum, qua*
prius usa fuit Ecclesia, valeat reperiri. Dum etiam beatis-
simus Papa Gregorius auctoritate functus est • Hbris ejus non
fuit contradictum ; sed post mortem famosi in Ecclesia
egerunt ad hoc ut comburerentur ^, et per miraculum Dei pul-
cherrimum.fuerunt salvati, et apparuit mundo sapientia cum
suavi veritate et devotione plenissima. Et similiter con-
currit impedimentum veritatis apud omnes sacrae scripturae
doctores. Nam renovantes studium semper receperunt con-
tradictionem et impedimenta, et tamen Veritas invalescit et
invalescet usque ad dies Antichristi.

Similiter de philosophia. Aristoteles enim voluit com-
plere® scripta priorum et multa renovare, qui licet sapientissi-
mus homo®, tamen repulsam et occultationes suae sapientiae
visus est usque fere ad haec tempora recepisse. Nam primus

^ J. O., recepta. V., reperta. ' J., reputabantur. V., reputabamur.

• J. O., scripturae. V., Bibliae. * J. O., promo vere.

' J. O., vestigium translationis antiquae. V. omits translationis antiquae.
• • J. omits est. O. V., functus est. ^ J,, comburerentur. V., comburentur.

^ J. O., coDlradicere priorlbus. V., complere scripta priorum. * O. 6m. homo.

CA USAE ERROmS. 2 1

Avicenna revocavit^ philosophiam Aristotelis apud Arabes
in lucem plenam. Vulgus enim philosophantium ipsum
ignoravit; pauci enim et modicum philosophiae Aristotelis
attigerunt ante tempus Avicennae, qui diu post tempus
Machometi nuper* philosophatus est. Avicenna vero' prae-
cipuus Aristotelis expositor et maximus imitator multas rebel-
Hones* passus est ab aliis. Nam Averroes major post eos et
alii condcmnaverunt Avicennam ultra modum ; sed his
temporibus gratiam sapientum * obtinuit quicquid dicat Aver-
roes, qui etiam diu neglectus fuit et repudiatus, ac reprobatus
a sapientibus famosis in studio, donee paulatim patuit ejus
sapientia satis digna, licet in aliquibus dixit minus bene^
Scimus enim quod temporibus nostris Parisius diu fuit con-
tradictum naturali philosophiae et metaphysicae Aristotelis
per Avicennam et Averroem ^ expositis^ et ob densam igno-
rantiam fuerunt libri eorum excommunicati ?t utentes eis
per tempora satis longa. Cum igitur haec ita sehabent^et
nos modemi approbamus viros praedictos tam philosophos
quam sanctos ; et scimus quod omnis additio et cumulatio
sapientiae quas dederunt sunt dignae omni favore, licet in
multis aliis diminuti, et in pluribus superflui, et in quibusdam
corrigendi, et in aliquibus explanandi, manifestum nobis est
quod illi qui per aetates singulas impediverunt documenta
veritatis et utilitatis, quae oblata fuerunt eis per viros prae-
dictos, nimis erraverunt, et quod vitiosi plurimum fuerunt in
hac parte ; sed hoc fecerunt propter scientiam extollendam ®,
et propter ignorantiam palliandam. Ergo in nobis ipsis
debemus facere idem argumentum, ut cum nos ^^ respuamus
et vituperemus quae ignoramus, clamemus hoc esse propter
ignorantiae nostrae defensionem, et ut ilia modica, quae
scimus, sublimius attoUamus. Permittamus igitur labores
introduci congaudentes.veritati, quia proculdubio licet cum
difficultate Veritas semper praevalebit apud sapientes, donee

* J. O., revocavit V., renovavit ^ O. om. nuper.

• J. O., autem. * O. rebellitates.

• O., sapientiam. • J., bene minus. O. V., minus bene.
^ J. V. O., Aueroys. ® J., se habent ita.

* J., sdentiae extollendam. O., scientiae extollentiam. O. om. palliandam.
^ J. omits nos.

82 OFERIS MAJORIS PARS PRIMA.

Antichristus et ejus appareant praecursores. Nam semper
bo'nitas Dei est parata saftientiae donum augumentare per
subsequentes et subsequentium sententias in melius trans-
formare.

Capitulum X.

Caeterum duo sunt hic discutienda, scilicet praesumptae
scientiae ostentatio, et excusatio ignoran tiae infrunita ^. Propter
primum debemus advertere diligenter, quod cum infinitae sint
veritates Dei et creaturarum, atque in qtialibet sint gradus in-
numerabiles, oportet quod pauca sciantur a quolibet, et ideo de
multitudine scitorum non oportet aliquem gloriari. Et cum
intellectus noster se habet ad maxima, sicut oculus vesper-
tilionU ad lucem * soHs, ut prius secundum Philosophum alle-
gatum est, oportet quod sint pauca * quae veraciter sciamus ;
nam pro certo ubi * intellectus noster de facili comprehendat
illud valde modicum est et vile, et quanto cum fnajori difficul-
tate intelligit, tanto est^nobilius quod acquiritur. Sed tamen
omne illud super quod potest intellectus noster ut intelligat et
scisft, oportet quod sit indignum respectu eorum, ad quae in
principio credenda sua debilitate obligatur^ sicut sunt divinae
veritates et multa naturae et artis complentis naturam secreta,
de quibus nulla fatio humana dari potest in principio ; sed
oportet quod per experieiitiam illuminationis interioris a Deo
recipiaf intellectum, scilicet in sacris veritatibus g^atiae et
gloriae, et per experientiam sensibilem in arcanis naturae et
artis expergefacfus inveniat rationem.

Et adhuc minora sunt longe quae credimus quam quae
ignoramus, sicut sunt secreta Dei et arcana vitae aeternae,
quae utcunque vidit apostolus ad tertium coehim raptus,
nesciens utrum in corpore vel extra corpus, quae tanta sunt,
ut non liceat homini loqui de illis. Et similiter in rebus
creatis; ham ob magnam nostri intellectus difficultatem certum®

1 J. O., infrunita. V., infinita. * O., lumen.

• J. O., parva. * J. O., ubi. V., nisi.

^ J., obligatur. V., sunt debilitate obligatum. The reading in the text is that
of O. with which J. as fiir as it is decipherable agrees.

• O. om. certum est.

CAUSAE ERRORIS. 43

est antequam videatur Deus facie ad faciem, nunquam homo
sciet aliquid^ in fine certitudinis. Et ideo si per* infinita
seculonim * secula viveret in hac mortalitate, nunquam ad per*
fectionem sapientiae in multitudine scibilium et certitudine
pertingeret Nam nullus est ita sapiens in rerum naturis qui
sciret certificare de veritatibus omnibus quae sunt circa
naturarii et proprietates unius muscae, nee sciret dare causas
proprias coloris ejus, et quare tot pedes nee* plures nee pauci-
ores haberet, nee rationem reddere de membris et ejus pro-
prietatibus ^ Est igitur homo impossibilis ad perfectam sapi-
entiam in hac vita, et ad imperfectionem veritatis est nimis*
difficilis, et multum pronus et proclivis^ ad falsa et vana
quaecunque. Quapropter non est homini gloriandum de sapi-
entia, nee debet aliquis ^ magnificare et extollere quae scit
Pauca enim sunt et vilia respectu eorum quae non intelligit
sed credit, et longe pauciora respectu eorum quae ignorat, nee
novit fide nee scientia. Et quoniam respectu eorum quae scit J. very im
homo restant infinita quae ignorat, et sine omni -comparatione (him }„jf g
majora et meliora et pulchriora, insanus est qui de sapiehtia se leaf^ne, (
extoUit Maxime ^ insanit qui ostentat, et tanquam porten- words in ei
tum suam scientiam nititur devulgare. ^"*'

Praeterea quis audet de sapientia gloriari, cum totam medul-
1am quam unus quantumcunque studiosus addiscit per 30 vel
40 annos^^ cum expensis et laboribus gravissimis ^^, valeat uni
puero docili certo scripto et verbo sufficienter ostendere^ per
annum unum vel in tempore minori. Nam hoc probavi in
puero praesenti, qui cum paupertate magna et modicam habens
instructionem quantitatem anni vix ponens in addiscendo
novit tot et tanta quod omnes mirantur qui eum cognoscunt
Nam secure ^ dico quod licet aliqui sciant plus de philosophia
et Unguis, et in diversis diversi ipsum excedant, non tamen
inter Latinos sunt M qui eum ex omni parte transcendunt ^^ et

* v., nee aliquid. J. O. omit * nee* * J. O., si per. V., super.

* O. om. seculorum. ^ J* O., et non. O. om. nee paueiures.

* O. om. et proprietatibus. ' J., minus. O. V., nimis.
' J., proclivus. • J., aliquid.

' J., et maxime. "^ O. per nonaginta annos.

" O. om. cum—- gravissimis. " O., ostenderet, fro valeat ostendere.

" O., seeurus. " V. om. sunt. " J., transcendunt V., transcedunt

24 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

ipse singulis illorum^ est in aliquibus par, et in aliquibus*
singulos excedit Nee est aliquis inter Latinos quin multa
bona valeat ab hoc puero auscultare. Nee aliquis tarn sapiens
est, cui non sit necessarius multis modis. Quamvis enim
omnia quae scit * didicit meo consilio et regimine et adjutorio,
et multa* ipsum docui verbo et scripto, tamen me senem in
multis transcendit propter meliores radices quas recepit quam
ego*, ex quibus potest flores et* fructus salubres expectare,
ad quos ego nunquam pertingam* Quare igitur gloriabor de
scientia ? Nee aliquis, quantumcunque in studio senuerit, cum
hie puer curret citius in magnalia sapientiae, si adhuc bono
consilio dirigatur, ^icut ei hactenus est provisum ^ ? Non dico
quin sapientes et experti® poterunt* per suam propriam virtu-
tem facilius et citius eruere multa secreta sapientiae quam hie
puer per seipsum, quia non est expertus vires suas, nee perci-
pit quantum novit, nee aliquid potest facere juxta fundamenta
sibi data ^^. Sed sicut in radicibus excedit alios, ut dictum est,
sic vero, si sano et efficaci consilio et auxilio juxta fontalem
plenitudinem quam habet dirigeretur, nullus senior ^^ conse-
queretur eum in sapientialium profluviis rivulorum. Et quon-
iam sapientes se sentiunt magis vacuos quam insipientes
volunt ^ de ipsis cohfiteri, ideo videmus homines quanto sapien-
tiores sunt tanto humilius se inclinare ad doctrinam alterius
suscipiendam, nee dedignantur simplicitatem docentis, sed ad
rusticos vetulas et pueros se humiliant ; quoniam simplices
et idiotae aestimati ^ sciunt multoties magna quae latent sapi-
entes, sicut Aristoteles docet in libro de Somno et Vigilia
secundo. Nam cum simplicibus est sermocinatio Dei secun-
dum scripturam, et experientia reddit nos certos in hac parte,
quoniam plura secreta sapientiae semper inventa sunt apud
simplices et neglectos, quam apud famosos in vulgo; quia
homines famosi occupantur in eis ^* quae vulgantur. Et haec
non possur\t esse magnalia, sicut patuit in prioribus, plura etiam

^ v., illorum quorum quatuor. O. om. quorum quatuor. ^ J., quibusdam.

' O. om. quae scit ^ O. om: multa. * O. om. quam ego.

• O. om. flores et ' O. om. Nee aliquis — provisum.

* J. O., expertl V., experte. • O., potuerunt

" O. om. nee percipit — sibi data. " J.O., seniore. V., senior.

*^ O., vel volunt " J. O., aestimati. V., aestimare. " J., his.

CAUSAE ERRORIS. 25

utilia et digna sine comparatione didici ab hominibus magna
simplicitate detentis, nee nominatis in studio, quam ab omni-
bus doctoribus meis famosis. Proposui igitur Vestrae Sapi-
entiae hoc exemplum, et transmisi personam non solum
propter duas causas superius annotatas, sed in argumentum
perfectum, ut nullus glorietur de sapientia, nee despiciat
simplices qui sciunt proponere ea quae famosis hominibus in
scientia Deus non concessit^, et sciunt revelare et renovare
multa sapientiae^ secreta dignissima quae sapientes^ nondum
perceperunt

Capitulum XL

Secundum vitium quod hie reperitur est quod ignorantia
obtinet locum persuasionis. Sed cum Veritas impugnatur
nefas est et puritas malitiae^; deinde ignorantiae turpi tudo
crescit magis et clarius revelatur. Crescit quidem quia nititur a
se et ab aliis excludere sapientiam ; apertius quidem revelatur,
quoniam coram Deo et omnibus * Sanctis veraciter innotescit, ac
secundum judicium omnis sapientis, quamvis* sit. languens
ignorantia apud ignorantes et stultos, suam confusionem pal-
liare vitant*. Tertip cum judex teneatur habere scientiam
causae, non habet homo ignorans auctoritatem judicandi de his
quorum habet ignorantiam, et ideo si affirmet^ vel neget, ejus
judicio stari non debet, immo ex hoc vehementius- resisten-
dum, quod sententia qualisciinque feratur ex ignorantia quae
auctoritatem non habet Unde si verum diceret, verisimile
.non esset, et sententiam ignorantia foedaret \ Nam ut dici-
tur in libro de virtutibus cardinalibus, ibi nuUam auctoritatem
habet sententia, ubi qui damnandus est damnat. Quapropter
sive sapiens® apud vulgus^^ sive secundum veritatem, sive bonus
seu sanctus affirmet vel reprobet quod ignoret, et maxime in
excusationem suae ignorantiae vel ostentationem sapientiae
apparentis, approbari non debet de hac parte, sed negligi et
contradici, quamvis in aliis fuerit magnifice collaudandus.

^ v., cognoscit ; O., concessit * O. om. sapientiae.

' O., sapientes vulgati. • ^ O., malitia. ' O., hominibus.
* O. om. quamvis — vitant ^ J. O., de iUis affinnet

® J. is imperfect : '...[? sententiam] ignorantia foedaret.' V., sententiandis
ignorantia foedaretur. O. omits the words.
' O., sapientes. ^* J., sive vulgum.

26 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

Capitulum XII.i

Hanc ^ vero * causam omnium malorum nostrorum cum aliis
tribus ideo specialiter introduxi, ut sciamus nunc sicut retro-
actis temporibus multa quae sunt utilissima et omnino neces-
saria studio absolute considerato et quatuor modis relate
praetactis negari, negligi, et ex sola ignorantia reprobari ; et pro
infinitis latius explicandis posterius in singulis partibus sapi-
n the entiae, volo nunc aliqua exempla praemittefe grossiora. Cum
l«ifibst ^^^'"^ linguarum cognitio et mathematicae est maxime neces-
saria studio Latinorum, ut tactum est superius, et exponetur
loco opportuno, 6t fuit praecipue in usu sanctorum et omnium
sapientum antiquorum, nos moderni negligimus hoc et annihi-
lamus et reprobamus, quia ista et eorum utilitatem nescimus.
Deinde ^i aliqui sapientes et^sancti aliqua neglexerunt aut
humana fragilitate devicti aut ex causa rationabili, nos prae-
sentis temporis obstinate et pertinaciter negligimus et re-
probamus, fortificantes nostram negligentiam propter Jioc
quod sapientes et sancti neglexerunt, non volentes considers^rc
quod in omni homine est multa sapientiae imperfectio, tam in
Sanctis quam in sapientibus, ut prius evidenter et multipliciter
probatum est tam per eorum exempla et auctoritates quam per
rationem et experientiae certitudinem. Praeterea non solum
{non] volumus humanam fragilitatem considerare, sed nee
causas rationabiles, quas sancti et sapientes multi * habuerunt,
quare pro tempore et loco multa utilia vitaverunt propter
abusum hominum in eis, quia ea convertebant ad impedi-
mentum majoris* utilitatis et salutis. Ne igitur nos simus
causa erroris nostri et jSat magnae sapientiae * impedimentum
ex eo quod vias sanctorum et sapientum non intelligimus ut
expedit, possumus auctoritate sanctorum et sapientum anti-
quorum milltipliciter prius assignata considerare mente pia et
animo rervrerenti propter veritatis dignitatem, quae omnibus

^ J., Rubric : ' Distinctio quarta in qua ostenduntur causae quare sancti et primi-
tiva ecclesia non habuerant usum scientiarum magnarum; quae tamen [MS. tunc]
locum non habent modo ut yitemus artium sapientialium magnalia, Meet vulgus hoc
faciat allegans quod sancti doctores et ecclesia primitiva his non utebantur . . .'
* J., Hanc. v., Nunc. O. om. vero. • O. om. multl

^ O., majora impedimenta. ' O. om. sapientiae.

CAUSAE ERRORIS. 27

antefertur, si sancti et sapientes caeteri aliqua quae humanam ^
imperfectionem^ important protulerunt in quibus seu affirmatis
seu negatis non oportet quod nos imitemur ex fronte.

Scimus quidem quod non solum dederunt nobis consilium
et licentiam faciendi hoc ^, sed conspicimus quod ipsi multa
posuerunt magna auctoritate quae postea majori humilitate
retractarunt ; ergo latuit in eis magna imperfectio prioribus
temporibus. Quod si vixissent usque nunc, multo plura cor-
rexissent et mutassent; cujus signum est sicut et argumentum
principalis intenti, quod doctores posteriores quamplurima de
sententiis sanctorum mutaverunt, et pie ac reverenter inter-
pretati sunt in sensum quem eorum litera non praetendit.
Praeterea sancti adinvicem fortiter contendebant et mutuas
positiones acriter mordebant et reprobabant ut taedeat nos
conspicere, et supra modum miramur; quod evidens est in
epistolis beatorum Augustini et Hieronymi, et multis aliis
modis \ Cum enim Hieronymus se comparavit bovi lasso, qui
fortius figit pedem, propter hoc quod jam in studio sacro
senuerat *, et Augustinus fuit junior eo, quamvis episcopus, re-
spondit monacho pontifex quod bos senex fortius figit pedem
non animi vigore sed corporis senectute. Et cum Augustinus
multa quaereret ab Hieronymo, dicit Hieronymus, ' Diversas tu
nominas quaestiones, sed ego sentio meorum opusculorum
reprehensiones continentes. Praetermitto salutationis * officia,
quibus meum demulces caput; taceo de blanditiis quibus
reprehensionem meam niteris consolari, ut ad ipsas causas
veniam ; observari quidem ceremonias non potest esse in-
differens, sed aut bonum aut malum ; tu vero bonum, ego
assero malum ; dum aliud vitas, ad aliud devolveris ; dum
enim metuis Porphyrium blasphemantem, Ebionis haeretici
laqueos incurris.' Et talia innumerabilia colliguntur ex Itbris
sanctorum et historiaruni • quae tam in rebus de quibus est
contentio quam in modo reprehensionis multum in Sanctis
humanae fragilitatis ostendunt, qua affirmabant quae non

^ J., . « • imperfectionem. O., humanam imperfectionem. V., humana hn-
perfectione.

* J., hoc faciendi. 'jO. om. modis. * O., senuerit.

* O., sahxtationes. * O. om. et historianim.

38 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

debebant Sed constat non ex certa scientia haec feceruht ;
ergo ex apparent! etaestimata laboraverunt in hac parte.

Capitulum XIII.

Caeterum non solum ^ ex hujus mortalitatis imperfectione
multa reprobabant, quibus non oportet nos obstinate inhaerere,
immo magis ad honorem eorum pie et reverenter interpretari,
secundum leges veritatis ; multa et n^axima neglexerunt ex
causis certis. Una est quia non fuerunt translata in linguam
latinam, nee ab aliquo Latinorum composita, et ideo * non fuit
mirum si illorum non aestimabant valorem. Platonis enim
libros doctores omnes assumebant in manibus, quia translati
fuerant, aut inveniebant in Graeco*; sed libri Aristotelis non
fuerunt tunc temporis^ translati. Nam Aug^stinus fuit primus
translator Aristotelis et expositor, sed in minimo et primo .
libellorum suorum, scilicet in praedicamentis ; nee fuit philo-
sophia Aristotelis tunc temporis Graecis philosophis nota, nee
Arabibus^ sicut prius tactum est. Et ideosancti sicut alii
neglexerunt philosophiam Aristotelis, cujus usum non habe-
bant ^ laudabant tamen Platonem. Et quia intellexerunt quod
Aristoteles perspcutus est Platonicas sententias, Aristotelem
in multis reprobant, et dicunt ipsum haereses congregasse ^ ;
sicut Augustinus dicit libro de Civitate Dei, ipsum adhuc
magistro suo, scilicet Platone®, vivente, multos in suam
haeresim congregasse. Sed tamen omnium philosophantiuni
testimonio Plato nullam comparationem respectu Aristotelis
noscitur habuisse. Si igitur sancti vidissent philosophiam ejus
pro certo ea usi essent, et altius extulissent, quia veritatem non
negassent manifestam, nee maxima pro minimis declinassent
Caeterum ey libro praedicamentorum manifestum est quantum
sancti laudassent Aristotelis* magnalia, postquam ilium libel-

'^ O. has non solum after caeteram, V. omits ; J. b wanting.

* O. om. ideo. • O. om. aut — Graeco. * O. cm. temporis.
'J bids. O. om. nee. Arabibus . . . tactum est

' O. om. cujus usum non habebant. ^ O. om. et dicunt — congregasse.

* J., riatone scilicet • V., Aristotelem.

CAUSAE ERRORIS. 29

lum, qiii respectu suae sapientiae in mille tractatibiis difTusae
unam non valet festucam, magnifice extulerunt \ Nam Augus-
tinus ipse transtulit ilium ' de Graeco in Latinum pro filio suo,
et exposuit diligenter, plus laudans Aristotelem de hoc nihilo
quam nos extollamus eum^ pro magna parte suae sapientiae.
Quoniam in principio illo* praedicamentorum dicit, 'Cum
omnis scientia et disciplina non nisi (M-atione tractetur, nullus
tamen, o fili, in quovis genere ^ pollens inventus est, qui de
ipsius orationis vellet origine principiove tractare. Idcirco
miranda est diligentia Aristotelis philosophi, qui disserendi de Again a gr
omnibus cupidus ab ipsius cepit examine quam sciret et prae- ^tinj. ^
termissam a cunctis et omnibus necessariam/ Et in fine dicit,
• Haec sunt, fili carissime, quae jugi labore'assecuti ad utili-
tatem tuam de Graeco in Latinum vertimus, scilicet ut ex his
quoque bonam frugem studii a nobis perfecti suscipias.' Et
Alcuinus de expositoribus sacrae scripturae unus, et magister
magni Caroli, illam translationem Aug^stini de praedicamentis
mire laudavit, et metrico prolc^o decoravit sub his -verbis,

Continet bte decern naturae verba libellus,
Quae jam verba tenent rerum ratione stupenda
Omne quod in nostrum poterit decurrere sensum.
Qui legit ingenium veterum mirabile laudet,
Atque suum studeat tali exercere labore.
Nunc Augustino placuit transferre magistro
De veterum gazis Graecorum dave Latina,
Quem tibi, rex! magne, sophiae sectator, amator,
Munere qui tali gaudes modo* mitto legendum.

Boetius quidem ^ longe fuit post sanctos doctores, qui primus
incepit libros Aristotelis plures transferre. Et ipse aliqua logi-
calia et pauca naturalia et aliquid de Metaphysicalibus trans-
tulit® in Latinum. Nee adhuc medietatem nee partem meliorem
habemus. Nam Aristoteles quidem fuit diu ignotus etiam
philosophantibus, nedum® aliis, et vulgo Latinorum ^®. Caete-

^ O. om. Caeterum — extulerunt A few words of it can be read in J.

^ J., ipsum. O., librum praedicamentorum.

' J. omits eum. ^ J*» illorum.

• J. O., in quovis genere pollens. V. om. genere. • V., non, pro modo.

^ J., quidem fiiit ... ^ O., pauca de aliis transtulit.

• v., nondum. '•* O. om. Nam — ^vulgo Latinorum,

30 OFERIS MAJORIS PARS PRIMA.

rum sancti^ grammaticalia, logicalia et rhetorica, et com-
munia mathematicae multum efferunt, et in sacris abundanter
utuntur. Unde Augustinus libro de doctrina Christi secundo,
tertio, quarto docet ista applicari ad divina, et alibi similiter
tangit de eisdem ; necnon et sancti caeteri idem volunt Sed
dc aliis raro et parum loquuntur, et rarius * immo multum neg-
ligunt et negligi edocent aliquando, sicut patet per Ambrosium
super Epistolam ad Colossenses, et per Hieronymum^ super
illam ad Titum, et per Rabanum de pressuris ecclesiasticis, et
sic in locis aliis quamplurimis. Sed constat omnibus philoso-
phantibus et theologicis scientias has nullius valoris esse re-
spectu caeterarum, nee alicujus dignitatis. Quapropter si
sancti habuissent usum scientiarum philosophiae magnarum,
nunquam cineres philosophicos in tantum extulissent, et ad
sacros usus convertissent * ; quanto enim scientiae meliores sunt
et majores, tanto sunt aptiores ad divina. Sed quia ad manus
eorum noh cjevenerunt libri nisi grammatici, logici, rhetorici ac
de communibus mathematicae, ideo his se juverunt secundum
gratiam eis datam, quicquid * poterunt de his laudabiliter ex-
trahere, convertunt copiosius ad legem Dei, ut in expositionibus
eorum et tractatibus singulis manifestum est ; et hoc suo
loco planius exponetur^

Capitulum XIV.

Deinde considerandum est diligenter, quod quamvis hab-
uissent multa de majoribus scientiis, vel si aliqua habuerunt,
tamen non fuit tempus utendi eis, nisi in duobus casibus^
scilicet, astrologia ^ pro calendario, et musica pro officio divino.
Patet enim per® historias, quomodo® Eusebius Caesariensis
et Beatus Cyrillus^® et Victorinus et Dionysius Abbas
Romaiiiis, cujus doctrinam nunc sequitur Ecclesia, et alii ex

^ v., deterum cum grammaticaliiu ' O. om. et rarius.

' J. O., per Hieronymum. V., Hieronymus. ^ O. om. et — convertissent.

^ O. om. quicquid — exponetur. ' J. O., duobus casibus. V. om. casibus.

' J. O., astronomia. ' J- O., enim per. V. om. enim.

* J., quomodo. V., quando. ^° J. O., beatus Cyrillus. V., Boncus Cyrilius.

CA USAE ERRORIS. 3 1

mandate apostolico per leges astronomiae^ laboraverunt in

hac parte. Sed aliae scientiae majores fuerunt neglectae, et

praecipue illae' quae judicia et opera sapientiae magnifica

noscuntur continere. Et hlijus causa fuit quadruplex \ Nam

philosophia ante Christi adventum dedit leges mundo, prae-

terquam populo Hebraeorum, tam de cultu divino quam de

moribus et legibus justitiae, pacis inter cives, et belli contra

adversarios reipublicae*. Et quoniam hujusmodi leges fuerunt

datae quantum potuit humaiia ratio, secundum quod ^ Aristo-

teles vult in fine Ethicorum, ubi transit ad librum legum

dicens, Dicamus nunc quantum possibile est philosophiae in

rebus humanis, principes mundi per philosophos regulati*

noluerunt recipere legem Christi, quae fuit supra rationem

humanam, et ideo philosophia ingressum fidei impedivit, in

hoc quod mundus ea deductus legi celsiori horruit consentlre.

Caeterum non solum hoc modo philosophic retardavit

fidem Christi, sed jure legfum suarum de reipublicae defensione

ab omni contrario sensu visa est per judicia futuroruiii, et

ostensionem rerum occultarum praesentium, et per opera

mirabilia supra naturae et artis communiter operantium

potestatem, contendere cum fidei praedicatoribus, quorum

proprium fuit non per naturam et artem, sed per Dei vir-

tutem, prophetiam de futuris eructare, occulta producere in

lucem, miracula suscitare. Nam quod prophetiae^ potestas

valeat magnifica peragere, quae vulgus non solum laicorum

sed clericorum duceret pro miraculis, sequentia declarabunt

Necnon rectores rerum publicarum ubique per consilia philo*

sophorum suas leges zelantium persecutionis et mortis judicia

Sanctis Dei graviter intulerunt. Insuper ars magica per

totum orbem invalescens, occupans homines in omni super-

stitione et fraude religionist quamvis fuerit* philosophis

odiosa et ab omnibus debellata, ut certificabitur suo loco,

tamen sancti primitivi invenientes mundum hac occupatum

^ O. places per leges astroriomiae after Ecclesia. ^ O.; istae.

• 0.,quintiplex. * O. om. reipublicae. • O., ut/fw secundum quod.

. ' O. om. per philosophos regulati: after rationem humanam, O. has, et ipsi
fuerunt regulati secundum philosophos.

' O., prophetlca. * O. om. religionis. •J. O., fuerat.

32 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

sicut philosophia pro eodem artificio utraihque reputabant,
qiioniam ambae fidei fructum impediebant multis modis.
Nam sicut magi Pharaonis Moysi resistebant, et populum
Aegypti mandate Dei inobcdientem faciebaiit, sic fuit in
principio Ecclesiae per artis magicae violentiam. Quae cum
in eundeni eiTectum, scilicet contra opus fidei, cum philosophia
concordabatS totum ejus vituperium in philosophiam, quae
principalis fuit, redundabat

Praeterea Deo placuit a principio Ecclesiae quod nullum
testimonium humanum ei daretur, sed ut Veritas fidei tanto
vigore mundo radiaret, ut probaretur' solum Deo auctore*
promulgari per testes ab ejus imperio destinatos. His igitur
de causis philosophia fuit ab Ecclesia in principio et Sanctis
Dei non solum neglecta, sed eis odiosa ^ non tamen propter
aliquid quod in ea continetur* contrarium veritati. Nam
licet imperfecta sit respectu professionis Christianae/ tamen
ejus potestas non est Christ! sectae* dissona, immo totaliter*
ad eam disposita et ei utilissima ac omnino necessaria, sicut
omnes credunt et certificabitur evidenter. Non igitur propter
Again the aliquod malum philosophiae Ecclesia Dei neglexit et repro-
oUltti/*'* bavit eam a principio, sed propter abusores ejus qui voluerunt
missing in J. eam suo fini, qui est Veritas Christiana, copulare. Et propter
hanc causam E(;clesia primitiva non fuit sollicita de transla-
tione scientiarum magnarum philosophiae, et ideo sancti
doctores Latini copiam magnalium philosophicorum non
habebant, et configurantes se primordiis Ecclesiae neglexerunt
multa philosophica dignissima, sicut in principio fuerunt
propter causas neglecta supradictas, non propter aliquid
falsum vel indignum quod in philosophica potestate ^ reperiri
possit ; et haec® certius suo loco per ipsos Dei sanctos pate-
bunt®. Nam ostenditur quod sancti Patriarchal et Prophetae
a principio, mundi omnes scientias receperunt a Deo, quibus
illam vitae longitudinem magnam dedit, ut possent experiri

^ v., concordabant 0., concordabat.

* J. O., auctore. V., actore.

» J. 0., sed eis. v., sed odiosa.

* v., continealur.

» J., sectaeChristi.

• J. O., totaliter. V., taUter.

' 0., philosophia, pro philosophica potestate.

' O. om. haec

» O., palebit.

CAUSAE ERI^ORIS. 35

quod eis fuerat revelatum, quatenus, fide Christi introducta
et evacuata artis magicae fraudulentia^ potestas philosophiae
ad divina: utiliter rapiatun

Capitulum XV.

Sicut vero doctores sacri magnificas scientias philosophiae
non habuerunt in usu, sic nee posteriores, scilicet Gratianus,
Magistri sententiarum et historiarum, Hugo de Sancto
Victore, et Ricardus de eodem. Nam non fuerunt in eorum
temporibus translatae, nee in usu Latinorum, et ideo neglexe-
runt eas, nee dignas sacris mysteriis sciverunt judicare, sed
humano sensu respuebant, quorum exercitium ^ non habebant,
et in multis obloquuntur, sumentes nihilominus occasionem
ex hoc quod sancti doctores easdem * neglexerunt ; sed non
attendebant causas sanctorum, scilicet quia non fuerunt trans-
latae in eorum tempore, et quia Ecclesia neglexit eas jubere
transferri propter causas quinqiie prius tactas. Moderni vero
doctores vulgi licet multa de philosophiae magnalibus' sint
translata, tamen non habent eorum usum, cum etiam in
parvis et vilibus delectati duos libros logicae meliores negli-
gunt, quorum unus translatus est cum* commentario Alpharabii
super ilium, et alterius expositio per Averroem facta sine
textu Aristotelis est translata. Et longe magis caetera quae
majorem' obtinent dignitatem, sicut novem scientias mathe-
maticae, et sex scientias magnas naturales, quae multas alias
sub se comprehendunt ^ atque morales quatuor partes negli-
gunt dignissimas ; et suae ignorantiae quaerunt miserabile
solatium per Gratianum et caeteros magistros authenticos,
qui non habuerunt notitiam partium philosophiae, sicut ® nee
praesentes ; et per dicta sanctorum aliquc«-um simplicia,non
intelligentes causas antedictas ® Nam sancti post Christum
non sunt usi multa philosophiae dignitate, non propter hoc
quod ipsa sit sacris contraria sententiis vel indigna, cum ad

* O., usum. * O., prius easdem. • O., de philosophia.

* O., cum. v., a. "J., comprehenderunt O. V., comprehendunt.
' O. om. iicut nee praesehtes^antedictas.

3

34 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA.

theologica absolute intelHgenda et respectu Ecclesiae Dei ac
reipublicae fidelium et conv^rsionis ^ infidelium et reproba-
tionis praescitorum utiliter ac magnifice possit adjuvare,
sicut certificabitur cum erit necesse. Et tanto mirabilius est
quod multitudo studentium modemorum magnas negligit
scientias, cum tamen fuerint introductae post Gratianum et ^
alios et in usu per viros sapientiae excellentis, quos oculis
nostris conspeximus*; et aliqui adhuc vivunt qui in solemni-
bus studiis eas sapientibus perlegerunt.*

Capitulum XVL*

[Quamvis autem istas causas malorum omnium univiersales
persequor ex animo, et vellem omnia reduci ad auctoritatem
solidam, et sensum sapientum et expertorum, qui pauci sunt,
non tamen credat Serenitas Vestra,quod ego intendam^ Vestrae
clementiam Sanctitatis excitare, ut auctores fragiles et ipsam
multitudihem Majestas Papalis violenter invadat ; nee quod
ego indignus sub umbra Gloriae Vestrae suscitem aliquam
super facto studii molestiam ; sed ut mensa Domini ferculis
sapientialibus cumlilata, ego pauperculus micas necessarias®
mihi colligam decidentes. Poterit igitur^ Vestrae Potentiae
magnitudo sibi et successoribus suis providere de totius sapi-
entiae compendiosa plenitudine non solum absolute habenda,
sed quatuor modis praedictis comparata. Deinde cum Vestrae
Paternitatis discretio pleniorem de his certitudinem reporta-
verit, poterit auctoritatis vestrae judicium studiosis et sapienti-
bus de facili persuadere, ut quod vulgus studentyim capere
non potest, cupidi sapientiae se gaudeant obtinere ; insuper
quantum sufflcit multitudini spes promittit Nam Hierony-
mus dicit super Isaiam, * Multitudo, accepta veritate, de facili

^ v., om. infidelium. O. om. reprobationis praescitorum.
* O. om. et alios — conspeximus. ' O., qui in studiis eas perlegerunt.

^ This chapter is omitted in J. and V. But it is found in another context
and in another part of the Vatican MS. 40S6. See additional notes.
' O., intendo. ' O. om. necessarias. ' O., enim.

CA USAE ERRORIS. 35

mutat sententiam.' Et hoc verum est nisi quando ^ capitibus
malesanis retractetur. Nam licet vulgus de se sit proclivius *
ad malum, et quia saepius invenit' caput langfuidum, tamen
nisi qui praesit impediat, satis facile est ad bonum imper*
fectum, quia suapte natura instabile* est, et semel motum*
modum servare non potest, et ideo de facili quantum est de
se vertitur ad coritraria secundum regimen praesidentis ;
quoniam omni vento doctrinae flectitur, velut arundo, et quod
prxncipi ejus placet apud ipsum® legis habet vigorem. Nos
enim hoc videmus in omni congregatione hominum, quod
secundum arbitrium capitis membra moventur. Nam si qui
praeest bonum negligit, subditi obdormiunt; si ad malum
excitat^, in illud® currunt cum furore; si ad bonum im-
perfectum ®, similiter sine discretione festinant^®. Si tamen ^^
vias perfectionis moveat ^, tunc olfacit a longe multitudo, sed
gustare nee potest nee curat ^' nee ab ea debet requiri, ut supe-
rius ostensum est K Quod si non esset temporis vestri omnia
apud vulgum consummare ; poterit Vestra Magnificentia locare
fundamcnta, fontes eruere, radices figere, quatenus '^^ Vestrae
Sanctitatis successores quod feliciter inceptum fuerit valeant
facilius adimplere.]

^ Vat. oxn. qflando. ' O., proclive. • O., invenitur.

^ O., instabilis. ^ O., mota. ' O. oxn. apud ipsum.

^ O., excitati. ^ O., idem. • O. om; imperfectum.

w O., festinat. " O., Et si. '^ O., movet.

" O. om. nee curat. ^* C, ut superius ostensum est Vat., ut loco proprio

exponetur. " O., ut.

PARS SECUNDA"^
HUJUS PERSUASIONIS.

Capitulum I.

Relegatis igitur in infernum * quatuor causis totius erroris
humani generalibus et penitus ab hac persuasione suspensis,
volo in hac secunda distinctione ostendere ^ unam sapientiam
esse perfectam et hanc in sacfis Uteris contineri, de cujus
radicibus omnis Veritas exivit*. Dico igitur quod yel* est
una scientia dominatrix aliarum, ut theologia cui reliquae
penitus sunt necessariae, et sine quibus ad effectum per-
veniri non valet •, quarum virtutem in suum jus vindicat, ad
cujus nutum et imperium caeterae subjacent; aut melius^ una
est tantum sapientia perfecta, quae in sacra scriptura totaliter
continetur, per jus canonicum et philosophiam expHcanda.
Expositio etenim ^ veritatis divinae per illas scientias habetur.
Nam ipsa cum eis velut in palmam explicatur, et tamen totam
sapientiam in pugnum colligit per seipsam ; quoniam ab uno
Deo data est tota sapientia et uni mundo, et propter finem
unum". Quapropter haec sapientia ex sua tripHci compara-
tione unitatem sortietur. Caeterum via salutis una est, licet
gradus multi ; sed sapientia est via in salutem. Omnis enim
consideratio hominis, quae non est salutaris, est plena caeci-
tate, ac ad finalem inferni deducit caliginem ; propter quod
multi sapientes famosi in hoc mundo damnati sunt, quia veram

^ In J. the greater part off. 83, on which Part ii. begins, is destroyed. V., (in
margin) 2^ distinctio. O., Secunda parshujus persuasionis.
2 O. om. in infernum. • O. om. ostendere. * O., eruitur.

• O. om. vel. • O., pervenire non potest ' O., una tamen est,

• O., et expositio.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 37

sapientiam non habuerunt, sed apparentem et falsam, unde se
aestimantes sapientes stulti facti sunt secundum scripturam.
Caeterum ^ Augustinus loquens de sacra scriptura dicit libro^
secundo de doctrtna Christiana, si alibi est Veritas, hie inveni-
tur; si noxium, hie damnatur. £t vult' quod ubicunque
invenerit Chrtstianus Domini sui intelligat esse veritatem, ut
a principio dictum est^ £t Veritas Jesu Christi est sapientia
sacrae scripturae. Ergo non est alibi Veritas, nisi quae in ilia
continetur scientia. £t Ambrosius super Epistolam ad Colos-
senses dicit, Omnis ratio supernae scientiae et terrenae crea-^
turae in eo est qui est caput et auctor, ut qui hunc novit, nihil
ultra quaerat, quia hie est perfecta virtus et sapientia. Quic-
quid alibi quaeritur, hie perfecte invenitur. Cum ergo sacra
scriptura dat nobis hanc sapientiam quae Christus est, mani-
festum est quod hie omnis Veritas sit conclusa. Caeterum ^ si
alibi dicatur sapientia, tunc si est contraria huic erit erronea,
iiec habebit nisi nomen sapientiae, vel ® licet non dicatur con-
traria est tamen diversa.® Sed diversitas, quamvis alibi non
faciat contrarietatem, hie tamen eam ^ inducit, sicut patet per
evangelicam auctoritatem. Qui non est mecum, contra me est.
Sic de hac sapientia venim est, ut quod illi annexum
non est, contra illam esse probetur, et ideo Christiano^
,abhorrendum.

Capitulum IL*

Hoc ^ autem manifestius patet consideranti divisionem scien- J., f. 83b
tiarum aestimatam ". Nam si nitamur separare scientias ab in- tirdT^'i
vicem,non possumus^* dicere non theologiam [esse] et scientiam until neai

of page.

* O. om. Caeterum. * J., 'hoc libro.' O., secuado libro.

* v., cum velit O/, vult • * O. om. ut— dictum est

* O., Si autem est sapientia huic contiaria erit erronea.

* O. om. yel— diyersa. ' O. om. eam. • J., Christianae.

* J., Rubric, Capitulum secundum in quo [osten] ditur [pro] positum descen-
dendo ad jus canonicunu

* J., Haec O., Haec . . . patent " O. om. aestimatam.

^ O., mm possiimus dicere theologiam ; om. et scientiam— philosophiam. V.,
non poMumus dicere no& theologiam («/ j^.).

SaBrldf«sni

38 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

juris canonic! et philosophiam; sub unaenim parte philosophiae,
scilicet sub scientia morali, qua'm civilem nominavit Aristoteles,
continetur jus civile, ut inferius enotescet. Canonicum vero
jus vel a scripturis canonicis nuncupatur, non ab aliis^sicut
ipsum nomen demonstrat ; quae scripturae canonicae dicuntur
libri Veteris'Testamenti, sicut Decretorum parte prima dis-
tinctione nona pluries^ habetur, et alibi ; aut ab eodem, scilicet a
canone nuncupantur\ nam canon Graece regula Latine dicitur.
Et tarn jus canonicum quam divinum regularem modum
Vivendi reddere comprobatur. Caeterum jus canonicum tota-
liter fundatur super auctoritate scripturae et expositorum * ejus,
sicut clarius patet per totum corpus Decreti et Decretalium.
Nam aut* pro constitutionibus canonum* allegantur auctori-
tates* expositorum sacrae scripturae, ut Augustini, Hieronymi,
Gregorii, Ambrosii, Isidori, Cypriani, Hilarii et aliorum, aut
sacri® et sumihi pontiBces pro suis statutis inducunt auctoritates
et exempla Novi et Veteris Testament! ; et ideo hoc jus non
est nisi explicatio voluntatis Dei in scriptura. Item jus can-
onicum vocatur jus^ecclesiasticum, quo regitur in spiritualibus
Dei Ecclesia tam in capite quam in membris. Sed nihil aliud
sonat haec * scriptura nisi hoc regimen. Praeterea jus naturale
continetur in sacra scriptura, sicut docetur in principio Decreti •,
sed quaecunque moribus recepta sunt vel scriptis comprehensa,
si naturali juri fuerint adversa, vana et irrita sunt habenda, ut
parte prima distinctione octava continetur. Et ideo jura can-
onica non possunt esse aliena a jure divino, immo de fontibus
illius bportet ea derivari. Et jus commune vel est divinum
vel humanum. Divinum est, quod sensu ^ et spiritu Dei alla-
tum est mundo in sua scriptura; humanum, quod sensu
hominis est adinventum. Sed constat Ecclesiam r«ji " sensu
et spiritu divino, et ideo jure divino quod sacris Uteris includitur,
et certum est /Ecclesiam regi jure canonico. Quapropter id

^ O. om. pluries ; after habetar, O. has aut canones nuncnpantur.

* O., expositore ; om. sicut— decretalium. * Y., dum. ^ O., om. canonum.
^ O., auctores sacrse scripturae ut Augustinus et alii ; om. Hieronymi — et aliorum.

* O. om. sacri et. ^ O. om. jut. * O. om. haec.

* O., in principio Decreti manifeste, omitting rest of sentence.
^® O. om. sensu et.

^ 0.| regi jure canonico, omitting intermediate words.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA APFINITAS, 39

jus est divitium de thesauro sacrae scripturae eruendum. Et
hoc manifestum est consideranti partes juris canonicL Nam ^
ordinat* gradus ecclesiasticorum officiorum, vel sacramenta
Dei determinate vel forum conscientiae discutit, aut causas
ecclesiasticas descindit Sed horum omnium radices et ipsa
stipes erecta apud sacram scripturam reperiuntur; rami
vero penes expositores ejusdem, ut in canonum* corpore
folia flores et fructus salutiferi capiantur*. Nam sermonis*
canonici suavis ornatus foliis comparatur ^ secundum scriptu-
ram, florum autem et fructuum utilitas sub propria metaphora
praedicta quatuor comprehendit Et ideo canones non suiTt
nisi culmi^ segetum aurei, et palmites u varum maturitio per
virtutem scripturae suae offerendi. Quoniam igitur ita est
jus canonicum sub potestate scripturae in uno corpore contin-
etur, sicut unius® arboris corpus ex radicibus et stipite, ramis,
floribus et fructibus constituitur.

Capitulum III*

Quod autem philosophiae potestas non sit aliena a Dei sapi*
entia sed in ipsa conclusa, manifestandum est in ^® uniyersali et
particulars Nunc autem per auctoritates et exempla et rationes
communes hoc declarato, deinceps uberius explicabitur ad.
quatuor vel quinque partes philosophiae descendendo juxta
singularum scientiarum et artium potestatem ^®. Si enim a
philosophis tanquam injustis possessoribus rapere debent
Christian! utilia, quae in libris eorum continentur, sicut ^ tetigi
a principio per sententiam Augustini, patet quod philosophia f. 84 of J,
est condigna et propria ^* sacrae veritatL Et ^ in eodem libro -^^ f^^

impe

* O., nam veL * V. O., ordinant * O., in canone.

* O., capiuntun • O., sennones. • O., comparantur.
' J., cubiL • J., uni.

* J., Rubric : Capitulum tertium in quo ostenditur propositum descendendo ad
philosophiam et hoc per sententias beati Augustini prindpaliter.

^ O. om. in universali— artium potestatem.

^^ O., sicut dicit Augustinus. ^ O., om. et propria.

" O., Et itemm in libro octavo de doctrina Christiana.

40 OFERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

the dicit quod philosophorum aurum^ et argentum non ipsi insti-

"^^ ^^ • tuerunt, sed de quibusdam quasi metallis divinae providentiae,

quae ubique infusa* est, eruuntur, quod praefiguratum fuisse

ostendit dicens, *Sicut Aegyptii * vasa atque omamenta de auro

et argento et vestem, quae ille populus * exiens de Aegypto

sibi potius tanquam ad usum meliorem vindicavit, sic doc-

trinae gentilium liberales disciplinas usui veritatis aptiores et

morum praecepta utilissima continent, deque ipso Deo colendo

nonnulla ^ inveniuntur apud eos, quod eorum tanquam aurum

et argentum debet ab eis auferre Christianus ad bonum

usum praedicandi EvangeliiV Et hoc explicat in omnibus

humanis tractatibtts quae vel sunt moralia vel historialia, vel

artificialia, vel natural ia, vel logicalia et grammaticalia. Nam

pro moralibus dicit, * Vestem quoque illorum ^ id est hominum

quaedam instituta, sed tamen accommodata humanae societati,

qua in hac vita carere non possumus, in usum convertenda

Christianum ^ [habuere licuerit]/ De historialibus dicit, ' His-

toria gentilium plurimum nos adjuvat ad sanctos libros io-

telligendos. Nam® et per Olympiadas et consulum nomi]\a

multa saeps quaeruntur a nobis, et ignorantia* consulatus quo

passus est Dominus nonnuUos errare coegit, ut putarent quad-

raginta annorum et sex aetate passum Dominum, quia per tot

annos aedificatum templum esse dictum est a Judaeis, quod

imaginem dominici corporis habebat' Et istud manifestum

est per loca quasi innumerabilia in Novo et Veteri Testamento*.

De aliis vero considerationibus humanis, tam artificialibus quam

natviralibus, dicit, ' Artium autem caeterarum, quibus aliquid

fabricatur, vel quod post operationem remanet, ut domus^

scamnium ^^ vas et hujusmodi, vel medicina et agricultura et

gubematio ^\ vel quorum omnis effectus actio est, sicut salta-

tionum, cursionum, luctaminum ^* ' : harum autem cognitio

^ O., aurum sap-en tiae. * O., est effusa. * V., episcopi Aegyptii.

< v., phiiosophus ; O., populus. * O., nulla ; O. oro. quod eorum — Evangelii.

* V. O., quorum illorum. ^ O., Christianum debet.

* O. om. Nam et — Testamento. In J. this passage is destroyed, in V., in-
correctly transcribed.

* v., ignoramus consulatus quod. .

^0 v., scannu. J., stramium. O., domus et hujusmodL

u O. om. et gubernatio. " O. om. luctaminum.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS, 41

usurpanda est ad judicandum ne omnino nesciatnus quid
scriptura velit insinuare, cum de his artibus aliquas figuratas *
locutiones * inserit, et licet large sumere • naturalia, ut sub eis
medicinalia contineantur *, et quae agriculturae sunt. Nam de
rebus naturalibus istae scientiae constituuntur, atque sunt
duae de octo praecipuis naturalibus, ut inferius elucescet
Tamen universaliter* pro omnibus naturalibus dicit, 'Benignam
sane operam faceret pro sacra scriptura, qui proprietates tem-
porum et locorum, lapidum et caeterarum rerum inanimatarum,
plantarum et animalium colligeret/ Et pro Ic^calibus dicit
primo ^ quod disputationis disciplina ad omnia genera quaes-
tionum, quae in Uteris Sanctis sunt penetranda et dissolvenda,
plurimum valet Et alias® in eodem dicit, quod secus est de
logica et aliis scientiis^ Nam de eis pro theologia possunt
quaedam necessaria coUigi et condigna, sed Non video, ut ait,
utrum hoc possit fieri de logica, quia ipsa per totum textum
scripturarum colligitur nervorum vice. Atque in libro tertio^
de ordine disciplinae dicit, quod ad scientiam sacram nullus
debet accedere sine scientia® potentiae logicalis. De gram-
maticalibus vero assumendis ad sacra, fere secundus tertius
et® quartus liber pef totum hortantur. Et Hieronymus super
Epistolam ad Titum, loquens de utilitate grammaticae respectu
theologiae prae multis aliis scientiis dicit, Grammaticorum
doctrina potest et proficere ad vitam dum fuerit in meliores
usus assumpta, de qua magna et plura in sequentibus ^^ sunt
ponenda ^ Sed de mathematicis dicit Cassiodorus in suo libro
de hac scientia, 'Has scientias quatuor,scilicetgeometriam,arith-
meticam,astronomiam,musicam,cumsollicitamenterevolvimus, f- 84b of J
scnsum acuunt, limumque ^^ ignorantiae detergunt, et ad illam the uppeT
speculativam^ contemplationem, Domino largiente, perducunt, aJ»«ostenti

^ J*> figuras. v., signatas. O., aliquas facit figuras.

* O. om. locutiones inserit — tamen universaliter. * V., sumendo.
^ J., continentur. ' O. om. primo — aliis scientiis.

• J., alias, v., aliquis. ' J. O., 2^

* O., sine scientia logicali ; omitting what follows as £ur as ponenda.

• J. omits et

*® J., * se quaestionibus,' the last word being altered to *quae sequuntur.'
^^ J., lumenque. O., limamque. V., limumque.
*' O., dlvinam.

42 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

quas merito sancti patres legendas persuadent \ quoniam ex
magna parte per eas appetitus a camalibus rebus extrahitur,
et faciunt desiderare quae solo animo largiente^ corde possumus
respicere.' Sed * haec copiose manifestabuntur suo loco. Et si
de his ita se habet, multo fortius metaphysicalia sunt consona
colloquiis divinis. Nam loco upius partis theologiae apud
philosophos metaphysica est, quae cum philosophia morali
ideo ab eis scientia divina et theolog^'a physica vocatur, ut
patet ex primo Metaphysicae Aristotelis et undecimo et ex
nono et decimo Metaphysicae Avicennae. Nam de Deo et
angelis et hujusmodi divinis multa considerat, et sic patet quod
omnis sapientiae pbtestatem vindicat sacra scriptural Sed
non solum Augustinus docet praedicta sed hoc multos sanctos
fecisse commemorat cum quaerit, ' Nonne aspicimus quanto
auro subfarcinatus exierit de-Aegypto Cyprianus doctor
suavissimus et martyr beatissimus, quanto Lactantius, quanto
Victorinus* Qptatus, Hilarius, ut de vivis t?iceam, quanto in-
numerabiles Graeci, quod prior ipse fidelissimus Dei famulus
Moyses ^ [fecerat], de quo scriptum est quod eruditus fuerit
omni sapientia Aegyptiorum * ? '

Capitulum IVJ

Non solum quidem beatus Augustinus, sed etiam alii sancti
asserunt, quod ® et iste, et figuratum etiam ostendunt et sanctos
sic fecisse testantur®. Nam Hieronymum* ad magnum oratorem
censeo ^^ ad praesens vocandum, qui dicit, * Quid autem quae-

1 O. om. quas— persuadent. * O. om. animo largiente.

* O. om. Sed haec copiose — sacra scriptura.' * V., Victorias Aptatus.
' V. om. fecerat.

^ O. om. reference to Lactantius and Hilarius, and generally condenses the
passage.

' J., Rubric : [Capijulum quartum, in quo idem ostenditur per Hieronymum et
Bedam.

B O. om. quod — testantur.

* O., Hieronymus— dicit ; O. begins the quotation with Si scripturas, ends it
with gentilium libris, condensing the remainder, and shifting the reference to
Epimenides, and Menander to end of chapter.

w v., Senteo.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFF2NITAS. 43

ris? cur in opusculis nostris secularium literarum interdum
ponamus exempla, et candorem Ecclesiae ethnicorum sordibus
polluamus? Responsum breviter habeto. Nunquam hoc
quaereres, nisi te totum Tullius possideret ; si scripturas
sanctas legeres, si interpretes earum omisso^ Vulcatio evolveres.
Quis enim nesciat et in Moyse ac prophetarum voluminibus
quaedam assumpta de gentilium libris, et Solomonem philo
sophis Tyri et proposuisse nonnulla et aliqua respondisse?
Unde in exordio Proverbiorum commonet, ut intelligamus
sermones* prudentiae* versutiasque verborum, parabolas et
obscurum sermonem, dicta sapientum et aenigmata quae pro-
prie dialecticorum * et philosophorum sunt. Sed et Paulus
apostolus Epimenidis poetae usus versiculo est, scribens ad
Titum, Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres
pigri. In alia quoque epistola Menandri^ ponit senarium,
Corrumpunt bonos mores confabulationes pessimae. Et apud
Athenienses in Martis Curia disputans Aratum testem
vocat, Ipsius enim et genus sumus, quod est Graece clausula ®
versus heroici. Ac ne parum hoc esset, ductor Christiani
exercitus et orator invictus pro Christo causam agens etiam
inscriptionem fortuitam arte torquet in argumentum fidei.
Didicerat enim a vero David extorquere de manibus hostium
gladium, et Goliae superbissimi caput proprio mucrone trunc-
are. Legerat enim in Deuteronomio Domini voce prae-
ceptum, mulieris captivae radendum caput, supercilia, omnes
pilos et ungues corporis amputandos, et sic eam habendam
conjugio. Quid ergo mirum, si et ego sapientiam secularem
propter eloquii venustatem et verborum pulchritudinem de
ancilla atque captiva Israeliten ^ facere cupio ? et si quid in ea
mortuum est idolatriae voluptatis erroris libidinum vel prae-
scido® vel rado, et mixtus purissimo corpori vernaculos ex.ea
genero* Domino Sabaoth, labor mens in familia Christi
proficit Julianus Augustus septem libros in expeditione ^- 85 of J.
Farthica adversus Christum evomuit ; si contra hunc imperfect nice

* v., emissio. * J., symonis. V,, sermonis.

• J., pradentem. V., versutias verboramque parabolas.

^ J., deabeticorum. ' J^, Menandi. V., Menandum. * J., clasula.

' v., Israelitae. • J., praecido. • V., generatio.

ves.

44 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

ceding scribere tentavero puto interdicis mihi ne rabidum canem
philosophorum et Stoicorutn doctrinis, id est Herculis clava ^
repercutiam?' Et inducit ad hujusmodi probationem prophetas
et omnes doctores famosos a principio Ecclesiae qui philoso-
phorum doctrinis fidem Christi persuaserunt principibus et
infidelibus ac roboraverunt multipliciter. Et Beda super
librum Regum dicit quod liberalium scientiarum utilia^ quasi
sua sumere licet Christianis ad divina. Alioquin Moyses et
Daniel sapientia et Uteris * Aegyptiorum et Chaldaeorum non
paterentur erudiri. Item in libro* de factura templi dicit Sol-
omonem cum suis servis significare * Christum,, et Hiram cum
suis designare* philosophos et sapientes de gentilibus, ut tem-
plum Dei, hoc est Ecclesia, non solum sapientia apostolica sed
philg^ophorum construeretur. Et dicit ^ scriptura, Servi Hiram
doctiores erant servis Solomonis ad caedendum ^. Quia, ut
dicit Beda super hoc^ gentiles ab errore conversi at'que ad
veritatem Evangelii transformati melius ipsos gentium errores
noverant, et quo certiiis noverunt, eo artificiosius hoc expug-
nare atque evacuare didicerunt Paulus Evangelium quod
per revelationem didicerat melius novit Sed Dionysius melius
revincere poterat falisa Athenarum dogmata, quorum cum
erroribus similibus® argumenta a puero noverat, et ideo Solomon
dicit, Scis enim quod non est in "populo meo vir qui noverit
ligna caedere sicut Sidonii. Haec et hujusmodi multa allegat
venerabilis Beda, et multi alii, sed haec nunc sufficiant

Capitulum V.

Causae autem quare sancti sic affirmant ^® quod quaerimus,
etfiguratum fuisse declarant et a Sanctis effectiy mancipatum
denunciant^S possunt assignari. Primo propter hoc quod
ubicunque ' Veritas invenitur, Christi judicatur, secundum

1 v., clausula. ■ O. om. utilia. * O. om. et liteiis.

* O. om. in libro. * 0'» figurare. • O., significare.
' O. om. Et dicit^— caedendum.

* O. om. ut dicit — hoc. * O. om. simillbus.
^^ J., affirmant et figuratum fu . • •
^^ O. om. et a Sanctis — denunciant.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 45

sententiam^ et auctoritates Augustini* superius allegatas:
secundo*, quamvis aliquo modo Veritas philosophiae dicatur
esse eorum,/ad banc tamen habendam primo lux divina
influxit in animos eorum, et eosdem superillustravit Ilium-
inat enim omnem hominem venientem in hunc mundum, sicut
dicit scriptura, cui sententiae ipsi philosophi concordant
Nam ponunt intellectum agentem et possibilem. Anima
vero humana dicitur ab eis possibilis, quia de se est in
potentia ad scientias et virtutes et eas recipit aliunde. Intel-
lectus agens dicitur, qui influit in animas nostras illuminans ^
ad scientiam et virtutem, quia licet intellectus possibilis possit
dici agens ab actu intelligendi, tamen sumendo intellectum
agentem, ut ipsi sumunt, vocatur influens et illuminans
possibilem ad cognitionem* veritatis. Et sic intellectus
agens, secundum majores philosophos, non est pars animae,.
sed est substantia intellectiva alia et separata per essentiam
ab intellectu possibili. Et quia istud est necessarium ad
propositi persuasionem, ut ostendatur quod philosophia sit
per influentiam divinae illuminationis, volo istud efficaciter
probare, praecipue cum magnus error invaserit® vulgus
philosophantium in hac parte, necnon multitudinem magnam
theologorum, quoniam qualis homo est in philosophia, talis in
theologia esse probatur. Dicit igitur ^ Alpharabius in libro de
intellectu et intellecto, quod intelHgentia ® agens, quam® nomi- f. 85b of J
navit Aristoteles in tertio tractatu suo de Anima, non est i^^^ecn
materia, sed est substantia separata. Et Avicenna quinto depreceding
Anima et nono* Metaphysicae idem docet. Necnon ipse Safy'in tih
Philosophus dicit quod intellectus agens est separatus a"PPJ'^^*^"
possibili et immixtus. Item vult quod intellectus agens sit
incorruptibilis secundum qsse et substantiam, quoniam dicit
ipsum differre a possibili penes incorruptionem. Sed possibilis
est incorruptibilis secundum substantiam et corruptibilis ^^
secundum esse, propter separationem ejus. Ergo agens

* O., sententias. ' O., om. Augustini. ' O., idcirco.

* V. J., illuminationes. O., illuminans. • J., congre[g>tionem (jiV).

• J., invaserit error. ' O., enim.

• O., intellectus agens quern. • O., decimo.
" O., corruptibilis. V., corporalis.

46 OFERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

secundum esse et substantiam erit incorruptibilis, qua-
propter non erit pars animae, quoniam tunc secundum esse
suum in corpore corrumperetur quando separaretur. Et dicit
quod se habet ad possibilem sicut artifex ad materiam, et
sicut lux solis ad colores. Artifex autem ^ est extra materiam
in qua ^ agit, et separatus per essentiam ab ea. Similiter lux
solis expellens tenebras a coloribus ^ et aliis rebus separata ^ est
per essentiam ab eis, et advenit aliunde. D^cit^ etiam quod
intellectus agens scit omnia et semper in actu, quod nee
animae rationali * nee angelo convenit, sed soli Deo. Item * si
esset pars animae, tunc anima sciret idem per agens, et
ignoraret per possibile, quia agens est in actu quale est
possibile in potentia, ut Aristoteles testatur®. Item a digniori
parte magis habet res denominari, ergo magis dicetur sciens
per agentem, quam ignorans per possibilem ante inventionem
et doctrinam. Si ^ dicatur quod agens, licet sit pars animae,
non tamen est actus et forma corporis sicut possibilis, et ideo
homo habet operationes possibilis et non agentis, hoc est
contra definitionem animae, qua dicitur quod anima est attus
corporis physici. Nam si una pars ejus tantum est actus,
quod forma corporis tunc male datur differre animae totalis,
et absolute et simpliciter per actum corporis, et ideo tunc
debet excipi ilia pars quae non est actus corporis, sicut ipse
Aristoteles in principio secundi libri, quando ponit aliquas
partes animae esse non solum actus corporis totius, sed
partium ejus, ut sensitivam et vegetativam, excipit intellectum,
quem negat esse actum et perfectionem partis corporis, quia
noh est alligatus organo sicut caeterae partes animae ^ Et® ad
hoc expressius intimandum, dicit quod ® intellectus est in cor-
pore sicut nauta in navi, quoniam ad hoc quod non est alligatus
alicui parti, sicut nee nauta navi, licet® sit actus et perfectio
totius •• Nauta tamen non est navis^® perfectio, sed motor
tantum. Item ^^ tunc componetur anima ex substantia separata

^ O., enim. ' O., quam. • O., corporibos ; om. et aliis rebus.

* O., separatus. • O. om. rationalL • O. om. Item si—testatur.

7 O. om. Si dicatur— partes animae. * O., Item Aristoteles dicit quod

* O. om. licet— totius. ^^ O. om. navis.
" O. om. Item tunc — speciei oppositae.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 47

et coiijuncta, sed hoc est impossibile. Nam intelligentia, sive
angelus, et anima differunt secundum speciem penes unibile ^
et non unibile, et ideo anima non componetur ex aliquo quod
est actus corporis, et ex aliquo quod non est tale. Nam species
una non componitur ex aliquo alterius specie! oppositae.
Cum ergo haec sentential sit consona veritati, et textus
Philosophi hoc evidenter praetendat atqiie ejus * expositores
maximi * ipsum sub hac forma * declarant, et * haec verba agens
et possibilis sunt a Philosopho non a Sanctis accepta, longe
melius est secundum Philosophi sententiam agentem intel-
lectum penitus dicere substantiam separatam ab anima per
essentiam. Non enim est dubium experto in philosophia
quin haec sit sua sententia, et in hoc omnes sapientes antiqui
experti concordant. Nam universitate Parisiensi convocata,
bis vidi et audivi venerabilem antistitem dominum Gulielmum
Parisiensem Episcopum felicis memoriae coram omnibus sen-
tentiare quod intellectus agens non potest esse pars animae ;
et dominus Robertus Episcopus Lincolniensis et frater Adam
de Marisco et hujusmodi majores hoc idem firmaverunt.
Qualiter vero refellantur quae hie objici possunt, manifesta-
bitur in opere principali, cum de naturalibus fiet sermo.
Verumtamen ne^ cavillator aliquis a latere insurgat, allegans f. 86of J.
illud quo vulgus decipitur, dico quod cum * Aristoteli impon- ^fJ^^the^prJ
antur ^ haec verba, * Quoniam autem in omni natura est aliquid ceding leave:
quod agat et aliquid quod patiatur ita et in anima,' primo ® fijstlfew Une
respondeo quod mul tot ies falso translatum est, et' pluries *'* ^°s,^ ^"/^

more than hs

obscure. Nam cum tertio Coeli et Mundi dicatur quod of all the re-
circulus et figura orbicularis replent locum, istud est falsum, ^™^he"^
ut sciunt experti in naturalibus et geometricis, sicut Averroes last 8 or 10 ;
demonstrat ibidem. Et quod tertio Meteororum dicitur* quod 5 are com-^
iris non ex luna nisi in 50 bis, et hoc est iterum falsum. P^^te.
Nam experientia docet quod quandocunque luna sit plena et
pluat, nee ipsa sit nubibus co-operta, accidit iris. Et sic sunt
multa alia falso translata, cujus causa patebit ex tertia parte

* J., 'unibile [altered from 'unile'] et non • . .' V., inibilc.

* J., sententiam [sic\ * O. om. ejus. * O. om. maximi — forma.
^ O. om. thirteen and a half lines resuming with Ne cavillator.

* O. om. cum. ^ O., imponuntur. * O., immo. * O., dicitur de iride.

48 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

hujus operis, cum^ fiet mentio de vitiis translatorum^; sed longe
plura sunt obscure et non intelligibiliter translata, in quibus
quilibet* alii potest contradicere. Et in hoc loco accidit
utrumque vitium vel saltern secundum, quod probo per ipsum
Aristotelem. Nam ipse dicit secundo Physicorum, quod
materia nori coincidit cum aliis causis in eodem secundum
numerum, ergo in nulla natura sunt simul agens et materia,
ergo nee in anima. Si igitur ad literam teneatur textus male
translatus, tunc omnino falsus est, et contra Aristotelem alibi ;
et non * contradicit sibi tantus auctor. Et qualitercunque con-
tingat, verbum suum in secundo Physicorum est verum et ab
omnibus concessum ; ergo sermo suus tertio de Anima est
falso translatus, vel indiget expositione. Nam nihil aliud
intendjit nisi quod in anima et* in opcratione animae* requir-
antur^ duo, scilicet agens et materia, sicut in omni natura. Id
est, in omni operatione naturae duo exiguntur, scilicet efficiens
et materia, et illud est verum ; sed agens est semper aliud a
materia, et extra eam secundum substantiam, licet operetur in
eam.* Caeterum possumus aliter hunc locum consolari. Nam
Aristoteles quarto Physicorum dicit quod octo modi sunt
essendi in aliquo, quorum unus est ut movens est in moto,
quia movens seu agens est secundum virtutem suam in
materia mota ^, licet non secundum substantiam. Et sic agens®
est in omni natura in quam ® operatur, et ita in anima. Et sic
nullo modo sequitur quod intellectus agens sit pars animae,
ut vulgus fingit Et haec sententia est tota fidelis, et a Sanctis
confirmata ; sciunt^^ enim omnes theologi, quod^^ Augustinus
dicit in Soliloquiis et alibi, quod soli Deo est anima rationalis
subjecta in illuminationibus et influentiis omnibus principali-
bus. Et quamvis angeli purgent mentes nostras et illuminent
et excitent multis modis, et sint ad animas nostra^ sicut stellae
respectu oculi corporalis, tamen Augustinus ascribit Deo in-
fluentiam principalem sicut soli influentia luminis cadentis
per fenestram ascribitur, et angelus aperienti fenestram com-

• O. om. cum — translatorum. ' O., quilibet ; V., cuilibet.

' O. om. non. * O. , scilicet in operatione ; om. animae.

• O., requinintur. • O., ea. ' O., sua.

• O. om. agens, • O., qua. " O. om. sciunt— quod.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 49

paratur, secundum Augustinum in glossa super illud* Psalmi,
Da mihi intellectum. Et quod plus est, vult pluribus locis
quod non cognoscimus aliquam veritatem nisi in veritate
increata et in regulis aeternis, et hoc saltern habet ^ intelligi
effective et per influentiam ; licet Augustinus non solum hoc
velit, sed aliud innuit in verbis suis, propter quod quidam
posuerunt* eum majora hie sentire, ut scitur communiter.
Quae oipnia attestantur in hoc quod agens principale illu-
minans et influens intellectum possibilem est substantia sepa-
rata, hoc est ipse Deus. Cum igitur Deus illuminaverit animas
eorum in percipiendis veritatibus philosophiae, manifestum est
quod eorum labor non est alienus a sapientia divina.

Capitulum VI.

Tertia causa propter quam sapientia philosophiae reducitur
ad divinam est quia non solum mentes eorum illustravit
Deus ad notitiam sapientiae acquirendam, sed ab eo ipsam f. 87 of J.
habuerunt, et eam illis revelavit, praestitit* et dedit. Omnis ^ere is^^
enim sapientia a Domino Deo est sicut dicit auctoritas imperfect,

. . A 1 1 -r^ . . only the last

scnpturae, quia, ut ait Apostolus, quod notum est Dei mam- few lines beii
festum est in illis, Deus enim illis revelavit*. Et Augustinus jhru^^^Vlir
dicit super Johannem quod eis praestitit *, et summus ® Philo- are entirely
sophus Aristoteles in libro Secretorum asserit manifeste totam ^*^^^*
philosophiam fuisse a Deo datam et revelatam. #Et unus de
maximis philosophorum ^, scilicet Marcus Tullius, primo de
Quaestionibus Tusculanis quaerit, Philosophia quid est nisi ut
Plato donum, ut ego®, inventum Dei? Unde etiam dicit
quod nee poeta grave plenumque carmen sine coelesti aliquo
mentis instinctu ® effudit Et Augustinus octavo de Civitate
Dei docet et approbat quod Socrates pater philosophorum
magnorum firmavit, qliod non potest homo causas rerum
scire nisi in luce divina, et per donum ejus, et quilibet potest

^ O. om. super -illud. * J., habet. V., habent.

* J., imposuerunt. ^ O. om. praestitit et dedit — Deus enim illis

* O., praestitit sa[Hentiam. revelavit.

* O. om. summus philosophus. ^ O., philosophis.

* O., ut ego creda • O., instructu.

so OFERIS MAJORS PARS SECUNDA.

per se experiri quod nihil primo ab homine invenitur, quod
sit de potestate philosophiae. Et pono ^ exemplum in minimo ;
quoniam licet universalia Porphyrii sint apud eum fere * suffi-
cienter explicata, et alibi per logicam et metaphysicam et
naturalem philosophiam et perspectivam* sufficienter* exposita,
tamen non est homo ita bene studiosus quin oportet quod
doctores multipliciter habeat et per longa tempora audiat et
studeat antequam sciat totam veritatem universalium. £t
nuUus vix ante mortem haec sufficienter ^ cognoscit, quantum-
[cun]que habeat doctores ^ quod patet propter^ discordiam
omnium in hac parte ; quia aliqui ponunt ea sola in anima,
aliqui ^ solum extra, aliqui secundum esse in rebus, sub ratione
tamen universalis in anima. Et Avicenna ostendit super
Porphyrium sextum universale ei defuisse et ipsum plures
falsitates dixisse®. Si ergo ignorantia horum est apud quem-
libet, quamvis per totam vitam suam studeant in libris philo-
sophorum, et licet doctores habeant solemnes, multo magis
quilibet homo ignorabit haec, et nunquam per se inveniret
horum veritatem sine libris et doctoribus. Quapropter necesse
est horum veritatem a principio fuisse homini revelatam. Si
etiam aliquis quantumcunque sciens universalia tradidisset
oblivioni librum Porphyrii et omnia quae necessaria sunt
universalibus sciendis, et non posset libros vel doctores
habere, impossibile esset quod unquam^*^ veritatem univer-
salium expljcaret Loquor ^^ de universalibus secundum eorum
esse, verum sicut metaphysicus habet considerare, non solum
secundum puerilem doctrinam Porphyrii et secundum logicae
rationem. Quapropter quilibet potest per se considerare quod
revelatio necessaria est in hac parte ; et cum haec sint puerilia
et minima, multo fortius erit hoc in tota sapientia philosophiae.
Quod autem a Deo et quod ipse revelavit et praestitit et dedit,
oportet quod suae sapientiae sit omnino conforme.

1 V„ pone. * O. om. fere.

* O. om. et perspectivam. * O., sufficientissime.

^ O. om. haec sufficienter. * O. om. quantumcunque— doctores.

^ J., per. * O., aliqui extra, aliqui medio modo.

* O. much condenses remainder of chapter ; see ist ed.
**J., unquam. V., nunquam. " J»> et loquor.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. $1

Capitulum VII.

Caeterum et totus ^ philosophiae decursus consistit ut per
cognitionem creaturae * cognoscatur Creator, cui propter rever-
entiam majestatis et beneficial creationis et conservationis et
futurae felicitatis serviatur in cultu honorifico et morum f. 87b of J.
pulchritudine et legum utilium honestate, ut in pace et justitia ^^^,^»Bir
vivant homines in hac vita. Philosophia enim speculativa except in t
decurrit usque ad cognitionem. creatoris per creaturas, et
moralis philosophia morum honestatem, leges justas et cultum
Dei statuit, et persuadet de futura felicitate utiliter et
magnifice secundum possibile ^ philosophiae. Haec sunt certa
discurrentibus per omnes partes philosophiae principales,
sicut sequentia docebunt Cum igitur haec sint omnino
iiecessaria Christianis et omnino consona sapientiae Dei,
manifestum est quod philosophia necessaria [est] legi divinae
et fidelibus in ea gloriantibus.

Capitulum VIII.

Item omnes sancti et sapientes antiqui in suis expositionibus
sensum literalem colligunt ex naturis rerum et proprietatibus
earum, ut per convenientes adaptationes et similitudines
eliciant sensus spirituales. Quod declarat Augustinus in
libro de Doctrina Christiana secundo, ponens exemplum de
verbo Domini dicentis apostolis^ Estote pruderites sicut
serpentes et simplices sicut columbae. Nam voluit Dominus
per hoc, ut ad similitudinem serpentis totum corpus exponentis
pro defensione capitis ^ apostoli et apostolic! viri se et sua
darent pro Christo capite suo et pro fide ejus ^. Et propter hoc
omnis creatura in se vel in suo simili vel in universali vel
in particulari, a summis coelorum usque ad terminos eorum
ponitur in scriptura, ut sicut Deus fecit creaturas et scripturam,

^ O., totius. ' O., suae creaturae. ' O., beneficium.

^ O., secuadum quod possible est. ' O. om. Apostolis.

* O. om. capitis. ' O., sua.

52 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

sic voluit ipsas res factas ponere in scriptura ad intellectum
ipsius tarn sensus literalis quam spiritualis. Sed tota
philosophiae intentio non est nisi rerum naturas et pro-
prietates evolvere, quapropter totius philosophiae potestas
in sacris Uteris continetur ; et hoc maxime patet, quia longe
certius ac melius et verius accipit scriptura creaturas quam
labor philosophicus sciat eruere^ 'Quod pro infinitis exemplis
pateat in iride ad praesens. Philosophus Aristoteles suis
obscuritatibus nos perturbat, nee aliquid quod dignum sit
valemus per eum inteUigere ; nee minim, cum Avicenna ejus ^
praecipuus imitator^ princeps et dux philosophiae post ' eum,
ut super capitulum^ Aristotelis de Iride tertio Meteororum
dicit commentator^, fateatur se naturam iridis non bene
agnovisse. Et causa hujus est quia philosophi causam
finalem iridis ignoraverunt, et* ignorato fine, ignorant ^ ea quae
ad finem sunt, quia finis imponlt necessitatem his quae ad
finem ordinantur, ut Aristoteles vult secundo Physicorum.
Causa vero finalis iridis est dissipatio humiditatis aqueae,
sicut patet ex libro Genesis, unde semper in apparitione iridis
est nubium resolutio in stillicidia infinita, et consumuntur*
aqueae humiditates tarn in aere quam in mari et terra ; quia
una pars iridis cadit in sphaeras aquae et terrae. Consumptio
vero aqueae* humiditatis* non potest esse per iridem nisi
propter radios solis facientes eam, nam per varias reflectiones
et fractiones congregantur radii infiniti, et congregatio radiorum
est causa resolutionis et consumptionis aquarum, et ideo iris
generatur per reflectiones multiplices. Non enim possunt radii
congregari nisi per fractionem et reflectionem, ut postea suo
loco scietur*. Ex scriptura igitur^ Geneseos cum dicitur,
Fonam arcum meum in nubibus coeli, ut non sit amplius dilu-
88 of J. vium super terram, accipitur causa finalis ipsius iridis, ex qua ^
wnts^!' investigari potest causa efficiens et modus generandi iridem,
e first few qui modu^ non fuit notus philosophis suflicienter, secun-

les, and only

e last few

e complete* ^ !• O., eruere. V., enarrare. ' O. om. ejus— imitator.

* O. om. post eum— commentator.

^ J., '• . . antur ea quae.' O., ignorantur.

B O., aquae. . * .0., patebit., om. suo loco.

' O. om. igitur. * O., quo.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 53

dum. quod libri eonim nobis manifestant. Et ita est
de omni creatura. Impossibile enim est quod homo sciret
veritatem creaturae ultimam, secundum quam accipitur in
scriptura, nisi fuerit specialiter a Deo illustratus. Nam
creaturae accipiuntur ibi propter veritates gratiae et gloriae
eliciendas, quas philosophi nesciverunt, et ideo ad potestatem
ultimam sapientiae creaturarum non venerunt, sicut sacra
scriptura eam in suis continet visceribus. Unde tota philoso-
phiae virtus jacet in sensu literali sacris mysteriis gratiae et
gloriae decorata, tanquam quibusdam picturis et coloribus
nobilissimis redimita.

Capitulum IX.

Et hoc ultimo confirmari potest per hoc quod eisdem per-
sonis data est philosophiae plenitudo, quibus et lex Dei, scilicet
Sanctis patriarchis et prophetis a mundi principio. Et non
solum est necessarium propter articulum qui hie tractatur, sed
propter totum negotium sapientiae certificandum. Nam impos-
sibile fuit homini ad magnalia scientiarum et artium devenire
per se, sed oportet quod habuerit revelationem, qua probata
nihil debet apud nos dubitari de arcanis sapientiae repertis
apud auctores, quamvis^ nos in illis fuerimus inexperti. Sed
nullum capitulum sapientiale est tanti laboris sicut est certifi-
catio hujus rei, eo quod est magnum fundamentum totius
comprehensionis humanae, atque contrarietates et dubia
multipliciter intercurrunt ^ et oportet auctores et volumina
abundantius revolvi quam pro aliquo alio articulo, qui in toto
sapientiae studio valeat reperiri. Dico igitur quod eisdem
personis a Deo data est potestas philosophiae, quibus et sacra
scriptura, scilicet Sanctis ab initio, ut sic appareat una esse
sapientia completa hominibus necessaria. Soli enim patri-
archae et prophetae fuerunt veri philosophi qui omnia sciverunt,
scilicet ' non solum legem Dei, sed omnes partes philosophiae.
Hoc enim ipsa sacra * scriptura nobis satis * evidenter ostendit,

* O. om. quamvis — ^incxDcrtL ? O., intercurrerunt.

^ O. om. scilicet. ^ O., nostra. ^ J., satis nobis.

54 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

quae dicit Joseph erudivisse principes Pharaonis et senes
Aegypti prudentiam dociiisse, ^et Moysem fuisse peritum in
omni sapientia Aegyptiorum. Et BezaleeP et Aholiab hoc
demonstrant, qui omni intellectu et sapientia renim naturalium
fuerunt illustrati ; uno enim flatu Spiritus Sanctus eos illumin-
avit et docuit* totam potestatem naturae in rebus metallicis
et caeteris mineralibus. Sed et Solomon sapientior omnibus
praecedentibus et subsequentibus secundum testimonium
scripturae plenam obtinuit philosophiae potestatem. Et
Josephus primo* antiquitatum libro dicit quod cum filii Adae
per Seth fuerint* viri reh'giosi et ab ipso Deo facti, Deus
dedit eis sexcentos vivere annos propter gloriosas partes
philosophiae, in quibus studuerunt, ut quod Deus eis revelavit
possent experiri per vitae longitudinem. Et addit* quod Noe
et filii ejtfs Chaldeos docuerunt partes philosophiae, et quod
Abraham intravit Aegyptum et docuit Aegyptios. Et postea
in octavo libro addit, quod nullam naturam ine^^aminatam
Solomon praeteriit, sed de omnibus philosophatus est, et
disciplinam proprietatum earum evidenter exposuit, et tangit
quomodo descendens ad singula composuerit ^ quatuor millia
librorum et quinque; et® adjungit multa quae naturam com-
muniter operantem scimus nullatenus adimplere.®

Et maximus Aristoteles ipsa veritate coactus dicit in libro

Secretorum, Omnem sapientiam Deiis revelavit suis prophetis

et justis et quibusdam aliis quos pracelegit, et illustravit spiritu

88b of J. divinae sapientiae, et dotavit eos dotibus scientiae. Ab istis

mperfec?^ sequentes viri ^ philo§ophi philosophiae principium et originem

ep. 52). habuerunt, Indi^, Latini, Persae® et Graeci. Ab istis enim

habuerunt® et scripserunt artium et scientiarum principia et

secreta, quia in scriptis ipsorum nihil firmum, nihil reprobum

invenitur, sed a sapientibus approbatum. Philosophi enim ab

eis habuerunt omnia et maxime Graeci, quia magis fuerunt

studiosi. Et Averroes dicit super principium Coeli et Mundi

1 v., Besleel et Ocliab. O., Beseleel et Eliab. J., Besleel et Ochab.

' O., primo libro capitulo secundo. * J., fuerunt

* O., addidit ' O. om. composuerit

^ O. om. et adjungit — adimplere. ' O. om. viri.

® O. om. Indi— habuerunt • V., Perses.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 55

quod in tempore antiquorum ante Aristotelem et caeteros^
philosophos fuit philosophia completa, ad cujus completionem
Aristbteles suo tempore aspirabat^ Et^ in prolog© compo-
sitionis astrolabii Ptolemaei^ et apud Albumasar in major!
introductorio et alibi et penes alios* habetur multipliciter
quod Noe et Sem filius ejus multiplicarunt philosophiam, et
praecipue primogenitus * Sem prevaluit in hac parte. Deinde
post istos fuerunt viri qui philosophi vocabantur* nomine
vulgato. Omnes philosophi et poetae famosi ^ et majores et
minores fuerunt post Noe et .Alios suos, et post® Abraham.
Nam Aristoteles et omnes consentiunt in hoc quod primi
philosophantes fuerunt Chaldaei et Aegyptii, unde adhaeret
sententiis patrum Chaldaeorum in undecimo Metaphysicae.
Et in Aegypto scholasticum studium primo institutum est, ut
dicit in primo Metaphysicae. Quia licet Noe et filii ejus
docuerunt Chaldaeos antequam Abraham docuit Aeg^yptio^,
tamen non fuit studium more scholastico regulariter ita cito
institutum, sed paulatim cfevit ordo ejus et excrcitium.

Quatenus igitur omnis dubitatio tollatur in haic parte,
videamus decursum et seriem infidelium philosophorum et
poetarum, et omnium soUicitantium de studio sapientiali, ut
percipiamus quod post Abraham et praedecessores* suos, quibus
a Deo omnis ^^ sapientia revelata est, inventi sint singuli qui
aliquem titulum sapientiae laudabiliter ^ adepti sunt Nam
quamcunque volumus strictius computare, Zoroastres " invenit
artes magicas secundum Augustinum vicesimo primo de
Civitate Dei, et secundum omnes auctores hoc vulgatum est;
sed hie fuit Cham filius Noe, ut Clemens libro suo et Magister
Historiarum et Speculum Historiale conscribunt. Deinde lo,
quae postea Isis dicta est, dedit literas Aegyptiis, ut Augustinus
dicit libro de Civitate Dei octavo decimo ; ante cujus tempora
non fuit secundum Augustinum sapientiae studium Uteris et

^ O., alios. 'V., conspirabat. O., aspirabatt

* O. om. et in prologo— PtolomaeL * O., aliquos.

* O. om. primogenitus.

* O. has hiatus in place of qui philosophi yocabantur.

7 O. om. famosL ^ O. om. post.

* O., decessores. ^^ O. om« omnis.
1^ O. om. sapientiae laudabiliter. ^^ J., Zoroastes.

56 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

scriptis pertractatum, quamvis doctrina^ verbi Abraham eos
instruxit Et haec ^ Isis, ut Augustinus ait, dicitur fuisse filia
Inachi, qui fuit primus rex Argivorum, qui r^navit primo
anno Jacob et Esau nepotum Abrahae, sicut Augustinus et
hi^toriae confitentur ; quamquam et aliqUi^ voluerunt quod Isis
venerit de Aethiopia in Aegyptum regina*, et eis literas dedit,
et multa beneficia contulit, sictit recitat Augustinus. Sed
tamen ante tempus Inachi non fuit, nee* in ordine regum
Aegypti in® chronicis reperitur, Eodem tempore fuit Minerva
aetate virginali apparens, multonim ut ait Augustinus^ operum
inventrix, quae Pallas dicitur, et apud poetas dea sapientiae
nuncupatur, et Athena vocatur atque Tritonia, ut dicit Augus-
tinus. Et Isidorus hunc locum esse in Africa, qui Trito
vocatur, refert octavo libro Etymolc^iarum, et Flinius quinto
libro, a quo Pallas dicitur Tritonia, et fuit tempore diluvii et ®
Ogygii regis quod illi ascribitur, quia in Achaia accidit tempore
ejus, qui secundum Augustinum, Eusebium et Hieronymum,
ac Solinum libro de mirabilibus^ mundi, fuit tempore Phoronei
filii InachL Regnavit autem Inachus quinquaginta annis^
et Phoroneus ejus filius 61 ^^ cujus tempore facta est repro-
missio Jacob, sicut patri suo, ut dicit Augustinus. Et
ideo Ogygius^ fuit tempore Jacob, unde Solinus dicit
^^ oU- diluvium primum in Achaia fuisse tempore Ogygii ^ et Jacob
very imperfect patriarchae, quod diluvium fuit ante diluvium Deucalionis per
onWcomte^ sexcentos annos, ut idem narrat Solinus. Nam ut Hieronymus
at the foot et Eusebius narrant, regnante Cecrope " rege Atheniensium,
^jgSlLibieSub quo Moyses eduxit filios Israel de A^ypto, fuit Deuca-
from discoTora- Honis' diluvium. Et sub Phoroneo moralis philosophia incepit
vellum. apud inBdeles. Nam Augustinus dicit quod sub eo^^ legum et

judiciorum Graecia clarior facta est institutis. Sed prius
fuerunt mores et jura vivendi, quod patet per inhibitionem
sanguinis, et licentiam de esu carnium post diluvium, et de

^ O., doctrine Abraham instruct! fuerunt * O. om. haec.

' O., aliL * O. om. regina. • O., ut

' J. p., Aegypti in chronicis. V., in chronicis Aegypti.

^ J., Augustinus libro dicto. O., libro piaedicto.

• O. om. et • J., ruralibns.

» J., he » J. v., Egigus. O., Ogigus. » V., Egigi. O., Ogigl

" O., Cicrope primo rege. " O. om, eo.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 57

emptione et venditione apud Abraham pro spelunca dupHci,
et de circumcisione et hujusmodi \ atque sanctitas Abrahae
et patrum suorum leges honestas et sacras vivendi concludit
fuisse ab eis edoctas^. Et cum minus utiles scientias per-
fecenmt, non debuit tantorum virorum sapientia scientiam
morum utilissimam negligere. Deinde primus inter viros
titulo majoris sapientiae insignitus ^ fuit Prometheus ^ quem
poetae ferunt de luto formasse homines, quia optimus sapientiae
doctor* fuisse perhibetur, ut Augustinus dicit decimo* octavo*
de Civitate Dei. Cujus frater, ut idem ait Augustinus, fuit Atlas
magnus astrologUs ; unde occasionem, ut Augustinus refdrt,
fabula*invenituteumportarecoelumconfingeret^,quamvismons
ejus nomine nuncupetur, cujus altitudine potius coeli portatib
in opinionem vulgi ® venisse videatur, qui in extremis Africae
maritimis prope Gades Herculis attollitur velut in coelum.
Sed priores fuerunt filii Noe et Abraham qui fuerunt periti
astronomi, ut Josephus narrat, et Isidorus libro tertio, et
Clemens libro primo, hoc* idem de Abraham 'confitentur*
Nam hi secundum Augustinum floruerunt quando Moyses
natus est, et Isidorus concordat libro quinto dicens quod Atlas
fuit sub servitute^® filiorum Israel ante natum Moysen. Atlas
vero,ut dicit Augustinus, fuit avus maternus Hermetis Mercurii
majoris, qui magnarum artium peritus claruit, et eas hominibus
tradidit, propter quod eum tanquam deum post mortem
venerati sunt, et hie, ut dicit Augustinus decimo octavo libro,
fuit tempore quo Moyses eduxit filios Israel de Aegypto^.
Cujus nepos fuit Hermes Mercurius qui ad differentiam alterius
dictus est Trismegistus, qui famosus fuit philosophus Aegypti
et ^2 partium meridionalium maxime in moralibus, et quae ad
cultum et divina pertinere noscuntur ^*, sicut Augustinus docet
octavo de Civitate Dei ; et hie ^ scripsit ad Asclepium, sicut
patet in libro de divinitate, qui satis habetur ; cujus Asclepii

^ O. om. et de — ^hujusmodi. ' O., edoctos.

' In O. the words insignitus and doctor have been interchanged.

* O., Prometha. ' O,, ocXavo, pro decimo octavo.

• O., febulam. ' O., quod — finxerit. V., quod — confinxerit.

** V. O., altitudinem vulgi om. venisse. ' O. om. hoc — confitentur.

'* v., virtute. O., servitute. ^^ O. om. de Aegypto.

^* O. om. et partium meridonalium — noscuntur. ** O., hoc

4 Bridges in

58 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

avus fuit Aesculapius primus medicinae auctor apud philo-
sophos infideles, secundum quod Augustinus recitat octavo
libro. Sed tamen Isidorus dicit tertio libro Etymologiarum
quod Apollo pater fuit Aesculapii, qui primo inter philosophos
infideles dicitur docuisse artem medicinae. Nam et patri
ascribitur medicina quantum ad documenta prima ; sed filio
magis, quia banc artem ampliavit^ et certiori modo docuit.
Nam Apollo per carmina et hujusmodi remedia processit,
Aesculapius per veritatem experientiae, ut* Isidorus dicit, et
creditur esse Apollo magnus*, qui a poetis fingitur esse inter
deos et dare responsa in templo Apollinis in Delos insula,
unde vocatur Apollo Delphicus. Et tamen ante istos fuit
inaestimabilis gloria medicinae, secundum quod Aristoteles
tangit in libro de Regiixiine Vitae, quam Adae et Enoch
magis ascribit quam sequentibus philosophis. Et cum medi-
cina sit magis necessaria homini quam multae aliae scientiae,
non est dubium quin filii Adae et Noe illam adinvenerint *,
quibus sapientiae plenitudo data fuit, et quibus concessui»-est
tamdiu vivere propter studium sapientiae perficiendum.

Capitulum X.^

Post haec, tempore Othonielis Judicis Israel, regnavit

Cadmus Thebaeus®, qui primus dedit literas Graecis, ut in

chronicis Cluniacensibus edocetur. Et Beda in libro tem-

pOrum minore et caeteri concordant [quod] sub Aoth Judice

Amphion musicus floruit ; qui Aoth fuit primus post Othonielem,

sub Debbora^ et Barac. Fuit alius Apollo philosophus,

. 89^ of J. secundum chronicam Cluniacensem auctor medicinae, contem-

■^el^lbte poraneus^ Herculi secundo, cujus facta celebrantur, sicut dicit

hanthe Aug^ustijius decimo octavo de Civitate Dei, qui Hercules in
►thcr side. °

1 O., applicavit ' O. om. ut.

* O., magus, J. v., magnus. * O., invenenint

» J., Rubric: Tertium capitulum, in quo desccnditur ad Cadmum et poetas
theologos.

* O., Thebeus. J. V., Thebeis. '^ O. om. Debbora et.

* O., temporaneus.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 59

tempore Abimelech Judicis Trojam vastavit \ et pilas suas in
India statuit, et in Gadibus columnas erexit, et dolorem morbi
non ferens seipsum tempore Jephthae Judicis cremavit, ut per
Augustinum et dicta chronica confirmatur. De hoc Hercule
secundo propter hoc narravi, quia alius fuit Hercules prope
tempus Mercurii majoris, qui parum post eum fuit, ut narrat
Augustinus. Et post eum fuit tertius, qui certamen Olympia-
cum constituit, quod intermissum filius ejus Picus^ instauravit
post excidium Trojae anno quadringentesimo * octavo, ut
Solinus scribit Unde multi decepti fuerunt, unum Herculem
aestimantes, qui omnia fecerit * quae de pluribus scripta sunt, ut
dicit Augustinus. Similiter erratum est de hoc philosopho
Apolline. Nam omnes, ut dicit Augustinus, aestimant ipsum
fuisse ilium qui pro deo in Delos insula colebatur, tanquam ^
unus et idem esset, cujus contrarium ostenditur® multis testi-
moniis. Nam ille Apollo qui in templis dabat testimonia
invenitur saltem respondisse quando primo facta est civitas
Atbenarum ut ^ Athena, quae est Minerva, pro dea coleretur, et
ideo ® hie philosophus non potest esse, qui pro deo Delphico
colebatur. Sed secundum ® quod dicit Augustinus, fuit filius
Latonae, cujus soror Diana. Et Isidorus octavo libro idem
dicit. Similiter non videtur esse ille de quo Hieronymus
scribit in Epistola ad Paulinum quae Bibliis praeponitur
Latinorum. Nam ille Hiarchum invenit in aureo throno
sedentem et docentem, qui Hiarchus dicitur esse Abrachis
astronomus, qui post mortem Alexandri magni fuit, sicut docet
Ptolemaeus in Almagesti. Et ideo secundum hoc tres fuerunt
Apollines, sicut Hercules. Deinde sub Gideone Orpheus et
Linus claruerunt ^^ secundum quod Beda refert. Et hi, scilicet
Amphion et Orpheus et Linus et hujusmodi sui temporis^^
dicti sunt poetae theologi, secundum quod Augustinus dicit-,
eo quod Diis carmina faciebant ; secundum Solinum autem
Nicostrate^^ mater Evandri regis Romani dicta est a vaticinio

1 O., devastavit. * O. om. Picus.

* O., quadringentl * V., sencit. O., fecerit

" v., et tanquam. O. om. et. " V., ostendit O., ostenditur.

^ O., ut Athena. V. <Mn. ut. , « O. om. ideo. • O., istud.

i<* O., fuerunt. " O., suo tempore. " V., Nicostrates. 0.,incostrates[«V].

6o OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

Carmentis quae in Capitoli[n]o monte Romae habitavit, et
Latinis primo literas dedit' Et hoc ut Beda refert fuit
tempore Jair Judicis Israel, secundum tamen chronicam
Cluniacensem fuit tempore judicis qui^ post Jair transactis
septemdecim annis judicavit*. Sed de hoc non est vis*
quantum ad praesentem intentionem.

Propter vero Sibyllas et maxime Erythraeam, quae omnes
praedictos et praedictas infideles philosophantes longe super-
gressa est, oportet excidium Trojae certificari *. Nam Augus-
tinus refert octavo de Civitate Dei quod ^ulti auctores scrip-
serunt eam fuisse tempore Trojani belli, licet alii tempore
Romuli et Achaz* vel Ezechiae regis Juda, voluerint* eam
fuisse, ut dicit Augustinus. Excidium vero Trojae fuit ante
Romujum per quadringentos ^ annos. Nam Solinus probat
Romam fuisse^ conditam Olympiade septima quadringen-
tesimo tricesimo tertio post bellum Trojanum, sicut docet
evidenter per Herculem et Picum filium suum supradictos •,
et per alios. Et secundum Augustinum octavo^® praefato^®
vult qu6d Troja capta sit judicante Hebraeos Labdon ^^ supra-
dicto, unde in chronicis Cluniacensibus dicitur quod tertio anno
ipsius Labdon ^^ Troja capta est. Deinde^* tempore Samuelis
secundum chronicam Cluniacensem, sed expressius in gestis
majorum Britonum, fuit Homerus poeta fanriosus^*. Deinde
Hesiodus philosophus successit Homero ante Romam con-
ditam, ut ait Tullius in libro de Quaestionibus Tusculanis.
Et postea Archilochus, regnante Romulo, sicut ibidem scribitur,
et ideo ^^ tempore Achaz vel Ezechiae regum ^* Juda. Nam ^*
primo anno Numitoris avi Romuli, qui fuit ultimus rex
Albanorum in Italia, sicut Augustinus dicit, fuit Roma con-
dita^. Et ideo simul regnaverunt Numitor et ejus nepos
Romulus, et tunc cessavit regnum et nomen Albanorum, et

^ O. om. qui. ^ O. om. judicavit.

' O., cura. * O., etiam nos certificare.

* J., Achai. v., Acha"*. O., Achaz. • O., voluerunt.

^ O., quadringentos triginta. ^ J., fuisse conditam. V. om. fuisse.

O. om. supradiclos. ^® O., 8* de Civitate Dei.

^^ J., Labdon. V., labdon. ^* O. om. Deinde — fsunosus.

^* O. om. ideo. " J. V., regum. O., regis.
^' O. om. Nam primo— Roma condita.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 6i

vocati sunt Romani reges ; et rex tunc erat in Juda Achaz, vel

sicut alii putant qui ei successit^ Ezechias, quern ^ quidem f. 90 of J.

constat optimum et piissimum regem, Romuli fegnasse J^g^ J^^

temporibus \ lines are

imperfect.

Capitulum XI.

Haec Augustinus; sed sub eodem Romulo Thales Milesius
fuisse perhibetur secundum^ Augustinum,qui fuit primus de sep-
tem sapientibus \ Nam * post poetas theologos crevit sapientia,
et dediti* sapientiae*^ vocati sunt Sophi, id est, sapientes. Secun-
dum tamen Bedam in libro Temporum, et secundum Isidorum
quinto Etymologiarum et alios® Thales fuit sub Josia, qui phy-
sicus rerum naturam scrutatus est et astrologus tempore quo
pK>pulus Hebraeorum, ut Augustinus refert, ductus est in
captivitatem. Alius de septem sapientibus apparuit, scilicet
Pittacus^ nomine, et® patria ac gente Mytilenus®; et alii
quinque fuerunt tempore captivitatis, quorum nomina sunt
haec, Solon Atheniensis, Chilon Lacedaemonius, Pariandrius*
[Periander] Corinthius, Cleobulus Li[n]dius, Brias [Bias]
Prienaeus ^^ De his. Solon dedit leges Atheniensibus ad quas
transferendas decem viros populus Romanus misit, et vocantur
leges duodecim tabularum, sicut scribit Isidorus quinto libro,
et ^^ Gratianus accepit ab eo. Alii vero quatuor nihil in scriptis
reliquerunt, ut Augustinus dicit. Hi tamen omnes dicti sunt
sapientes secundum Augustinum octavo de Civitate Dei, qui
ab aliis hominibus vitae genere disttnguebantur quibusdam
praeceptis ad bene vivendum accommodatis, et secundum
Augustinum octavo hi sapientes fuerunt lonici, id est
Graeci, ubi nunc Graecia nominatur^^ Aliud vero genus
hominum sapientiae deditorum post eos exortum est in
lingua Graeca, quod tamen vocatur Italicum^, sed ex ea

- ^ O. om. qui ei successit. ^ O. om. quern — temporibus. .

' O., qui fuit unus de septem sapientibus et primus secundum Augustinum.
^ In O. chapter begins here. * O., auctores sapientiae.

• O. om. et alios. ' O., Putacus.

* O. om. et patria— My tilenus, • J. V. O., Pariandrius.*

^ O. Prierius. " O. om. et Gratianus— Graecia nominatur.

» O., Ytalia.

teBrldffftsm

62 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

parte qua Italia dicebatur antiquitus Magna Graecia, et
quia ^ hi studuerunt in Italia, licet Graeci et in lingua Graeca.
Et isti non voluerunt se vocari sapientes, sed amatores
sapientiae ; quorum princeps fuit Pythagoras * Samius a Samo
insula, a quo cum quaereretur quis esset respondit quod philo-
sophus, id est amator sapientiae, sicut Augustinus dicit libro
octavo ; sed decimo octavo libro' de Civitate Dei dicit Augus-
tinus quod apparuit Pythagoras eo tempore quo Judaeorum
soluta est captivitas. £t secundum TuUium in libro primo de
Quaestionibus Tusculanis, Tarquinio Superbo regnante
Romanis, qui fuit septimus^ a Romulo et ultimus rex
Romanorum, posttjuem consules^ exorti sunt, venit in Italiam
Pythagoras, et lUam Magnam Graeciam tenuit ^ cum honore,
cum disciplina, cum auctoritate ; per ® multa secula postea sic
viguit Pythagor[e]orum nomen, ut nulli alii docti viderentur.
Et hie ^ Tarquinius, ut scribit Beda, tempore Cyri regis Per-
sarum, qui laxavit captivitatem Judaeorum, incepit ® regnare ac
regnavit tempore Cambysis filii ejus et duorum fratrym
magorum,et Darii,in cujus anno secundo templum aedificatuni
est, et tunc clarws habebatur Pythagoras, ut dicit Beda, et Zoro-.
babel, Aggaeus, Zacharias, et Malachias prophetae claruerunt*.
Pythagoras quidem edoctus fuit a Pherecyde Syrio ^^ ut dicit
Tullius libro praedicto, qui Pherecydes primus animos^^
hominum posuit immortales ; cujus tempora non certificantur i
nisi per tempus Pythagorae discipuli sui, quamvis et Isidorus
libro primo dicat quod Pherecydes scripsit historias tempore
Esdrae, quod potuit forte esse versus finem vitae ipsius Phere-
cydis et in juventute Esdrae. Nam a tempore quo dictus ^^
est Pythagoras claruisse ^^ fluxerunt triginta sex anni quibus
regnavit Darius, et viginti sex quibus Xerxes, et septeni
menses quibus Artabanus^, et sex anni Artaxerxis Longi-

* O. om. qhuL ' O., Phitagoras. * O., secundus.
^ O., procoDSules. ^ J., retinuit

* J., multaque secula postea sic O., et postea sic viguit.

' O. om. hie. • V. repeats incepit regnare.

* J., narravetunt*. " O., CiiO. V., Syro.

1^ O., animas. ^ O., dictus Phitagoras dicitur claruisse.

» J., Arthabanus. O., Arthabas. V., ArthabalL

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS, 6z

mani ^, antequam Esdras ascendit de Babylone in Jerusalem.
Nam septimo anno regni ejus prima die mensis primi Esdras,
secundum scripturam et chronicam ^, profectus est

Capitulum XII.*

Haec autem duo genera philosophantium, scilicet lonicum
et Italicum, ramificata sunt per multas sectas et varios suc-
cessores usque ad doctrinam Aristotelis, qui correxit ac
mutavit omnium praecedentium positiones, qui philoso-
phiam perficere conatus est Successerunt vero Pythagorae f. 9?^ of J.
Archytas Tarentinus et Timaeus inter alios maxime nominati. l^^rfectTn
Sed praecipui philosophi ut Socrates et Plato et Aristoteles ^^^ first doi
non descenderunt ex hac linea, immo* lonici et veri Graeci
fuerunt, quorum primus fuit Thales Milesius. Quomodo
autem huic caeteri successerunt, ostendit Augustinus octavo
libro de Civitate Dei. Nam post Thalem fuit primus Anaxi-
mander ejus discipulus, cujus successor fuit Anaximenes, et hi
duo fuerunt tempore Judaicae captivitatis, ut ^ dicit Augustinus
decimo octavo de Civitate Dei, et alii similiter* concordant in
hoc. Anaxagoras vero et Diogenes Anaximenis auditores^
eidem successerunt sub Dario Hydaspi, cujus anno secundo
templum cepit aedificari. Anaxagorae, ut dicit Augustinus,
successit Archelaus ejus discipulus, cujus auditor Demo-
critus secundum Isidorum octavo libro ^ et Socrates secun-
dum Augustinum octavo libro, Archelai fuisse discipulus
perhibetur. Socrates autem natus est secundum Bedam sub
Artabano*, qui Persis regnavit annis septem, cui in idem
regimen^® successit Artaxerxes Longimanus, in cujus anno
septimo Esdras descendit de Babylone ; et ideo simul fuerunt
Esdras et Socrates, sed tamen ^^ prior natu fuit Esdras, sicut

^ O., Longimanus. ' O., scripturas et chronicas.

' J. , Rubric : Capitulum quintum, in quo tangitur de r[amificatione ?] philo-
sophorum a septem sapientibus us[que] ad Aristotelem.

♦ O., immoyero. ■ O., haec. " J., sic.
^ O., auditores fuerunt et ^ O., octavo libro de Civitate Dei.

* J,, sub Artabano. O., Archadabao. V., ab Archelao.
" O. regnum. " O. om. tamen.

64 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

ex nunc dictis claret. Et ideo dicit decimo octavo libro^
Augustinus quod post Esidram fuit Socrates, hoc est pos-
terior natu. . Nam quando floruit Esdras apud regem Per-
sarum et Judaeos, tunc Socrates exortus est Hic est
Socrates qui dicitur pater philosophorum magnorum, quo-
niam Platbnis et Aristotelis magister, a quibus omnes sectae
philosophantium descenderunt. Plato quidem, secundum
Bedam in tractatu major! de temporibus, natus est sub Sog-
diano*, qui mensibus septem regnavit, cui successit Darius
cognomento* Nothus, quamquam sub eodem Dario Beda in
majori * tractatu de temporibus scribat * natum esse Platonem.
Sed in illo tractatu tempus Sogdiani, quia modicum fuit, com-
putat sub regno Darii. Nam continuat eum cum Artaxerxe
I^ongimano. Nascente vero Platone Hippocrates ® medicus, ut
dicit Beda, insignis habetur, et hoc tempore Empedocles et
Parmenides inventi sunt ; sed Plato Socratica primo addiscens,
et ea quae Graeciae fuerunt, magister Athens^rum Aegyptum
petiit, et Archytam Tarentinum et Timaeum, eandemque^
Oram Italiae quae Magna Graecia dicebatur, laboriosissime
peragravit, ut dicit Hieronymus ad Paulinum. Et contra
Rufinum scribit Hieronymus quod Plato post Academiam et
innumerabiles discipulos, sentiens multum suae deesse doc-
trinae, venit ad Magnam Graeciam, ibique ab® Archyta
Tarentino Timaeoque® Locrensi Pythagorae doctrina eruditus
elegantiam et leporem cum hujusmodi instituit^® disciplinis,
Et iste Plato omnibus philosophis antefertur secundum
sanctos, quoniam ejus libri ad manus eorum devenerunt, et
quia sententias de Deo pulchras et de moribus et vita futura
multa conscripsit, quae sacrae Dei sapientiae multum con-
cordant, ut in parte philosophiae moralis explanabo; et ob
hoc aestimaverunt multi viri catholici quod audi^ferit Jeremiam
prophetam/in Aegypto. Nam ^^ Aegyptum petiit propter sapi-

1 0.,'libro de Civitate Dei. « O., Sogdiane.

' J., cognomento. V., cognomentL Oi, cognomine natus.

♦ J.,minori. O., in eodem tractatu. • J., scrilnt V. O., scribat

• J. V. O., Ypocras.

^ J., eandemque.' V., eandem. O. om. eandemque-nlicebatur.

* J., ad- ^ O. om. Timaeoque— doctrina.
w J. O., miscuit. " O., Non.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 65

entiam et a barbaris sacerdotibus^ instructus est, ut scribit
TuUius de eo* quinto Academicorum libro. Sed tamen
Augustinus dicit quod non fuit tempore Jeremiae. Nam
Jeremias, ut dicit decimo octavo de Civitate Dei, primo
prophetavit tempore quarti regis a Romulo, qui vocatus est
Ancus Martius, et in tempore quinti regis, scilicet Tarquinii
Prisci. Sed Plato tunc non fuit, immo post tempus Jere-
miae fere per annos centum, ut Augustinus dicit libro
octavo, natus est Plato, nee* tamen*, ut alii aestimabant,
invenit LXX. interpretes, a quibus instrueretur. Nam sicut
Augustinus dicit libro octavo, et Tullius libro de Senectute,
Plato mortuus est octogesimo primo anno vitae suae, et hoc
in fine regni Artaxerxis, qui Ochus dicebatur, ut scribit Beda ;
et a mortis ejus anno, ut dicit Augustinus, fuerunt fere trigintaf- 9^ o^J*
anni ad LXX. interpretes, quapropter ab eis doctus nonfir§*fe^^[^
est in divinis rebus. Sed aestimat Augustinus quod cum c"|j«"ejy Jo«
fuerit scientiae cupidus didicit literas Hebraeas, et libros upper half
Veteris Testament! perlegit, quod ostendit per mundi cr^a- ™P^'^^^ j^^
tionem quam posuit conformiter scripturae, atque per nomen illegible.
Dei quod Ipse imposuit in Exodo, Ego sum qui sum, quando
Moyses quaesivit a Deo quod esset nomen ejus ; hoc autem
nomine Dei Plato usus est, et ipsum esse nomen ejus affirmat

Capitulum XI I L

Ante vero mortem Socratis natus est Aristoteles, quoniam*
per tres annos auditor ejus fuit, sicut in vita Aristotelis legitur.
Et secundum Bedam natus est sub Artaxerxe ^ qui cognomina-
tus est Mnemon^ qui successit Dario Notho; et in decimo
septimo anno vitae suae fuit auditor Socratis, et ipsum per
tres annos audivit ; et post mortem Socratis factus est auditor
Platonis, secundum Bedam, et ipsum audivit viginti annos/ ut
in vita sua legitur ; et post mortem Platonis vixit viginti
tres annos''; unde in universo non vixit nisi sexaginta
tres annos ^ sicut ex dictis patet Et hoc similiter scribitur

^ J. O., sacerdotibus. V., sapientibus. ' O. om. de eo.

* J., Attamen. * V., quando. * O., Artharge.

• v., Invemenon. O. om. qui — Mnemon. ' V., annis.

66 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

in libro Censorini de die natali ; quern ille Censorinus refert
contra passionem mortalem per tres annos animi magni-
tudine magis quam medicinae virtu te luctatiim fuisse. Hie
Aristoteles magister Alexandri magni effectus duo millia
hominum auctoritate^ discipuli sui misit per mundi regiones,
ut naturas rerum exquirerent, sicut^ Plinius narrat in Natur-
alibus octavo libro, et* mille libros composuit, ut in ejus
vita legitur. Hie enim philosophorum praecedentium errores
evacuavit, et augmentavit philosophiam, aspirans ad ejus
complementum quod habuerunt antiqui patriarchae, quamvis
non potuit singula perficere. Nam posteriores ipsum in
aliquibus correx^'ferunt, et multa ad ejus opera addiderunt, et
adhuc addentur usque ad finem mundi, quia nihil est per-
fectum in humanis adinventionibus* ut in prioribus expositum
est. Hunc natura firmavit, ut^dicit Averroes tertio de Anima,
ut ultimam perfectionem hominis inveniret. Hie omnium
philosophorum magnorum testimonio praefertur philosophis,
et philosophiae ascribendum est illud solum quod ipseaffir-
mavit; unde nunc temporis autonomatice * Philosopljus
nominatur in auctoritate philosophiae, sicut Paulus in doctrina
sapientiae sacrae Apostoli® nomine intelligitur. Quievit autem
et siluit philosophia Aristotelis pro majori parte, aut propter
occultationem exemplarium et raritatem, aut propter^ diffi-
cultatem, aut propter invidiam, aut^ propter guerras Orientis,
usque post tempora Machometi, quando Avicenna et Averroes
et caeteri revocaverunt philosophiam Aristotelis in lucem
plpnae ® expositionis. Et licet aliqua logicalia et quaedam alia
translata fuerint ^® per Boetium de Graeco, tamen a tempore
Michaelis Scoti, qui annis Domini 1230 transactis apparuit
deferens librorum Aristotelis partes aliquas de Naturalibus et
Metaphysicis ^^ cum expositionibus authenticis ^*, magnificata
est philosophia Aristotelis apud Latinos. Sed respectu multi-
tudinis et magnitudinis sapientiae suae in mille tractatibus

^ O. om. auctoritate discipuli suL ' J. O., sicut. V., nam.

* v., mille. O., et mille. * J., inventionibus. O., perfectionibus.
" J., autonomasice. O., autonomatice. V., authonomasice.

* O. om. Apostoli— intelligitur. ^ O. om. propter difficultatem aut.

* O. om. aut— orientis, • O., plenam. J., plenae.

w J, O., fiierunt* ^ O., mathematicis. " O., sapientibus.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 67

comprehensae \ valde modicum adhuc in linguam Latinam est
translatum, et minus est in usu vulgi studentium. Avicenna
quidem praecipue imitator et expositor Aristotelis, et complens
philosophiam secundum quod ei fuit possibile, triplex volumen
condidit philosophiae, ut ipse dicit in prologo libri Sufiicientiae:
uitum vulgatum juxta communes sententias philosophorum
Peripateticorum, qui sunt die secta Aristotelis; aliud vero
secundum puram veritatem ^ philosophiae, quae non timet ictus
lancearum contradicentium, ut ipse asserit ; tertium vero fuit
conterminum ' vitae suae, in quo exposuit priora et * secretiora
naturae et artis recollegit*. Sed de his voluminibus duo non
sunt translata ; primum autem secundum aliquas partes habent
Latini, qui vocatur liber Assiphae ^ id est, liber Sufiicientiae.
Post htinc venit Averroes, homo solidae sapientiae, corrigens f. 91b of J.
multa* priorum et addens multa, quamvis corrigendus sit in /]^J^^*[^,
aliquibus, et in multis complendus. Nam ^ faciendi plures note at begi
libros nullus est finis, ut scribit Solomon in Ecclesiaste ^, ***°^^ * ^

Capitulum XIV.8

His consideratis, patet intentum principale, et manifestum
est quod omnes philosophi infideles et poetae et Sibyllae et
quicunque sapientiae dediti fuerunt, inventi sunt post philo-
sophos veros et fideles et perfectos, qui fuerunt filii Seth et
Noe cum filiis suis, quibus Deus dedit vivere sexcentos annos
ad minus® propter studium sapientiae complendum, Ut dicit
Josephus primo Antiquitatum, asserens quod in minori tem-
pore non potuerunt complere philosophiam, praecipue propter
astronomiam, in qua est major difficultas eo quod a coelestibus
homines mortales multum distant. Sed Deus eis revelavit
omnia, et dedit eis vitae longitudinem ut philosophiam per
experientiam complerent Sed propter malitiam hominOm

^ 0.,compreheiisum. V. J., comprehensae,

* O., veritatem. V. J., virtutem. • O., cum termino.

^ J., priora secretiora. V., priora et secretiore. O. , exposuit secretiora naturae,

* O., Assephae. J. V., Assiphae. * O., dicta.
^ O. om. Nam — Ecclesiaste.

' This chapter appears in O., p. 36, as Pt. iii. cap. 2 (ed. 1S97, vol. i. p. 64).
' O. om. ad minus.

68 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

qui abusi sunt viis sapientiae, ut primo Nemroth^ et Zoroastes
et Atlas et Prometheos et Mercurius Trismegistus * et
iEscuIapius et Apollo et Minen'a et hujusmodi qui* cole-
bantur * sicut Dii propter sapientiam, Deus obscuravit insipiens
cor multitudinis ; et cecidit paulatim usus philosophiae
usquequo iterum Solomon earn revocavit et perfecit omnino,
sicut Josephus docet octavo Antiquitatum. Et iterum propter
hominum peccata evanuit studium sapientiae paulatim, donee
Thales Milesius resumpsit earn, et ejus successores dilataverunt,
usquequo Aristoteles consummavit, quantum fuit possibile
juxta tempus illud. Sed isti ab Hebraei's didicerunt omnia,
sicut Aristoteles dicit in libro Secretorum, ut prius^ expositum
est. Quoniam igitur primi philosophi infideles, ut Nemroth •
et Prometheus, Atlas et Apollo et alii fuerunt post Seth et
Noe ef^ Sem et Abraham, et ^ post filios eorum qui com-
pleverunt philosophiam ^ ; et post Solomonem qui secundo
perfecit eam, fuerunt^ reliqui philosophi infideles, Thales et
Pythagoras et ® Socrates et Plato et Aristoteles^ manifestum
est quod philosophiae perfectio fuit primo data Sanctis patri-
archis ^® et prophetis, quibus lex Dei similiter fuit ab uno et
eodem Deo revelata ; quod non fuisset factum nisi philoso-
phia omnino esset Sanctis Dei et legi sacrae conformis, et
utilis ac necessaria propter intellectum legis et executionem"
et defensionem ; insuper ut fiat ejus persuasio et probetur et
communicetur et dilatetur, nam omnibus modis his necessaria
est, sicOt discurrendo per partes philosophiae singulas appare-
bit. Et ideo philosophia non est nisi sapientiae divinae
explicatio per doctrinam et opus. Et propter hoc una est
sapientia perfecta quae sacris Uteris continetur, et ^ Sanctis a
Deo data ; per philosophiam tamen, sicut per jus canonicum,
explicanda.

1 J. O., Nemroth. V., Nenproth.

' O., ac Trismegistus. V., attrism^stus. * O., Apollo et alii qui.

* J. O., colebantur. V., colebatur.

* J., prius. v., primo. O. om. ut— expositum est.

* O., Nemphroth et alii fuerunt ' O. om. et post— philosophiam.

* J., fiierint. 'J. omits et.
^^^ v., patribus patriarchis. J. O., om. patribus.

u O., excusationem. " O. om. et Sanctis— explicanda.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 69

Capitulum XV.i

Ex his sequitur necessario quod nos Christian! debemus uti
philosophia in divinis, et in philosophicis multa assumere
theologica, ut appareat quod una sit sapientia in utraque re-
lucens. Quam necessitatem volo * certificare non solum propter
unitatem sapientiae, sed propter hoc quod inferius * oportet nos
in philosophia revolvere sententias fidei et theologiae magni-
ficas, quas reperimus in libris philo§ophorum et in partibus
philosophiae ; ut non sit mirum quod in philosophia tangam
sacratissimas veritates, quoniam philosophis Deus multas con-
cessit sapientiae suae veritates. Oportet igitur ut trahatur
philosophiae potestas ad sacram* veritatem quantum* pos-
sumus, nam valor philosophiae aliter non lucescit, quoniam
philosophia secundum se considerata nuUius utilitatis est
Philosophi vero infideles damnati sunt, et * cognoverunt Deum,
nee • sicut Deum glorificaverunt, et ideo stulti facti sunt, et
evanuerunt a cc^tationibus suis,' et ideo philosophia non
potest aliquid dignitatis habere nisi quantum de ea^ requirit
Dei sapientia. Totum enim residuum est erroneum et inane ; J. ^ 92. ^
et propter hoc dicit Alpharabius in libro de Scientiis, quod aUrost the
sicut puer indoctus se habet ad hominem sapientissimum in "^^ ^^^
philosophia, sic homo talis ad sapientiam Dei revelandam^ lines; oni;
noscitur se habere, Quapropter philosophia secundum se nihil ^^| ™f^t
est, sed tunc recipit vigorem et dignitatem, quando sacram
sapientiam dignatur assumere ^ Praeterea* semper crescere
potest in hac vita studium sapientiae, quia nihil est perfectum

^ J., Rubric : Tertia distinctio in qua ostenditur necessitas utendi philosophia ia
divinis non solum propter uaitatem sapientiae perfectae sed quia in sequentibus
partibus hujus persuasionis adducuntur multae veritates divinae quae de in \sic\
libris philosophonim eztrahuntur ; et habet quinque capitula. This chapter and
the next form Pt. iii. cap. 2 in O., p. 37 (ed. 1897, vol. i. p. 56).

' O., voluero.

* O., quod inferius tangam. ^ J. omits sacram.

* J. O., quantum. V., quam. • J., non.

^ O., aliquid dignitatis habere nisi quantum de ea. V. om. habere, and has
' fi ' for nisi.
' O. om. revelandam—^ignatur assumere. * O,, praeterea. V., propterea.

70 . OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

in humanis inventionibus. Quapropter antiquorum defectum
deberemus nos posteriores sjipplere, quia introivimus in labores
eorum, per quos, nisi simus asini, possumus ad meliora excitari;
quia miserrimum est semper uti inventis et nunquam inveni-
endis, ut dicit Boetius, et probatum est efficaciter superius suo
loco. Itena Christiani debent ad suam professionem, quae
sapientia Dei est, caetera pertractare, et ^ vias philosophorum
infidelium complere, non solum quia sumus posteriores et
debemus addere ad eorum opera, sed ut cogamus sapientiam
philosophorum nostrae deservire. Nam hoc infideles philo-
sophi faciunt ipsa* veritate coacti quantum' ipsis est datum' ;
nam totam pihilosophiam deducunt ad divinam*, ut ex libris
Avicennae in Metaphysica et Moralibus, et per Alpharahium •
et Senecam et TuUium, et per Aristotelem * in Metaphysica et
MoraKbus [patet]. Nam omnia reducunt ad Deum, sicut exer-
citus ad principem, inferen[te]s de angelis et de aliis multis ;
quoniam principales articuli fidei reperiuntur in eis ; nam ut in
moralibus exponetur, Deum esse docent, et* quod sit unus in
essentia, infinitae poterrtiae et sapientiae et bonitatis, trinus in
personis, scilicet Pater et Filius et Spiritus Sanctus, qui omnia
creavit ex nihilo ; et de Domino Jesu Christo, et de beata Vir-
gine multa tangunt Similiterque de Antichristo et ^ angelis et
custodia hominum per eos®, necnon de resurrectione mortuorum
et de judicio futliro et de vita futurae felicitatis ^ quam Deus
promittit ^® obedientibus sibi, et de miseria futura quam pro-
ponit inferre ^^ his qui mandata ejus non observant. Scribunt-
que innumerabilia de morum honestate, de legum gloria, de
legislatore, quorf debet accipere legem a Deo per revelationem,
qui sit mediator Dei et hominum et vicarius Dei in terra,
Dominus terreni mundi ; de quo cum probatum fuerit, quod
receperit legem a Deo, ei credendum sit in omnibus exclusa
omni dubitatione et hesitatione; qui debet totum genus huma-

^ O. om. et. * J. O., ipsa. V., prima.

* J. O., in quantum eis datum est ^ J., divina.

• O., per Aristotelem patet • J. omits et.

^ J., atque de. O. om. de. ' O. om. per eos. ' O. de felicitate futura.
^* J., promittit. O., promisit V., praemittit
" J. omits inferre. V. O., proponit inferre.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 71

nutn ordinate in cultum Dei et legibus justitiae ac pacis, et in
virtutum exercitu propter reverentiam Dei ac futuram felici-
tatem. Et quod idolorum cultural deberet destrui\ et quod
prophetaverunt * de tempore Christi. Haec et his similia unde-
cunque ^ habuerunt philosophi, in libris tamen eorum hujusmodi
reperimus, sicut probatio certa docebit* in sequentibus,
et quilibet potest experiri qui vult libros* philosophorunii
perlegere. Negare enim non possumus quin scripta sint ab
eis, undecunque* hujusmodi receperunt^. Nee mirandum est
quod philosophi talia scribant ; nam omnes philosophi fuerunt
post patriarchas et prophetas, sicut ® de hoc prius facta est con-
sideratio suo loco®, et ideo legerunt libros prophetarum et patri-
archarum qui sunt in sacro textu.

Capitulum XVL«

Et similiter alios libros fecerunt^^ tangentes Christi mysteria, £ 92b of J.
ut in libro Enoch et in libro de" testamentis" patriarcharum J^note^oo
et ^ in libris Esdrae tertio, quarto et quinto, et in multis aliis ^ 92).
libris de quorum aliquibus fit mentio in sacro textu, ut de
libris Nathan et Samuelis et Abdon prophetarum. In hujus-
modi enim libris tanguntur expresse articuli fidei, et longe
expressius quam in canbne scripturae. Nam praeter caeteros
libros liber de testamentis patriarcharum Ostehdit omnia quae
de Christo adimpleta^* sunt Quilibet enim patriarcha in morte
praedicavit filiis suis et tribui suae, et praedixit eis ea quae
de Christo tenenda sunt, sicut manifestum est ex libro illo^*.
Et hi libri licet non sint in canone scripturae ^, tamen sancti et

^ J., debeat destnii coltunu ' J., prophetizaverunt.

• v., undecunque. O., nunquam. * J., licebit \sic\ G. et V., docebit

• J., hos libros. • J., ubicunque.

' J., receperuerant [nV]. ' O., sicut prius dictum est.

' J., Rubric : Capituluol secundum. In O. no space for a chapter is indicated.
(See above, p. 69,)
*• O., quos fecerunt. " V., et in testamento. ^* O. om. el.

" O., impleta. " O., suo. *• O. om. scripturaie.

72 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

sapientes Graeci et Latini usi sunt eis a principio ecclesiae. Nam
beatus Judas de libro ^ Enoch accepit auctoritatem, et Augus-
tinus quarto [quinto decimo] * de Civitate Dei multum fundatur
super ilium librum ut ostendat ' quod prius ^ fuit sapientia apud
sanctos quam apud philosophos, et ait quod magis * propter
nimiam antiquitatem ille liber non est in auctoritate, quam
propter aliud*. De libris autem aliis^ manifestum est^ quod
in usu sanctorum et sapientum antiquorum sunt propter hoc
quod planas veritates de Christo continere noscuntur. Philo-
sophi igitur curiosi et diligentes in studio sapientiae peragra-
runt regiones diversas, ut sapientiam inquirerent, et ideo^ libros
sanctos® perlegerurit^^ et didicerunt^^ ab Hebraeis multa. Nam
Avicenna in radicibus moralis philosophiae recitat verba Esaiae
de vita aetema, dicens illam esse quam oculus non vidit nee
auris audivit, et recitat quod ^\ eleemosyna tollit peccatum,
sicut propheta veritatis dicit, scilicet Tobias. Et Augustinus
vult octavo de Civitate Dei quod Plato legerat librum Genesis,
propter creationem mundi quam posuit similem ei quae ^^ ibi
describitur ; et quod legit ^* librum Exodi^, propter nomen Dei
quod ibi ponitur, scilicet, Ego sum qui sum. Nam hoc usus est
Plato, et alibi non potuit invenire, ut consentit ^* Augustinus.
Et praeter sacros libros prophetales patriarchae et prophetae
composuerunt libros philosophiae, immo totam philosophiam
bis perfecerunt ; et quod philosophi non habuerunt nisi ab
eis, sicut Aristoteles dicit ^^ ostensum est in praecedentibus
evidenter. Et quia una est sapientia completa ^® quae sufficit
humano generi, ideo sancti in libris philosophicis miscuerunt
divina multa cum aliis, quantum potuit philosophia recipere.
Et propter hoc per istos libros philbsophicos sanctorum multa
perceperunt philosophi de divinis veritatibus.

^ O., de hoc Enoch. ■ O., decimo.

• v., ostendit. * V. O., prinio.

• O., jam. * O., aliquid aliud.
^ J., manifestum est aliis. ' O. cm. ideo.

• J. O., sanctorum. *• O., perlegerant et didicerant.
^^ O. om. quod. ^ J., qui \sic\.

" O., legis librum legit, scilicet Exodi. " O., dicit.

^' O. om. sicut Aristoteles dicit. ^* O. om. completa.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 73

Capitulum XVII.!

Praeterea cum ipsi philosophi fuerint dediti veritatibus et
omni vitae bonitati, contemnentes divitias delicias et honores,
aspirantes ad futuram felicitatem quantum potuit humana
fragilitas, immo victores effect! humanae naturae, sicut Hier-
onymus scribit de* Dic^ene in libro contra Jovinlanum, non
est minim si Deus, qui in his mihoribus illuminavit, daret eis
aliqua lumina veritatum majorum; et si non principaliter
propter eos, tamen propter nos, ut eorqm persuasionibus
mundus disponeretur ad fidem. Et ad hoc facit quod Sibyllae
multae inventae sunt, decem scilicet prophetissae, sicut omnes
sancti' concordant, ut Augustinus decimo Octavo libro de
Civitate Dei, et Isidorus libro Etymolc^iarum septimo, et alii
similiter*. Necnon historiae. et philosophi et poetae concor-
dant universaliter in his Sibyllis. Sed certum est eas reci- f. 9? of J-
tasse divina, et ea quae de Christo habentur, et de judicio ^^j^'^'
futuroet hujusmodi. Ergo multo magis probabile est quod ^««"5"™o«

, M ...... . . ^ 1 . or less impel

philosophi sapientissimi et optimi a Deo receperunt hujus- feet, espedai
modi veritates. Quod vero Sibyllae locutae sunt veritates *^^^^^^
divinas, manifestum est per sanctos et alias ; et sufficit recitare practically
quod Augustinus dicit in libro de Civitate Dei decimo octavo. ^"*P ^^^
Dixerunt igitur istae m'ulieres hujusmodi sermones ; * dabunt
Deo alapas manibus incestis, et * impurato ore exspuent • ven-
enatos sputos, dabit vero ad verbera simpliciter sanctum
dorsum, et^ colaphos accipiens tacebit, et corona spinea
coronabitur. Ad cibum autem fel, et ad potum acetum
dederunt Insipiens gens, Deum tuum non iritellexisti
ludentem ® mortalium mentibus, sed spinis coronasti, horri-
dum® fel miscuisti. Templi vero velum scindetur, et medio

^ J., Rubric : Capitulum tertium. Pt iiL cap. 4 in O., p. 39 (ed. 1897, vol. L

p. 59)-

* J. om. de. ' O., scilicet decem, sicut omnes sancti. J. omits sancti.
^ O. om. et alii similiter. * J. om. et

* J., exspuen . . . 0.,ezpuent V., spuent. ^ O. om. eL

* J. et O., ludentem. V., bidentem. ' J. et O., horridum. V., hordium.

74 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

die nox erit tenebrosa tribus horis. Et morte morietur tribus
diebus somno suscepto.* Et iterum metrice dixit Sibylla,

Judicii signum tellus sudore madescet,
Ex caelo rex adveniet per seda futurus,
Scilicet in came praesens ut judicet brbem,
Unde Deum cement incredulns atque fidelis
Celsum cum Sanctis aevi jam termino ^ in ipso,
Sic animae cum came aderunt quas judicet ipse,
Exuret terras ignis pontumque polumque.
.... Sontes * aetemum flamma cremabit.
Actus occultos retegens ' tunc quisque loquetur,
Secreta atgue Deus reserabit pectora luci.
Eripitur solis jubar et chorus intent* astris,
Volvetur caelum, lunaris splendor abibit,
Ejiciet coUes, valles extollet ab imo.
Sic pariter fontes torrfentur^ fluminaque igni.
Tartareumque Chaos monstrabit terra dehiscens.
Excidet e caelis * ignis que et sulphuris ' amnis."

Si igitur mulierculae fragiles hujusmodi dixerunt, longe
magis credendum est philosophos sapientissimos hujusmod^
gustasse veritates. Et Augustinus vult decimo octavo de
Civitate Dei alios percepisse Dei veritatem quam illi qui de
linea. Abraham usque ad Christum et deinceps descenderunt ^.
Nam Job scivit resurrectionem et Dei veritates. Et in chronicis
Eusebii legitur, quod Helena® et Constantino imperantibus
fuit cadaver effosum, cum quo inveniebatur scriptura haec,
Credo in Christum; sub Helena® et Constantino iterum me
videbit^ol. Et nunc tempore Domini Alexandri Papae quarti
Saracenus in Bozea mundum contemnens, vacans in lege sua
Deo et virtuti® et contemplation! alterius vitae, recepit visita-
tionem angelicam et consilium ut converteretur ad fidem

^ J., 'jam • • • er • • • o' [?tennino] O., jam termino. V., ejus a termino
in ipso.

* O. before Sontes has tradetur, which refers to a previous line omitted in the
quotation : alter sontes aU MSS. have aetema for aetemum. See add. notes.

* J., deteges [but perhaps the mark over the last ' e,' denotiog an ' n,' has been
obliterated by the fire]. V. O., detegens.

^J.ylnterit O., vicerit. V., intererit. * O., torrentque.

* So quoted by St Augustine. V's reading is, caelo et ignis sulphuris.

^ J., descendunt * J., Hirena. O., Hireno. ' J., veritate.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 75

Christi, et baptizatus est per sacerdotem mercatorum Januen-
sium \ Hoc Domino Alexandro et multis notum fuit, et adhuc
recolunt quamplures.

Capitulum XVIII.«

Potest etiam adhuc hoc idem ostendi per proprietates duas
metaphysicae*. Nam haec scientia est de illis quae omnibus
rebus et scientiis conveniunt, et ideo ostendit numerum scien-
tiarum, et quod oportet esse * aliam scientiam * ultra philoso-
phiam, cujus proprietates tangit in universali, licet in particular!
non possit eam assignare. Scit en|m philosophia suam imper- f. 93^ of J.
fectionem, et quod deficit a plena cognitione eorum quaej^^^^
maxime sunt cognoscenda,sicut Aristoteles dicit in Metaphysica of f. 93)«
pluries^ et Avicenna similiter, ut tactum est superius, et*
iterum suo loco tangetur. Et propter hoc deveiiit philosophia
ad inveniendum^ scientiam altiorem, et probat quod debet
esse, licet^ non in speciali valeat eam explicare^et haec scientia
est tota divina^ quam theologiam perfectam vocant philosophi,
et ideo philosophia elevat se ad scientiam divinorum. Item
soliciti fuerunt philosophi super omnia inquirere de certificatione
sectae in qua esset salus hominis, et dant modos probandi hoc
praeclaros, sicut ex moralibus manifestum erit®. Et inveniunt ^®
certitudinaliter quod aliqua debet esse secta fidelis et sufficiens
mundo, cujus proprietates assignant, quae non possunt reperiri
nisi in ^ secta Christi, ut probatur suis locis, et ostenditur quod
de bonitate Dei est et ^ necessitate humana quod sciatur ab
hominibus^ haec secta fidelis. Sed non potest hoc probari

^ J. has here Rubric : ' Capitulum quartum.' O. om. per— Januensium (and
then passes on to ' Ante vero mortem Socratis/ as in p. 65 above. Cf. O., p.

40» 1. 3)-

* O. has this and the following chapter on pp. 3iz-34, as Pt. ii cap. 13, 14
(ed. 1S97, voL i. pp. 61, 62).

* J. O., metaphysicae. V., mathematicae. ^ J., scientiam esse.

* O. om. pluries. • O. om. et — tangetur.
^ O., inveniendum scientiam. V., veniendum in.

' O. om. licet non— tota divina. ' O., est.

^* O., invenerunt " J. et O., nisi in. V. om. nisi.

.^ O., de, pro et, " O. om. ab hominibus.

76 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

infidelibus^ per legem Christi, nee per aiictores sacros, quia
eX' lege disputationis- pos^unt negare omnia quae in lege
Christi sunt, sicut Christiani negant ea quae in aliis legibus
continentur. £t etiam quia Christum negant, non est minim
si auctoritates Christianorum negent. Persuasio autem fidei
necessaria est, sed non potest hoc esse nisi duobus modis, aut per
miracula^ quae sunt supra fideles et infideles, de quibus
nuUus potest praesumere', aut per viam' communem fide-
libus et infidelibus, sed hoc non est nisi per philosophiam.
Ergo philosophia habet dare modos probationis fidei Christianae.
Articuli vero hujus * fidei * sunt principia propria theologiae ;
ergo philosophia habet descendere ad probationes principiorum
theologiae, licet minus profunde quam^ ad principia® aliarum*
scientiarum ; et hoc modo supponatur ex hac ratione donee
veniatur ad probationem sectarum. Nam ibi ostendetur quod
moralis philosophia efficacius theologiae^ deservit in hac parte,
etideo licet secundum veritatem® hujusmodi® sunt theologica,
nihilominus tamen sunt philosophica,sed^® proptfer theologiam^®.

Capitulum XIX."

Praeterea tota philosophia speculativa ordinatur in finem
suum qui est philosophia moralis. Et quia finis imponit
necessitatem eis quae sunt ad finem, ut Aristoteles dicit
secundo^* Physicorum, ideo speculativa^ sciential semper
aspirat ad finem suum, et erigit se ad eum, et quaerit vias
utiles in ipsum, et propter hoc potest philosophia speculativa
praeparare principia moralis philosophae. Sic igitur se habent

^ J., in fideli^us. ■ J., miracula. O. V., mirabilia.

* J., praesumere, aut per viam. V., potest sumere viam. O., potest praesu-
mere viam.

^ Jv, fidei hnjus* * J. O., qaam. V. quantum.

* 0.,ada]iquamaIiam. ^ 0.,inhomine. ' O., virtutem.

* J., hujus. V. et O., hujusmodi. ^ O. om. sed propter theologiam.
" J., Rubric : Capitulum quintum.

^ J. O., 'secundo.* V. has * 3.* ** J. O., philosophia speculativa.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 77

duae partes sapientiae apud infideles philosophos; sed apud
Christianos^ philosophantes scientia moralis propria* et perfecta
est theologia, quae^ super majorem philosophiam infidelium
addit fidem' Christ! et veritates quae proprie sunt divinae.
£t hie finis habet suam speculationem praecedentem, sicut
moralis philosophia infidelium habet suam. Quae igitur cst^
proportio finis ad finem est proportio speculationis ad specula-
tionem ; sed finis, ut lex Christiana, super* legem philosophorum
addit ® articulos fidei expressos per quos complet ^ legem moralis
. philosophiae ^, ut fiat una lex completa. Nam lex Christi leges
et mores philosophiae sumit et assumit, ut certum est per
sanctos et in usu theologiae et ecclesiae. Ergo speculatio
Christianorum praecedens legem suam debet super specula-
tionem alterius legis addere ea quae valent ad legem Christi
docendam et probandam, ut consurgat ® una speculatio com-
pleta, cujus initium erit® philosophia^^ speculativa philosopho-
rum infidelium; et complementum ejus erit superinductum theo- ^^ ^U-
logiae et secundum proprietatem legis Christianae, Et ideo The first lin<
philosophia completa apud Christianos debet sapere multum goil^i^'aTh
de divinis plus quam apud philosophos infideles ; et propter hoc next 8 or 9
Christian! debent considerare philosophiam ac si modo esset fcjjrat^^n
de novo inventa, ut scilicet eam facerent aptam suo fini : et ideo "j"g *"d 5"?
debent multa addi m philosophia Christianorum, quae " philo- (two-thirds c
sophi infideles scire non poterant. Et hujusmodi sunt rationes ^\^^^!^'
exsurgentes in nobis ex fide et auctoritatibus ^* legis et sancto- plete.
rum qui sapiunt philosophiam, et possunt esse communia philo-
sophiae completae et theolc^iae. Et haec cognoscuntur per hoc
quod debent esse communia fidelibus et infidelibus, ut sint ita
nota cum proferuntur et probantur quod negari non possunt a
sapientibus et instructis in philosophia infidelium. Nam
philosophi infideles multa ignorant in praesenti de divinis,

^ v., apud bonos Christianos. J. O. om. bonos.

■ J., proprie et perfecta. V., propria et perfecta. O., proprie et perfecte.

* O., quae semper majorem philosophiam fidelibus addit et fidem.

* V. om. est. • O., semper.

* O., addidit ^ O., completur moralis philosophia.

* O., surgat. • J., est. *• 0. om. philosophia.
" J. et O., quae. V., qui. j ^ O., auctoribus.

78 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA.

quae si ^ convenienter ^ proponerentur eis et probarentur per
principia philosophiae -compjetae, hoc est per vivacitatem
rationis, quae sumit originem a philosophia iniidelium, licet
complementum a fide Christi, reciperent sine contradictione et
gauderent de proposita sibi veritate, quia avidi sunt sapientiae
et magis studiosi quam Christiani. Non tamen dico quod
aliquid de specialibus articulis fidei Christianae reciperetur in
probatione, sed multae sunt veritates communes rationales
quas omnis sapiens de facili reciperet ab alio, quamvis
secundum se ignoraret *, sicut omnis homo studiosus et desi-
derans scientiam multa addiscit ab alio et'recipit per rationales
persuasioiies, licet prius ignoraverit * eadem.

Non igitur mirentur philosophantes si habeant elevare
philosophiam ad divina et ad theologicas * veritates et sanc-
torum sAictoritates, et uti eis abundanter cum fuerit opportunum,
et probare eas cum necesse est, et per illas alia* probare;
quoniam proculdubio philosophia et theologia communicant
in multis. Et sancti non solum loquuntur theologice, sed
philosophice, et philosophica multipliciter introducunt Et
ideo Christiani philosophiam® volentes* complere debent in
suis tractatibus non solum dicta philosophorum de divinis
veritatibus colligere, sed longe ulterius progredi usquequo
totius philosophiae potestas compleatur. Et propter hoc com-
plens philosophiam' per hujusmodi veritates non debet ideo dici
theologicus ^, nee transcendere metas philosophiae; quoniam
illa^ quae sunt communia philosophiae et theologiae potest
secure tractare®, et ea quae communiter habent recipi a
fidelibus et infidelibus. Et talia multa sunt praeter dicta
philosophorum infidelium, quae tanquam propria infra limites
philosophiae debet recte philosophans colligere, ubicunque ea
invemt^^ et tanquam suahabet congregare, sive inJibris sane-

* O. om. si convenienter.

* J. has "ignoraret" with what is perhaps meant for "ur** added. V. O.,
ignoraret O. om. sicat omnis— ignoraverit eadem.

* J., ignoraverat * O., theologiae.

* O., alias. • J., volentes philosophiam.
7 J., theologicus, V., theologiis. O. om.

* J., ista. • J., contractare. O., tractarc.
*• O., invenerit.

PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 79

torum, sive in libris philosophorum, sive in scriptura sacra, sive
in historiis sive alibi. Nullus enim auctor est quin^ praeter
principalem intentionem aliqua incidenter recitet quae sunt
alibi magis propria ; et hujusmodi * causa est annexio scien-
tiarum, quia quaelibet ab alia quodammodo dependet Sed f. 94b of J.
omnis qui debito modo tractat de aliquo debet quae sunt ei (^beginninj
propria assignare, et quae necessaria et suae competunt' digni- ^^ ^- 94)-
tati ; et ideo ubicunque ea inveniat novit * sua recognoscere, et
ideo* tanquam propria habet rapere et in locis propriis col-
locare. Propter quod philosophans Christianus potest multas
auctoritates et rationes varias ^ et sententias quamplurimas de
scripturis^ aliis quam de libris philosophorum infidelium
adunare, dummodo sint propria philoso*phiae, vel communia
ei et theologiae, et quae communiter habent infideles et fiddles
recipere®. Et nisi hoc fiat non perficietur, sed multum ei dero-
gabitur. Et non solum debet hoc fieri propter complementum
philosophiae, sed propter conscientiam Christianam quae®
habet omnem veritatem reducere ® ad divinam', ut ei 3ubjicia-
tur et famuletur ; atque propter hoc quod^^ philosophia infideli-
um est penitus nociva, et nihil valet secundum se considerata.
Nam philosophia secundum se ducit ad caecitatem infemalem,
et ideo oportet quod secundum se sit tenebra et caligo.

^ J., quL ' J., hujus.

• O., competentia. * O., velut sua cc^oscere, • O. om, ideo.

• O. om. varias. ^ O., scriptis. • O., reperire.
•J., "quaeh . . . reducere." O., quae habet omnem veritatem ducere. V.,

quae habet casum mentem reducere. ^ O. om. quod.

PARS TERTIA HUJUS PERSUASIONIS.

DE UTILITATE GRAMMATICAE.1

Capitulum I.

Declarato igitur quod una est sapientia perfecta quae sacris
Uteris continetur, per jus canonicum et philosophiam expon-
enda*,qua*mundus habet regi, nee alia requiritur scientia * pro
utilitate generis humani, nam^ totam juris et philosophiae
continet in se potestatem * ; nunc volo descendere ad ea phrlo-
sophica^ quae maxime valent hujus sapientiae magnificae
exposition!. Et haec sunt quinque, sine quibus nee divina
nee humana sciri possunt, quorum certa cognitio reddit nos
faciles ad omnia cognoscenda. Et primum est Grammatica in
linguis alienis exposita, ex quibus emanavit sapientia Latin-
orum. Impossibile enim est quod Latini perveniant ad ea
quae eis ^ necessaria sunt in divinis et humanis nisi per notitiam
allarum Hnguarum, nee perficietur eis sapientia absolute, nee
relate ad Ecclesiam Dei, et reliqua tria praenotata* Quod
volo nunc declarare, et primo respectu scientiae absolutae.
Nam totus textus sacer a Graeco et Hebraeo transfusus est,
et philosophia ab his et Arabico deducta est ; sed impossibile
est quod proprietas unius linguae servetur in alia. Nam et

^ O., Rubric: 'Tertia pars hujus persuasionis de utilitate grammaticae.' J.^
Rubric : * Seq[uitur pars tertia] de uti[litate sdendi] li[n]guas alien[as habens] tres
distinctiones [quarum] prima habet quinque ca[pitula in] primo ponuntur tre[s
ratio] nes de necessitate li[nguarum].' ^ O. om. exponenda.

» J. om. scientia. * O. om. Nam— potestatem.

• O. om. philosophica. • O., praenominata.

LINGUARUM COGNTTIO. 81

idiomata ejusdem linguae variantur apud diversos, sicut patet
de lingua Gallicana, quae ^ apud Gallicos et Picardos et Nor-
mannos et Burgundos et^ caeteros^ multiplici idiomate
variatur*. Et quod proprie et* intelligibiliter* dicitur in
idiomate Picardorum horrescit apud Burgundos, immo apud
Gallicos viciniores, quanto magis* igitur* accidet* hoc* apud
Hnguas diversas ? Quapropter quod bene factum est in una
lingua non est possibile ut transferatur in aliam secundum
ejus proprietatem quam habuit in priori. Unde Hieronymus
in epistola de optimo genere interpretandi sic dicit, • Si ad
verbum interpretor, absurdum resonat Quod si cui* non
videtur linguae gratiam interpretatione mutari, Homerum ad
verbum exprimat in Latinum. Plus aliquid dicam ; eundem ®
in siia lingua prosae^ verbis* interpretetur, videbit ordinem
ridiculum • et poetam eloquentissimum vix loquentem/ Qui-
cunque enim aliquam scientiam ut logicam vel aliam quam-
cunque^^ bene sciat, eam^^ nitatur in linguam convertere
matemam, videbit se non solum in sententiis sed in verbis f. 95 of J.
deficere, ita ^ quod scientiam sic translatam nullus intelligere ^^ts aV
poterit secundum ipsius scientiae potestatem.^* Et ideo nullus whole of t

T ^- • ^« • ^ ^ t_M !_• ^ -x ^ first SIX hr

Latmus sapientiam scnpturae sacrae et philosophtae potent ut and part
oportet intelligere, nisi intelligat linguas a quibus sunt trans- ^^ °"' *"
latae.

Secundo^ considerandum est quod interpretesnon habuerunt
vocabula in Latino pro scientiis transferendis, quia non fuerunt
primo compositae in lingua Latina. Et propter hoc posuerunt
infinita de Unguis alienis, quae sicut non ^^ intelliguntur ab eis
qui illas * linguas ignorant sic nee rite ^ proferuntur nee scri-
buntur ut decet. Atque, quod vile est, propter ignorantiam
linguae Latinae posuerunt Hispanicum, et alias linguas mater-

^ O., quae est ^ Omitted in O. ' O., variantur.

* J-» O., igitur magis. * O., cuique.

* J. v., eundem. O., Si quis autem eundem.

^ J. V, O., perse. Jer. (ed. Migne) prosae. * J., verbum.

* O., ridiculosum. V. mdiculum.

^® J. O., quamcunque. V. quantumcunque.

" O., eam et si. '* O. om. ita — potestatem.

^ O., et secundo. " O,, nee,

" O.^recte.

5 Bridges m

82 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA,

nas, .quasi infinities pro Latino. Nam pro mille millibus
exemplis unum ponatur de'libro Vegetabilium Aristotelis,
ubi dicit 'Belenum in Perside pernitiosissimum transplantatum ^
Jerusalem fit ^ comestibile.' Hoc vocabulum non est scientiale
sed * laicorum ' Hispanorum ^ Nam jusquiamus *, vel semen
cassilaginis, est ejus nomen in Latino; quod sicut multa alia
prius^ ab Hispanis scholaribus meis^ derisus cum non intelli-
gebam quae legebam, ipsis vocabula linguae matemae scienti-
bus, tandem didici ab eisdem.

Tertio cum ^ oporteat interpretem ^ optjme scire ® scientiam
quam vult transferre et duas linguas a qua® et in quam^^
transferat, solus Boethius primus interpres novit plenarie
linguarum potestatem; et solus dominus Robertus dictus
Grossum Caput, nuper® episcopus® Lincolniensis ^ novit
scientias. Alii quidam" medii, ut Gerardus Cremonensis,
Michael Scotus, Aluredus Anglicus, Hermannus Alemahnus
quern vidimus Parisius, defecerunt multum tarn in linguis
quam in scientiis ; sicut idem Hermannus de se ipso et de
aliis est confessus quod ostendit ipsorum translatio ^\ Nam
tanta est perversitas et cruditas^ et horribilis difficultas
maxime in libris Aristotelis translatis, quod nullus potest eos
intelligere, sed quilibet alii contradicit, et multiplex reperitur
falsitas, ut patet ex collatione diversorum interpretum et tex-
tuum diversarum linguarum. Et similiter in textu sacro
inveniuntur falsa et male translata quamplurima. Nam
Hierpnymus probat translationem LXX interpretum et
Theodotionis et' Aquilae multas habuisse falsitates, quae
quia fuerunt vulgatae ^^ per totam Ecclesiam, et omnes stabant
maxime pro translatione LXX sicut pro vita, reputabatur
Hieronymus falsarius et corruptor scripturarum, donee paula-

* O., sed transplantatum. - J. O., fit. V., sit.

' O., laico Hispanicorum. ^ J* O., jusquiamus. V., jusqueamus.

* J. O., prius. v., primo. • Omitted in O.
' O., oportet quod interpres. ** O., sciat.

* O., quibus. ^^ O., quas.

" O., quidem medici translatores defecerunt multum tarn in scientiis quam in
linguis, quod ostendit ipsorum translatio, instead of the passage quidam medii
.... ipsorum translatio. '- V., crudelitas. O. <im,

, " J. et O., vulgatae. V., valgata.

LINGUARUM COGNITIO. 83

tim claruit Veritas Hebraica per sanctum Hieronymum in
Latinum conversa. Ne tamen nimia novitate deterreret^
Latinos, ideo ut ipse scribit, aliquando co-aptavit se LXX
interpretibus, aliquando Theodotioni, aliquando Aquilae; et
ideo multa dimisit ut^ fuerunt^ per^ alios ^ translata*, et
propter hoc remanserunt plura falsa. Nam, ut Augustinus
probat secundo de doctrina Christiana, male translatum est
quod habetur in libro Sapientiae, Spuria vitulamina non
dabunt altas radices. Nam deberet ^ esse, spuriae plantationes,
veP adulterinae^ plantationes ^ yt Augustinus probat per
Graecum. Et tamen Hieronymus dimisit hoc, sicut multa ?^
alia, propter pacem * Ecclesiae * et doctorum. Atque scitur
manifeste quod Hieronymus humanum aliquid passus ali-
quando in translatione sua oberravit, sicut ipsemet pluries
confitetur. Nam quod decimum nonum Isaiae male trans-
tulerat resumit in originali* quinto libro^ dicens, * In eo
quoque quod transtulimus incurvantem et refrenantem^ pos-
sumus* dicere incurvantem^ et^ lascivientem, Nos autemf. 9joO-
verbum- Hebraicum acmon, dum celeriter quae * scripta sunt * h^rfect'
vertimus, ambiguitate decepti refrenantem diximus.' Et aliud i^p^e at be
quod in eodem capitulo male transtulerat revolvit dicens,
* melius reor proprium errorem reprehendere quam dum
erubesco imperitiam confiteri in errore persistere. In eo
vero quod transtuli, " et erit terra Juda Aegypto in festivitatem,"
in Hebraico legitur agga quod interpretari potest ^tfestivitas^
unde aggeus in festivum vertitur, et timor quod significantius
Aquila transtulit girosin ®, cum aliquis pavidus et timens cir-
cumfert oculos et advenientem ^ formidat inimicum ® ; ergo,
si voluerimus in bonam partem accipere quod recordatio
Judaeae* Aegypto sit gaudii, r^ctQ festtvitas dicitur; sin
autem, ut arbitror, in timore pro ifestivitate vertitur in for-
midinem vel pavorem'.^®

* J. O., deterreret. V., decurreret. '^ Omitted in O.

' v., debent. * J., Eccl'esia pacem.

* O., saginali. * O., gerosin.

' O., adveniens. * O., initium. * O., Judaeae. V., indice.

^" Between this chapter and the next O. has four chapters which belong properly
to Part II. (see above, pp. 67, 69, 73).

84 OPERJS MAJORIS PARS TERTIA.

Capitulum II.

Quarta ratio ^ hujus rei est^ quod quamplurima adhuc desunt
Latinis tarn philosophica quam^theologica. Nam vidi duos
libros Machabaeorum in Graeco, scilicet tertium et quartum,
et scriptura facit mentionem de libris Samuelis et Nathan et
Gad v^dentis, et aliorum quos non habcmus. Atque cum tota
certificatio historiae sacrae sit a Josepho in antiquitatum libris,
et omnes sancti expositionum suarum radices accipiant a libris
illis, necesse est Latinis ut habeant ilium librum * incorruptum.
Sed probatum est quod codices Latini sunt omnino corrupti
in omnibus locis in quibus vis historiae consistit, ita ut textus
ipse^ sibi contradicat ubique* quod non est vitium tanti
auctoris ; ergo ex translatione mala hoc accidit, et ^ ex cor-
ruptione ejus per Latinos, nec^ est remedium nisi de novo
transferatur^ vel ad singulas^ radices sufficienter corrigatuT*.
Similiter libri doctorum magnorum ut bcatorum Dionysil,
Basilii, Johannis^ Chrysostomi^ Johannis Damasceni et aliorum
multorum deficiunt ; quorum tamen aliquos dominus Robertus,
praefatus episcopus, vertit in Latinum, et alii quosdam alios
ante eum ; cujus opus est valde gratum theologis. Et si
istorum libri translati essent, non solum gloriose* augmenta-
retur sapientia Latinorum, sed haberet Ecclesia fortiora ® adju-
toria contra Graecorum haereses et schismata, quoniam per
sanetos ^® eorum ^® proprios ,^^ quibus non possunt contradicere
convincerentur.

Similiter omnia fere secreta philosophiae adhuc jacent in
Unguis alienis. Nam solum quaedam ^^ communia et vilia ut in
pluribus sunt translata ; et de hujusmodi etiam multa desunt.

^ O., causa est et ratio. ^ Omitted in O.

^ V. J. om. ilium, * O., ille.

* O., non. " O., transferantur.

' O., singulas. V., linguas. ^ O., corrigantur.

9 J., O., fortia.

*" O., sanctorum eorum sententias. " J. etO., quaedam. V.,quidem.

LINGVARUM COGNITIO. 85

Nam lineae ^ infinities quasi et^ capitula et partes librorum et
libri integri omittuntur in Metaphysicis ^ et * Naturalibus et *
Lc^icalibus et aliis, praeter magna secreta scientiarum et
artium et naturae arcana quae nondum sunt translata ; ut est
secunda philosophia Avicennae quam vocat orientalem, quae
traditur secundum puritatem philosophiae in se, nee timet
ictus contradicentium lancearum, et tertia quae fuit conter-
mina * vitae suae, in qua experientias secretas congregavit, sicut
ipse in prologo primae philosophiae suae annotavit. Et
similiter cum Aristoteles complevit octo partes naturalis
philosophiae principales, quae multas sub se continent^
scientias, de prima parte non habemus omnia, de aliis vero
quasi nihil Et eodem modo de mathematicis ^ quae sunt
novefti scientiae^, cum ipse compleverit eas, nihil habemus de
textu ^ ejus ^. De ^ metaphysicis ® vero ^ quod ^ habemus ^ nulla
dignitate notari* potest propter defectus multiplices et
praegrandes. De moralibus vero, cum sint quirique scientiae
magnae, non habemus nisi primam et parum de secunda.
Etiam de^^ logica deficit liber melior inter omnes", et alius f. 96 of J.,
post eum in bonitate secundus male translatus ^^ nee \^ll ^^
potest sciri nee adhuc est in usu vulgi, quia nuper venit ad piete, but
Latinos,et cum defectu translationis et squalore. Nee est mirum sume<fan
si dico istos libros logicae meliores, nam oportet esse quatuor ^^^"^ '^^^"^
argumenta veridica; duo enim movent intellectum speculativum
seu rationem, scilicet dialecticum per debilem habitum et
initialem, qui est opinio, ut disponamur ad scientiam, quae
est habitus completus et finalis in quo quiescit mens specu-
lando veritatem. Et hie habitus animi^^ acquiritur per
demonstrativum argumentum ^. Sed cum voluntas seu intel-
lectus practicus sit^* nobilior" quam speculativus, et
virtus cum felicitate excellit in infinitum scientiam nudam,

* O. omits lineae— et. '^ O., mathematicis.

' O., et in. ^ O., conscientia.

' O., continet. • O., metaphysicis.

' Omitted in O. ** J. O., mathematicis. ' J. O., vocari.

^® J. here apparently interpolates 1. 17 of p. 81 ; but many of the words in this
and in the next few lines are undecipherable. '^ O., omnes alios.
^'^ O., male translatus. V. om. male. "^ O., non, pro animi.

'^ O., sit nobilior. V., fit melior.

5a Bridges m

86 OPMRiS MAjORtS PARS TERTIA,

et nobis magis est necessaria sine comparatione, necesse
est ' ut habeamus argumerlta ad excitandum ^ practicum
intellectum, praecipue cum magis simus^ infirmi in hac
parte quam in speculatione. Libenter enim omnes gusta-
mus de ligno scientiae et^ boni et mali, sed difficiles
sumus ad lignum vitae ut virtutum dignitatem amplec-
tamur propter futuram felicitatem. Quapropter oportet
quod habeat intellectus practicus sua adjutoria, et excitetur
per propria argumenta sicut speculativus per sua. Et ideo
necesse fuit ut traderetur ^ doctrina ^ de his argumentis, quibus
moralis philosophia et theologia utuntur abundanter. Nam
sicut speculativae * scientiae gaudent argumentis speculativis
opinionis et scientiae nudae, sic practicae scientiae, ut
theologia et moralis philosophia practica, considerant argu-
menta, quibus ad praxim, id est ad opus bonum, excitemur et
flectamur ad amorem felicitatis aeternae. Et hie ® sunt ' duo
modi flectendi nos. Unus est qui promovet aniijium ad cre-
dendum et consentienduin et commiserandum- et compatien-
dum ^ et ad hujusmodi * actus, et sua ® contraria cum necesse ^®
est ^® ; et hoc argumentum vocatur rhetoricum, et est respectu
intellectus practici sicut argumentum dialecticum ad intel-
lectum speculativum. Nam ^^ facit debilem habitum, scilicet
persuasionem credplitatis et fidei ^^ ut sequatur habitus com-
pletus, qui est^ amor crediti et dilectio per opinionem
confirmanda.^^ Et hie habitus ^* qui flectit nos ad amorem boni
operis habetur per argumentum poeticum, quia poetae veraces,
ut Hbratius et alii Graeci et Latini, vitia prosequuntur et
virtutes magnificant, ut alliciantur homines ad amorem ^^ boni ^^
et odium peccati. Nam ut ille ^® dicit,

Aut prodesse volunt aut delectare poetae.
Omne tulit punctum qui iniscuit utile dulci.

* O., exerdtandum per. '•* J. O., simus. V., finius. * Omitted in O.

* J., tradentur {sic). ' J. O., speculativae. V., speculatione.
" O., hi. . ' d., complaccndum.

'^ J., hujusmodi. O., eonim. V., hnjus.

" J., sunt O., ad. lo O., necessitate.

" O. om. Nam — confirmanda. ^^ J., fide. ^* J., est ibi.

'^ v., hie est habitus. J. O. om. est. " O., honorem.

^* J. O., ut ille. V. om. ut.

LINGVARVM COGNITIO. 87

Non enim parum prodest civibus qui delectat ^ in moribus,
oportet enim non solum docere, sed delectare et promovere.
Unde tam poeta quam orator debet haec tria facere, ut docendo
reddat auditores dociles, per delectationem faciat attentos, et
promovendo^ seu flectendo* cogat in opus. Et haec argumenta
in salutiferis rebus sunt fortissima, in puris^ speculativis f. 96b of J.
impotentia^; sicut demonstratio efficacissima est in specula- ^e is o>i
tionibus nudis, sed impotens omnino® in practicis et in his pi«te,asa]
quae pertinent ad salutem ; secundum quod Aristoteles dicit that follow
primo Moralis Philosophiae, qUod par peccatum est "^^the- ^]f^gPj^^ ®
maticum uti argumento rhetorico et rhetorem demonstrationem words (</.
experiri, quoniam^ ut dicit secundo, haec scientia® non est^' ^'
contemplationis nudae ^ gratia, sed ut boni fiamus. Aristoteles
igitur fecit libros^® de his ai^mentis, et^^ Averroes^^ et"
Alpharabius " exposuerunt in suis commentariis, et Avicenna
docet in logicalibus de his argumentis ^^ ; et Alpharabius in
libro de scientiis affirmat duas partes Ic^icae debere constitui
de his duobus argumentis, quia sola logica debet ^^ docere
cujus modi ^ sunt argumenta et qualiter componuntur, propter
usum omnium aliarum scientiarum ; et tunc logica servit ^*
speculativis scientiis per argumenta duo ^ speculativa ^*, quae
sunt dialecticum et demonstrativum. Moralibus autem
ministrat ^^ practica argumenta. Et quia theologia et jus
canonicum mores et leges et jura determinant, ideo haec duo
argumenta sunt eis riecessaria, et ^^ omnis theologus et jurista
ac philosophans moraliter utitur his argumentis necessario,
ex consuetudine et usu, sive fiat persuasio^ praelato
seu principi seu judici vel populo vel privatae personae,^^
quamvis^® Latini nondum habent scientiam horum argu-

^ O., delectant.

^ O., promovendo. V., permovendo. ** J. O., flectando.

* O., puris. J. v., pure. ' J.> in potentia.

" O., est omnino. " J. O., quoniam. V,, quia.

® J., scientiam {sic), ^ O. om. nudae. ^® J., libellos.

" O. om. et Averroes et Alpharabius — argumentis.

**-* O., deberet. ^ J., cujusmodi. V,, cujus.

" Omitted in O. " O., v. duo. " J., ministra.

" O. om. et omnis — privatae personae.

1* J. v., praesuasio. *• O., etiam quam vis.

88 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

mentorum secundum artis logicae potestatem^ Qualitcr
autem componantur haec argumenta non est ad praesens
dicendum ; sed in opera * quod Vestra Beatitudo postulavit
debent^ explicari. NihiH tamen de scientiis speculativis
utilius est propter fidem probandam infidelibus, ut flectantur
ad credendum et ad amorem fidei Christianae ; et similiter
ut artificialiter praedicemus omnibus quibus praedicatio
necessaria est, et sic de aliis persuasionibus utilibus ad
salutem. Magnum autem adjutorium habemus per Augus-
tinum in tertio et quarto de doctrina Christiana, et per libros
Tullianos, et per libros Senecae, et epistolas eorum*, et^
quaedam ^ alia ^ quae possunt colligi in lingua Latina de
his argumentis, quamvis ipse textus® Aristotelis nobis
deficiat.

Capitulum III.^

Quinta ratio est ad hoc, quoniam eodem*^ sensu sunt
scientiae* compositae et expositae, et ideo cum scientiae
fuerunt traditae Latinis linguis^ alienis omnes sancti et
philosophi Latini, qiii exponunt scientias, usi sunt Unguis^
caeteris copiose, et multiplicant nobis infinita^ vocabula
Graeca et Hebraea et Chaldaea et Arabica, praeter ilia ^® quae
in textibus continentur. Et nos sumus filii et successores
sanctorum et sapientum philosophorum, ut Boethii, Plinii^
Senecae, Tullii, Varronis et aliorum sapientum, usque ad haec
ultima tempora. Nam vidimus aliquos de antiquis qui labora-
verunt multum in^ Unguis*, sicut fuit dominus Robertus
praefatus translator et^ episcopus, et" Thomas venerabilis
antistes Sancti David nuper * defunctus ^ et frater Adam de
Marisco, et^ magister^ Hermannus* translator, et quidam

^ O., traditionem ; tamen necessaria sunt multis modis.
- O., hoc opere. * 0„ debet.

^ O., Nihil, v., vel. ^ Omitted in O. « O., textura.

' No break here in J. ; but in margin * [Gipitulum t]ertium de [quinlta causa.*
^ O., ex. • J. O., a Unguis.

*° O., ea. " O., et dominus.

LING UAR UM COGNlTtO. 89

alii sapientes. Sed quoniam eos non imitamur, ideo ultra id
quod credi potest deficimus a potestate scientiarum, quia
expositiones authenticas non possumus intelligere et per
consequens nee intellectum scientiarum possumus obtinere.
Et pro infinitis pono duo exempla. Hieronymus dicit in
prologo Danielis, quod Daniel et Esdras scribuntur^ Uteris
Hebraicis sed Chaldaeo sermone, et una pericope Jeremiae.
Hanc autem pericopem ^ omnes theologi dicunt esse Threnos
Jeremiae, quia pericope idem est quod pars ^ parva seu par-
ticula. Sed omnes Hebraei sciunt quod Threni scribuntur^
literis Hebraicis et Hebraeo sermone. Et* quicunque scit
aliquid dp Hebraeo potest hoc percipere ; unde puer hie non
ignorat istud*. Deinde possumus dieere^ Kane pericopem ex
decimo capitulo Jeremiae, ubi dicitur, Sic ergo dicetis eis,
Dii qui eoelum et terram non feeerunt pereant de terra, et^
de his quae sub eoelo sunt Nam hoc tantum in Jeremia
habet^ sermonem Chaldaeum, sieut omnes Hebraei literati
sciunt Et eertum est quod® Chaldaeus^ et* Hebraeus®
habent eandem linguam sed diversum idioma, sicut Gallieus
et Pieardus ; idioma enim est proprietas linguae apud aliquam
nationem determinata^^ Unde Hebraeus dicit Heloim pro Deo
vel Diis^ Chaldaeus dicit Heloa, et ^^ pro caelo vel cadis dicit ^*
Hebraeus Samaim, Chaldaeus Samaa ^*, et ^^ pro «t?« .Hebraeus
dicit lo, Chaldaeus vero dicit la ; et sic in aliis diversitatibus ^^
accidentalibus ejusdem linguae diversifieantur. Et ita est in
pericope praetaeta. Ante^ tamen quam^* haec pericope
scribatur hie sermone Hebraeo et Chaldaeo, ponetur alpha-
betum Hebraeum, ut faeilius valeat intelligi quaestio proposita.
Et primo seribuntur figurae Hebraici ^ alphabeti ^^ secundo in
linea superiori ponuntur nomina, et supremo assignantur

' O., scribimus. '* O., pericope Jeremiae.

' J. O., pars parva. V. om. parva.

^ O. om. Et quicunque —istud. ' J., dare. V.,dicere. O. omits.

« J. O. om. et ' J. O., habet. V., item,

8 J. O., quod, v., quia. ' O., Hebraei et Chaldaei.

'• O., determinalam. ^* Omitted in O.
^ Omitted in O. ; supplied in margin by a modem hand.
^ O. omits diversitatibus — Ante.

" 0., quod. " O., Hcbraicae.

96 OPMRIS MAJORtS PARS TERTIA.

literae nostrae ^ quae Uteris Hebraicis correspondent ; ut
literarum Hebraicarum sciamus virtutes et potestates* so-
norum secundum^ quod quaedam sunt vocales, quaedam
consonantes.

2

V

e

d*

g

*

a

zain

vaf

he

dalet

gimel

bet

aleph

T

1

n

n

^

n

K .

///

/

ch

^A

1

/

h

mem uverte

lamet

chaf

chaf

iot

teis

heis

D

h ^

1

3

%

t3

n

s s
iazake dreite* sazaketorte'

a
^ ain

r

s

samech

D

n
nun dreite*^

I

n
nun torte^

3

m
mem close ^
D

t
taf

s
sin

r
ris

k
kof

P

P
Pe

n

B'

1

P

^

D

Sunt autem sex vocales, aleph^ ain, he, heth, iot, vav ; reliquae
sunt consonantes; he et heth aspirantur ut he in principio,
heth non solum in principio sed in fine, et heth ^® generatur
in gutture, he in ore. Aleph similiter in ore et ain in gutture.
Sed considerandum quod solum iot habet unum sonum^^,
scilicet ^* j, sicut j nostrum, et fit consonans et vocalis sicut j
apud nos. V ^^ vero, ut dicit Hieronymus in Hebraicis quaes-
tionibus, habet duplicem sonum, scilicet v nostrum et o.
Reliqua ^* quatuor habent sonum quinque vocalium nostrarum
scilicet a e i o u ^^ sicut patet per Hieronymum in libro inter-
pretationum. Et banc diversitatem sonorum designant ^® per
puncta et tractus. Nam si sub aleph trahatur linea^^ sine

* J., vestrae. O. omits. '** O., potestatem.

^ O. omits secundum . . . (tu ihe end of the Hebrew alphabet) ; after
sonorum i# begins (fresh paragraph) sunt autem, etc.

'* J., cose, v., clase. • J., tor.

" J., drait. " J., saziketor.

^ J., sazikedrait. ^ J. O., scilicet aleph.

^'^ J., v., hec. O. omits. " O., sonum. V. J., solum.

« J., scilicet. O., v., omit. " q., Vau.

" O., Reliqua vero. ** O., et u.

" O., signant (altered io signal). ^' J., liam [sic).

LINCOARVM COCNtTlO. ^\

puncto sic, K, vel cum puncto sub linea ^ sic, % sonatur a. Si
vero duo puncta fiant jacentia sub aleph ex transverse, K, vel duo
stantia, ^, vel tria in modum trianguli, ^, vel quinque puncta hoc
modo, ^, sonatur e. Si vero tria puncta jacentia sub aleph ex
objiquo descendentia sic, ^, sonatur u *. Si vero unus punctus
ponatur sub litera, K, sonatur i. Si vero unus punctus fiat
supra, sonatur o, sic *«. Et ita est de ain et he et heth, quod
habent hos quinque sonos per istorum signorum diversitatem.
Et cum vaf sonat u, potest esse signum trium punctorum ut
dictum est sic, \, vel potest poni unus punctus in ventre sic, -1.
Quoniam autem parum^ scribuntur* per figuras vocalium, et
quando per eas scribitur, adhuc ponunt signa praedicta. Ideo
oportet sciri quod ad consonantes ponunt haec signa ut sciatur
sonus vocalis syllabicandus cum consonante, ut si volo desig-
nare ba, be, bi, bo, bu, scribam ^ : ^ ^ bi te ^ j^^^ habent
alia signa per quae designant sonos consonantium aliquando ^
fortificari, aliquando® remitti. Unde quando tractus ponitur
supra literam tunc remittitur, quando punctus in ventre ponitur
tunc fortificatur. Unde quando supra daleth ponitur tractus
sic, n, tunc debilem sonum [designat] quasi nostrum * z, ut cum
dico, adamas, Quando vero ^® punctus in ventre ejus collocatur
sic, \ tunc fortiter sonat, ut cum dico, dabo, Et sic invenitur hie
in hoc Hebraeo quod sequitur '^\

\ Litera Hebraica
J- Senno Chal-
J daeus.

dii

eis
lehom

dicetis
temerun

sic
chidena

non
la

terrain et
areka ve

coelum
semaa

qui
di

K?

r^m\

^^9^

T

' J., litera. O. inserts here Dc underlined (probably an ignorant effort to
write the Hebrew Aleph). After sonatur a, O. continues, Si vero duo puncta
fiant jacentia, breaks off here, and begins again with cap IV. Scxta ratio, et seq.

•"* Erasure in J. ^ J., parvum {sic), * J., scribunt.

•"' J., scribam sic. " J., 3«

'' i't al[i]um. * J., alium.

" J., nostri. *® J. omits vero.

" The Hebrew in the passage that follows is inaccurately written in J., and the
Latin words are not rightly superposed. As to Bacon's vocalization, see addit.
notes.

92

OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

terra de
area me

pereant
lebedu

n5J»!

fecerunt
ebadu

: 1

coelo
semaa

sub dc et
thehot mi u

dii

elohim

1

eis
[ahem

dicetis
tomeru

sic

CO

rf3

Uterae Hebrai-
cae Sermo
Hebraicus.

fecerunt non
asu lo

sub de et
thahat mi u

nnnp^

terram ct coelum
ares ve samaim

terra de
cresme

qui
eser

"^«
pereant
iobedu

isto
ele

coelo
samaim

Manifestus igitur
propter ignorantiam
accipitur de Graeca.

:n^»

et vilis est error omnium in hac parte
harum linguarum. Aliud exemplum
E^ quia multa exempla Graeca addentur
in sequentibus, ideo volo hie ponere alphabetum Graecum
cum diphthongis quibus scribunt ; multo enim evidentius per
hoc ^ patebunt quae dicenda sunt

a

b

K

d

c

z

alpha

\\\a?

gamma

delta

e. penti, uc.

quintum

dta

a

3

7

5

<

f

1

th

/3

k

/

m

ita

thiU

iota

kappa

labda

mi

^

9

«

K

K

M

n

X

P

r

s

ni

xi

0. micron

pi

ro

sima

¥

1

Q

ir

9

<r

u7-'

Iraecuni aptid Latittos ph

ch

ps

y. psilo*

phi

chi

psi<

0. ifiega, i,e, magnum

T

V

X

♦

«

Habent autem septem vocales quantum ad figuras diversas,
quoniam habent triplex i et duplex o. Sed quatuor tantum
habent quantum ad sonum principalem, videlicet a, e, i, o.
Diphthongus apud Graecos est conjunctio duarum vocalium

» J., haec.
* J., ipsilo.

' J., vita Licinus dicit bet;..

J., e.

LINGUARUM COGNITIO. 93

sonum unius vocalis habentium, vel vocalis cum consonante ;
et finales literae in diphthongis Graecorum sunt iota et ipsilo.
Potest igitur ipsilo consequi alpha sic, ai/, et tunc quantum a
cum 1; consonante, qui sonus aliquantulum similis est sono
ipsius a cum f, et ideo vulgariter exempliiicamus quod sonat
af ; vel potest consequi e sic, ev, et tunc sonat quantum e vocalis
cum V consonante, et quasi ef, ut dictum est de alpha et ipsilo ;
vel potest consequi ita sic, lyi/, et sonat quasi if, ut dictum
est ^ de aliis ; vel ipsilo consequi potest omicron sic, 01;, et tunc
sonat u vocalem ; et sic solum habent Graeci sonum hujus
vocalis u. Si vero iota consequatur alpha sic, ai, tunc sonat e :
si e sic, 6<, tunc sonat i per iota ; si o sic, oi, tunc sonat y per
ipsilo. Potest etiam consequi ipsum ypsilo sic i;i, et tunc
sonat i per ypsilo. Et hi octo diphthongi vocantur propriL
Sed alii tres dicuntur improprii, et fiunt per subscriptionem
hujus literae iota ad alpha, ita, et oi mega, sic, 91, 2;, 9). Ali-
quando tamen ponitur iota in linea post literam sicut in aliis
diphthongis, sic, a<, sed in istis nunquam sonus renovatur,
sed remanet sonus literae principalis, scilicet ejus cui sub-
scribitur iota. Nam quando subscribitur ei quod est alpha,
sonatur a; quando veri ei quod ita, sonatur ita, quando
vero ei quod est 10 mega, sonatur solum 6» mega. Et
his tribus dipthongis utuntur Graeci semper in dativo casu
primae declinationis et secundae \

Exemplum autem in praesenti loco est de Jacob, qui
cum obviavit Esau fratri suo veniens de Mesopotamia et
dixit*. Sic enim vidi faciem tuam, quasi vultum Dei,
quaerit Augustinus in libro Quaestionum, et est iii glossa,
qualiter potcrat sanctus homo hominem reprobatum com-
parare Deo, et tanquam Deum reputare? et solvit quod
Deus* multipliciter* accipitur in scriptura, aliquando pro
vero Deo et^ aliquando aliter, et hoc multis modis; sed
ut LXX interpretes designarent* quod non loquebatur de

^ O. omits est.

* Hiatus evident here, though not indicated in J. or V. Cf, vol. L p. 76,
ed. of 1S97.

' J., disceret. V., diceret. * J., multiplex Deus. » J. omits et.

* J., designaverint.

94 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

vero Deo, ideo apposuerunt articulum Graecum ad nomen Dei.
Nam hoc est de proprietate articuli, quod veritatem rei de-
monstrat ; sed hoc non apparet in Latino, quia Latini non
habent articulum. Sed satis innotescit in Gallico ; unde cum
dicitur Parisius, lireisvient^y iste articulus // designat proprium
et verum regem talis loci, quoniam regem Franciae. Et non
sufficeret hoc ad denotandum adventum regis Angliae ad
civitatem Parisiensem *. Nullus enim diceret de rege Angliae
veniente Parisius, // rets vient^, sed adjungeret aliquid dicens,
It rets de Engleterre ^ vient ^ Et ideo articulus solus sufficit ad
veritatem et proprietatem rei de qua est sermo designandam.
Propter quod dicit Augustinus quod Graecum habet sic, irpo-
a-ooTTov Oeov, quod in Graeco sonat prosopon then sine articulo;
non sic, irpoa-wirov^ tov^ dcov *. Prosopon hie signat * vultum
vel faciem, then est genitivUs casus hujus nominis theos,
quod est Deus, et tu est articuRis genitivi. Magna igitur
necessitas est ut Latini sciant linguas propter dicta sanctorum
et caeterorum ^apientum.

Capitulum IV.*

Sexta ratio est propter correctionem errorum et falsitatum
infinitarum in textu tam theologiae quam philosophiae, nOn
solum in litera sed in sensu. Quod autem correctio sit neces-
saria probo per corruptionis magnitudinem. Et quoniam
violentius^ et^ periculosius erratur in textu Dei quam in
textu ^ philosophiae, ideo convertam linguarum potestatem ad
corruptionem textus sacri, ut pateat necessitas earum propter •
corruptionem infinitam exemplaris vulgati quod est Parisiense.
Et Deus^^ novit quod nihil tam valida indigens correptione
potest Apostolicae Sedi praesentari sicut haec corruptio in-
finita®. Nam litera ubique in exemplari vulgato falsa est

* J., vent. ^ v., Pariensem. ' J., Engeltere.

* J. >, prosopon irpotrwiroy. rov ta. theu 0cov, quod est Graeco sermone prosopon
tu theu. * J., significat.

* Title in margin of J. : * Capitulum quartum, in quo sexta ratio assignatur [in]
universali.' O. begins again here.

' Omitted in O. ** J. om. textu. • O. om. propter — infinita.

w J., Deus ipse.

LfNGUARUM COGNITIO. 95

vel ^ dubia homini qui consideravit banc corruptionem ^, et si
litera sit falsa vel dubia tunc sensus tam * spiritualis quam *
literalis falsitatem - et dubitationem ineiTabilem continebit ;
quod volo nunc ostendere sine contradictione possibili \ Nam
Augustinus dicit contra Faustum, si discordia est in codicibus
Latinis, recurrendum est ad antiquos et plures^ Nam an-
liqui, ut * sententiat \ praeponendi ® sunt novis et plures pauci-
otibus praeferuntur. Sed omnes antiquae Bibliae quae
ubique^ jacent in monasteriis, quae non sunt adhuc glossatae
nee tactae, habent veritatem translationis quam sacrosancta
a principio recepit Romana Ecclesia, et jussit per omnes
Ecclesias divulgari.

Sed haec^ in infinitis® contradicit® exemplari Parisiensi.
Ergo hoc exemplar magna indiget correctiohe per antiqua.
Caeterum Augustinus ibidem dicit, quod si dubitatio adhuc
remaneat in antiquis Bibliis, recurrendum est ad linguas
Hebraicam^® et Graecam. Et hoc dicit secundo de doctrina
. Christiana, et^ ostendit* in^ exemplis^. Et Hieronymus hoc
docet^^ ad Frecellam et* Sunniam et super Zachariam, et
omnes sancti concordant in^ hoc, et quilibet habens rationem.
Sed Graecum et Hebraeum stant cum antiquis Bibliis contra
exemplar Parisiense ^, ei^o oportet quod sit ^* multipliciter '^^
corrigendum ^^. Caeterum Hieronymus dicit ad Damasum^* in
hoc casu quod* ubi est diversitas non est Veritas nota. Sed illi^^
qui nituntur^® cum omni veritate^^quam sciunt corrigere textum,
scilicet^ duo ordines Praedicatorum et^ Minorum, jam de
corruptione formaverunt varias scripturas, et plus quam una
Biblia contineat ; contendunt ad invicem et contradicunt in-

* O. om. vel dubia — corruptionem.

■^ Omitted in O. » O.. et.

* O., possibili. V., populi. • I- O., plures. V., pluries.

* J. O., proponendL ' O., hae.

* O., infinitum. ^ O., distant ab.
^® O., scilicet Hebraicam. " O., dicit.

'^ For the passage in hoc — Parisiense, O. has sed antiquis Bibliis concordant
lingua Graecorum et Hebraeorum contra exemplar Parisiense.
*' O. , corrigatur. " O. , Damascenum.

'• O. om. illi qui — scilicet. ^' J,, nituntur. V., vincuntur.

" J., veritate qua. V., virKite qua, " J. O., et, V. om,

96 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

finities^; et non solum ordines ad invicem, sed utriusque'
ordinis fratres sibi invicem' con trariantur plus quam ordines
totales. Nam omnis ^ domus alii contradicit, et in eadem cor-
rectores sibi invicem succedentes mutuas eradunt positiones
cum infinito scandalo et confusione. Unde cum jam * a *
viginti anhis* praedicatores redegerunt® correctionem in
scriptis^, venerunt alii et novam ordinaverunt correctio
nem quae continet plus medietate unius Bibliae, cujus ^ flores
aliqui collecti® vix ponuntur in tanta scriptura quam Novum
continet Testamentum®. Et quia vident se errasse in^® antiqua
correctionej'amfecerunt statutum" quod nullusilli^^adhaereat,
et tamen^^ secunda correctio propter sui horribilem quantitatem
simul cum veritatibus multis habet sine comparatione plures
falsitates^* quam prima correctio,sicut^^ Vestra Gloria evidenter
poterit intueri, cum probatio in speciali auctoritati vestrae
praesentetur ^*.

-Capitulum V."

Quod autem dixi ^ in universali, potest patere in exemplis.
Nam infinities accidit corruptio additione, subtractione, immu-
tatione*, conjunctione, divisione orationis^, dictionis, syllabae,
literae, diphthongi, aspirationis notae^*, ut** non solum litera sed
sensus literalis et spiritualis mutentur.*^ Et non solum ^ cadunt
haec vitia contra unam orationem, sed contra multas, immo ^
penes * folia* quamplura \ Et nunc * de singulis unum ponam
exemplum, vel duo. Nam multi prolc^i superfine ** ponuntur
in textu, cum non sint prologi textus in quibus redditur ratio

' J. omits infinities. ^ O. om. utriusqae^ omnis.

' Omitted in O. * J. O., ad. » O., annos.

* J. O. v., redigerunt. ' O., scripturis.

* O. om. cujus flores— Testamentum. • J., telecti.
i« J. om. in.' " O., statuta. " O., el

'' J., omni (for omnino). ^^ J., fticultates.
^' O. omits sicnt ... (to end of chapter).
^' J., praesentetur. V., praesententur.

^7 No break in text of J. ; but title in margin. ' [Gijjpitulum quintum in quo

explicatur [sext] a ratio in particulari.' ^ J., nunc dixl

*• O. omits orationis — notae. * O., et. . '^ O., mutantur.

® O., solum. J. v., tantum. ** O., sjiiperfiui

LINGUARUM COGNITIO, 97

translationis librorum quibus praeponuntur ^ ; sed sunt vel'
epistolae familiaribus missae, prout' epistola Hieronymi ad
Paulinum qu? j in capite Bibliae reputatur prolc^s et vocatur
a vulgo, quae tamen in Hbro epistolarum Hieronymi* con-
tinetur ; vel * sunt prologi in commentarios in * originalia non
in textuin,sicut illud quod praemittitur ante librumEcclesiastes.
Nam proculdubio prologus est ipsius originalis et patet ex
sentential Et sic est de multis aliis quae non sunt in
Bibliis antiquatis. De una oratione superflua est exemplum
Deuteronomii xxvii^^ Maledictus qui dormit cum Uxore
proximi sui, et dicet^ populus® Amen; quoniam nee antiqui
codices nee Hebraeus nee Graecus habent® versum. De
superfluitate dictionis horribile est ac nefandum exemplum *
octavo Genesis, cum dicitur quod corvus non est ad arcam
reversus. Nam* Hebraeum* habet* affirmativam *, et
omnes Judaei de* mundo* sentiunt* hoc*: et omnes
Bibliae ^^ antiquae^^ habent affirmativam ^^ et ^* Hieronymus^*
in ^^ original!. Et accepta ^* est negatio a paucis temporibus
de alia translatione, scilicet LXX. interpretum, cujus falsitatem
Hieronymus ostendit locis infinitis, et quae jam a tempore
Isidori et ante evacuata est. Nam ipse dicit in libro de Officiis
quod generaliter omnes Ecclesiae Latinae utuntur translatione
Hieronymi, pro eo quod veracior sit in sententiis et clarior in
verbis, excepto quod propter ^ nimium usum psallendi in Ec-
clesia solius psalterii translatio secundum LXX. interpretes
remansit. Sed antequam Romana Ecclesia jussit transla-
tionem banc ubique haberi, Augustinus et alii et ipsemet
Hieronymus tempore suo usi sunt, sicut Ecclesia, translatione
antiqua. Et ideo Augustinus quando recitat textum hunc

' J., ponuDtur. *^ Omitted in O.

' J. O. , ut * O. omits vel sunt — sententia.

* J., et in. 'J., xxvii". O., 27. V., xxviii*.
^ O., dicit * J. O., omnis populus.

• J. O., habet hunc '® O., libri antiqui.

" et omnes Judaei — affirmativam omitted in text of J.; but [et] omnes Judaei
[s]entiunt hoc is supplied in margin, prima manu,
^ O. omits et Hieronymus — pro contradictione ponatur (p. 98).
"J. om. in. "J., accepta est. V., om. est.

^ J., propter. V., praeter.

98 OPEXIS MAJORIS PARS TERTIA.

sexto decimo de Civitate Dei et exponit, oportuit quod
uteretur translatione quae fuit vtilgata et recepta apud Latinos,
nee potuit aliud facere. Quoniam vero glossator a centum
annis infixit glossas super textum, accepit auctoritatem
Augustini de Civitate Dei, et earn posuit juxta textum, sed
non mutavit eum nee intulit negationem. Modemi autem
non advertentes diversitatem translationum, nee considerantes
qua utuntur translatione, inseruerunt negationem auctoritate
propria et primo [alijquis famosus inter caeteros hoc fecit ^
Et sic vulgatus est horribilis error, cum cpntradictorium pro
contradictione ^ ponatur. Sed videmus^ in philosophia
quod ejusdem libri est aliquando ^ duplex et triplex translatio,
et una habet diversum vel aliquando contrarium alii^ Sed
nullus e^t qui ausus est translationem unam miscere cum
alia.

Quod autem libri ^ ecclesiastic! habent in legenda nega-
tionem, hoc est ^ ex ® corruptione exemplaris apud studentes
ad ecclesiasticos libros^ derivatum. Et de syllabae muta-
tione ^®, et per consequens totius dictiohis, exemplum ^^ mira-
bile est de Joseph, qui dicitur in exemplari vulgato venditus
fuisse triginta argenteis propter exemplum Domini. Sed
secundum antiquos codices et Hebraeum et Graecum et Arabi-
cum, et Hieronymum in originali, et Josephum in primo ^^
antiquitatum, ibi ^ debent esse viginti non triginta. Et similiter
in psalterio ad syllabae mutationem mutatur tota dictio cum
infinito errore, cum dicitur, Sitivit^* anima mea ad Deum fontem
vivum. Nam cum Ecclesia in psalterio ^^ solo ^ utatur ^® trans-
latione LXX. interpretum, Hieronymus correxit banc transla-
tionem bis, et posuit fortem ubi ponimus fontem per errbrem
propter ^^ similitudinem dictionum, et propter hoc quod in
praecedenti versu fit mentio de fonte, et propterea quod sitis

^ J., fecit v., fecerit. '-* J. , contradictione. V., contradictorio,

' J., videtuir. ^ J., obiter. » O., alteri.

« Omitted in O. 'J. 0.,est V., et. » O., de.

• J., hos. O. omits. '® J., imniutatione. " O., et exemplum.

« O., Ubro. " O., quod. " J., Si scivit.
" J., solo psalterio.

" O., utatur translatione. V. J., om. translatione.
" O. om. propter similitudinem — fecit de Hebraeo (p. 99).

LINGUARUM COGNITIO. 99

ordinatur ad aquam. Sed ut dixi, Hieronymus Correxit
fortem ; et ita est in Hebraeo et Graeco et in translatione
Hieronymi propria, quam fecit de Hebraeo ^ ; et ita est in
omnibus antiquis Bibliis, et ^ in psalteriis antiquis monasteri-
orum. Nam hoc diligenter inspexi, et omnino certum est
quod non est ibi nisi error ^ vilissimus propter similitudines
praedictas^.

De literae mutatione hoc^ est exemplum notabile primo
Judicum, cum dicitur in monte Hares, quod interpretatur
testateo, ut penultima litera sit^ e, noni; sed communiter
habetur testatio per i, ut sit nominativus casus et idem quod
testificatio a teste ; sed debet® esse ablatiyus derivatus a testa,
nam in omnibus antiquis libris ^ est testateb per e, et in Graeco
et in 8 Hebraeo, ut habetur Hares. Hieronymus transtulit
testam, vel aliquid^ derivatum a testa, veP^ aliquid con-
simile, ut later vel ariditas ^^ Nam Hares in Hebraeo testam
vel aliquod " praedictorum significat ^* in Latino. Unde
Hieronymus in sexto libro super Isaiam exponens illud verbum
sexti decimi capituli, ' His qui laetantur super muros cocti
lateris ' dicit, * Hares testam sive coctum laterem significat,' et
in octavo libro super illud vicesimo quarto Isaiae, * Erubescit '^
luna,' dicit quod hares testam^* vel ariditatem significat ^^
Quod vero tricesimo primo Jeremiae et tricesimo^®, secundo ^*
confunduntur haec nomina Ananeel et Anameel ^^ per errorem,
ut literae ^m et n ^® indifferenter ponantur^ in ^ penultima ?\
est ^ error magnus in mutatione unius literae. Nam Hiero-
nymus dicit in originali quod Ananeel ® per n scriptum est
turris, per m est filius Sellum ^ patruelis Jeremiae ; et sic in-
venitur in Hebraeo.

1 O. om., as stated p. 98.

' O. om. et in psalteriis— praedictas. ' J., herror, om. nisL

* J. O. omit hoc. "J. O., sic. V., scilicet. • O., si deberet'

^ J. O., bibliis. * Jf. om. in. • J., quid.

" O. om. vel-— ariditas. " O., aliquid.

" J. O., significat. V., signat. " J. O., enibescet.

** O., testam sive coctum. " J- O., sonat.

" O., 3*% altered to 22*. " O. Emameel.

" V. J. O., in litem " J. omits * ni.' O. omits * m et n.'

* J. O., ponuntur. ^ Omitted in O.

*■ O., et est. ® J- O'l Ananeel. V., Amaneel.

xoo OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

De^ diphthongo est illud' Proverbiorum sexto decimo,
lapides sacculi secundum Hebraeum et Graecum et antiquos,
quamvis communiter habeatur seculi sine diphthongo pro^
saeculi in aliquibus non multum antiquis ; cujus error inolevit
quod hoc nomen seculum debet scribi per diphthongum S et
sic veraciter scribitur apud omnes libros antiquos in omni
facultate. Et quia modica differentia est inter c et e, ideo ^
aliqui de antiquis prope modemos tamen decepti mutaverunt
primum c in e, ut scriberent saeculi ; et quia modemi non
scribunt per diphthongum, ideo retinuerunt hoc nomen seculum
scriptum more suo, et n^lexerunt hoc nomen sacculum
quod est vera litera.

De aspirationis nota exemplum est prima® ad Thessaloni-
censes secundo, cum ^ dicitur * Ad tempus ® ore,' ut sit
ablativus casus hujus nominis^^j oris, et non genitivus hujus
nominis hara horae. Scribitur igitur® in ablativo casu, et
glossatur non a sancto sed a Magistro Sententiarum qui
glossavit epistolas; sed sicut multipliciter alibi ^® defecit^n
expositione propter ignorantiam Graeci, ita defecit^^ hie,
quoniam ^ proculdubio in Graeco, a quo sumptum est, geniti-
vus casus hujus nominis hora invenitur horas, et aspiratur tam
apud Graecum quam Latinum. Sed os oris non aspiratur,
hoc enim nomen hora est Graecum, licet Latino more declina-
tum sicut domina. Sed Graecus declinat sic hora horas hora
horan ^ hora. Unde nominativus dativus " et vocativus similes
sunt, accusativus in an, genitivus in as, ablativum non habent
Graeci. Et hoc ^* in Graeco est horas, sicut ego legi diligenter,
et quilibet potest probare qui ^® scit Graecum, et in antiquis
invenitur aspiratio.

Haec exempla volui afferre, ut aliqua " probatio innuatur
quod necesse est linguas alienas sciri propter textus Latini
corruptionem, tam in theologia quam in philosophia. Quo-

^ O. omits the whole paragraph De diphthongo— vera litera.
•^J., ilkid. v., aliud. ' J., vel. ^* J., diphthongum. V., diphthoi^an.

^ J., oi [=omni ; probably a blunder for m, i.e., ideo].

« O., prime. ' J., quod cum. » O., cujus.

« O., enim. ^^ Omitted in O. " J. O., fecit.

^ O. om. quoniam proculdubio et seq, to end of chapter. ^ ],, horam {st'c),

" J., et dativus. " J., hie " J., quid. '^ J., quicquam.

LINGUARUM COGNITIO. loi

modo vero decurrit plana probatio, et in speciali per omnes
corruptiones Bibliae, in aliud tempus differtur propter rei
magnitudinem, quae potest, cum volueritis jubere, Vestrae
Sanctitati praesentari, sed non per me ut sufficiat, sed magis
jper alium ; quam vobis in sequentibus explicabo.

Capitulum VI.^

Septima ratio, quare ^ necesse est ut Latini sciant linguas,
est ^ specialiter propter sensus falsitatem, etsi litera esset
verissima K Nam tarn in theologia quam in phiiosophia neces-
sariae sunt interpretationes, et praecipue in textu sacro et in
textu medicinae et sctentiarum secretarum, quae nimis occul-
tantur propter ignorantiam interpretationum. Nam medici
confusi sunt propter malas interpretationes, quas vocant
synonyma. Non ^ est autem possibile eis uti medicinis authen-
ticis propter errorem istorum syno[ny]morum ^ et ideo
accidit in manibus eorum infinitum periculum. Eodem modo
in ^ textu sacro ; nam summa difficultas, quae est apud ipsum
sciendum, est propter varietatem et obscuritatem infinitarum
interpretationum, ut^ in exemplo familiari pro** infinitis**
aliis^ apparet Vulgus enim hoc tiomen Israel pro patriarcha
interpretatur virum^ videntetn^ Deum^ et^^ praevaluit hoc in
usu usque ad tempus Hieronymi, et etiam usquequo sua trans-
latio et sua expositio jussae sunt per omnes ecclesias
divulgari. Sed ipse dicit in originali, ' Quamvis grandis
auctoritatis sunt et eorum umbra nos opprimat, qui Israel
virum videntem Deum interpretati sunt ^^, nos tamen magis
consentimus Deo vel angelo qui hoc " nomen imposuit, quam
auctoritati alicujus eloquentiae secularist Et^^ ideo probat

^ Title in margin of J. : * [Distinctio] secunda in qua spe[cialiter ratio septima] et
octava po[nuntur] habens sex [capituU].'

^ J., quare. V., quia. ' V. J., et, for est. * J., veracissima.

•"* Non est — synonymorum is from J. V, omits. O. agrees with J. down to
propter, then errorum isturum synonymorum ignorantiam, et.

«0.,estin. ^ q.^ et. '^ Omitted in .0.

• O., vir videns. *" O. om. et praevaluit— interpretati sunt.

" O., in hoc. **- O. om. Et— affirmat.

102 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA,

^r^ie quod affirmat^ Nam illi qui sic interpretati sunt
crediderunt quod hoc vocabulum significet idem conjunctum
et divisum, sicut^ respublica apud nos. Sed hoc non est
generaliter verum, immo in pluribus habet^ instantiam in
omni lingua. Apud vero Hebraeos^w est vir, ravidens, ^/
Deus, et ide6 c'rediderunt multi quod hoc nomen patriarchae
habeat* resolvi in ilia tria. Sed Hieronymus reprobat per
multa argumenta ; quatuor enim possunt ex dictis suis sumi
a parte vocis, et quatuor vel quinque a parte rei. Nam in
illis tribus nominibus aliae literae et plures quam in nomine
patriarchae, et aliter ordinatae et syllabicatae . reperiuntur.
Ex* hoc igitur triplici ai^mento sumpto per* literas con-
cluditur per Hieronymum quod idem significari non potest
hinc in^e ; cum ratio significationis ejusdem sumatur propter
vocis identitatem. Sed patet ^ vocem et literas nimis variari-,
quoniam in nomine patriarchae sunt hae quinque literae per
ordinem, lod, Sin, Res, Aleph, Lamet) sicut ipsum Hebraeum
hie positum declarat ^"5^, Iserael ®. Sed in hoc triplici vocabulo
hae octo literae hunc habent ordinem, scilicet Aleph, lod. Sin
Res, Aleph, He, Aleph, Lamet, ut hoc Hebraeum ostendit

el I ra I ii

Et quarto ai^i potest ex pronuntiatione. Nam sicut
puncta Ostendunt, nomen proprium non retinet apud Hebraeum
sonum praecisum illorum vocabulorum trium, sed majorem
habet, quia Iserael sonatur in quatuor syllabis; trium vero
vocabulorum sonus in solis tribus syllabis coarctatur, ut
dicatur £f, ra^ el\ quoniam punctum unum sub litera sonat
I, duo puncta sonant e, et linea cum puncto sub ea sonat a,
Sed argumenta fortiora trahuntur ex sensu vocis ^ secundum ^
Hieronymum®. Nam® per textum Hebraeum et Graecum et
Latinum, et per Josephum, patet quod Israel non debet dici

1 O. om. Et— affirmat. ^ J. O., sicut. V., sic.

' For habet — Hebraeos, O. has est fiUsum. Nam apud Hebraeos.

* O., habet. ° O. omits Ex hoc — sensu vocis.

** J., penes. ^ J. omits pattt.

^ J., Iserael. V., Iserel. ^ O., Nam secundum Hieronymum et.

LINGUARUM COGNITIO.

103

vir videns Deum, sed principans^ vel princeps cum Deo,
quoniam in Hebraeo ad literam est sic, ' Et dixit Deus, non
vocabitur nomen tuum amodo Jacob, sed Israel, quoniam si
principatus ^ vel princeps fuisti cum Deo, et cum . hominibus
poteris principari.' Et ideo dicit Hieronymus quod sensus
est, Non vocabitur nomen tuum supplantator, hoc est Jacob,
sed vocabitur nomen tuum princeps cum Deo, hoc est Israel.
Quoniam enim * ego princeps sum, sic * enim * tu qui mecum
luctari potuisti princeps vocaberis. Si autem mecum pugnare
potuisti \ quanto magis cum hominibus, hoc est cum Esau,
quem formidare non debes. Et ^ hoc ostendit ipsum Hebrdeum
hie scriptum hoc modo.

Jacob
laecove

non
lo

dixit et •
iomer va

nomen tuum
simecha

amodo
oze

dicetur
ieamer

1P^

ito

^»«

ki
^9

Israel
icerael

si'
im

quoniam
ki

^5

Deo
elohim

simul principatus^
im saritha

poteris et •
tuchal va

him

hominibus
enasime

simul et
im ve

Dyi

' O., principalis. * Omitted in O. ' O., sicut. * O., invaluisti.

^ O. omits Et hoc ostendit— to end of Hebrew passage, beginning again Et
textus Graecus.

^ The Hebrew in J. is too £siulty to be worth insertion. See additional notes.

7 In inner margin of J. and V. (partly hidden in latter) is a marginal note on
quoniam si (same hand as text : — ' Modus loquendi Hebraicus est, hoc est Sed
Israel (scilicet dicetur nomen tuum.')

^ Ronton principatus in outer margin of V. and J. (in same hand as text) : * fuisti
vel princeps fuisti. Nam in Gallico Hebraei dicunt princeias verbaliter uno
vocabulo pro praeterito tempore indicativi modi, et sic est in Hebraeo et Graeco,
licet Latinum habeat duo vocabula in tali praeterito. (J. writes : ceicLs verbas for
princeias Tjerbaliter and omits tempore. )

® Note on poteris in V. and J. (in same hand as text) : * principari scilicet, sed
superfluit una copulatio ; sed modus Hebraicus est.'

I04 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.-

Et textus Graecus habet sic : quia invaluisti cum Domino,
et cum hominibus valebis. Atque Latinum habet : quoniam
si contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra homines
praevalebis. Et Josephus, primo antiquitatum libro, Israel ideo
appellatum dicit, quia contra angelum ^ steterit Omnia
igitur haec, scilicet principari ^cum Deo, et invalescere, et
fortem esse, et* stare* contra* vel* cum* Deo*, reducuntur
ad eundem sensum, ut * patet *, sed diversis vocabulis inter-
pretatum \ quorum nullum de virtute suae significationis potest
elicere visionem Dei. Et ideo vera interpretatio est princeps
cum Deo, Et adhuc confirmat hoc Hieronymus per ai^men-
tum derivationisr Nam Sarith, quod * ab Israel nomine
derivatur, principem ^ sonat ut* dicit*. Unde et* Sara uxor
Abrahae princeps dicitur, . sicut • dicit Hieronymus super*
decimum* septimum* capitulum* Geneseos*. Quapropter
si vulgus vel aliqui antiqui, ut Eusebius Caesariensis in libro
nominum Hebraeorum, quem Hieronymus in Latinum vertit,
et alii, famosa abutentes interpretatione, dicant ^ Israel inter-
pretari^ per virum videntem Z^^i^i^; *, dicamus cum Hieronymo;
' Illud ^ autem quod in libro nominum interpretatur Israel vir
videns Deum^ omnium pene sermone decretum, non tarn vero
quam violenter, nihil interpretatum videtur.' Si igitur per
Eusebium in libro nominum, quem Hieronymus transtulit in
Latinum, et per Ambrosium et alios forsan ^® sanctos, allegare
quis contendat quod recta ^^ expositio ^* hujus" vocabuli ^* Israel
sit vir videns Deunty dicendum est quod locuti sunt secundum
vulgatam expositionem antequam Veritas fuit patefacta, quam
postea beatus Hieronymus vera et recta interpretatione
Latinis revelavit ; sicut in ejus libris continetur, et in glossa
etiam habetur®. Si ^* vero ^ dicatur ^ quod consuetudo vulgi
theologorum modernorum hanc interpretationem frequentet,
patet responsio per supradicta secundum Augustinum et
Cyprianiim et Isidorum et alios et* per* varias* declara-

* O., Dominum. -^ Omitted in O. ^ O., interpretationam.

* O., et. * O., etprincipem. • O., ut.
" O., dicunt. ^ J., interpretati (sic),

* O. omits Illud autem— habetur. *® !•» forsitan.

" J. , rita. ^^ J. , hujus vocabuli expositio. " O., Et si forsan dicitur.

LWGVARUM COONlTlO. loj

tiones^ Nam secundum eos manifestatae^ veritati* cedat
consuetudo, ut^ relicto errore vulgi sequamur veritatem; et
quod ex ^ ignorantia venit non debet all^ari, sicut accidit iti
proposito. Et praecipue contra auctorem et^ doctorem^
sacrum non licet contraire ubi ® pro se rationes sufficientes et
auctoritates all^at Porro ^ ad omnium affirmationem potest
quilibet Hebraeos ^ peritos consulere, et inveniet sententiam
beat! Hieronymi ratam et inconcussam ^ Summa vero neces-
sitas remediorum falsitatis requiritur in his interpretationibus
propter formam Hebraei sermonis. Nam in interpretationibus
vulgatis, quae in fine Bibliae ponuntur, sunt infinitae occasiones
errorum propter hoc quod unum vocabulum^ aestimatur
secundum ^^ normam Latinam, quae est multiplex apud
Hebraeos. Et abundantius erratur quod tali vocabulo dantur
variae interpretationes, tanquam ejusdem sint vocabuli
Hebraei ^, cum tamen quaelibet sit diversi, eo quod vocabu*
lum Hebraeum apud nos male consideratum in scriptura
una habet diversas literas apud Hebraeos -et^ diyersas^
scripturas ^, penes quas recipit ^^ diversas interpretationes ;
secundum quod Hieronymus ponit exemplum in epistola de
Mansionibus. Nam or, si scribatur per aleph, significat lutnen ;
si per ^Sxiypellem ^ ; per \i^\}[\,fora'men ; per he ^, montent. Dicit
igitur quod vicesimo Numerorum quidam interpretati sunt his
modis quatuor ; sed opiniones tres destruit, quia in Hebraeo
scribitur hie per he ^^ literam ^, et ideo solum montem in hoc
loco designat. Sed in praedicando et legendo theologi
recurrunt ad omnes quatuor expositiones ^ in hoc vocabulo;
et sic in^® aliis^® propter" hoc quod sic habetur in inter-
pretationibus ^^.

Ultima ratio scientialis de necessitate linguarum aliarum ^
est quod grammatica in lingua Latinorum tracta est a Graeco
et Hebraeo. Nam literas accepimus a Graecis, ut docet

^ Omitted in O. '-* J., manifeste. * J., veritate.

* O., et. 'JO., ex mera. « O., nisi.

' O. om. Porro — inconcussam. ** J., Hebraeo.

^ O., vocabulorum. "^^ O., simplex secundum.

" J., recepit. ^ q., pedalem. » O., heu.

"J. omits he. " J., exceptiones. ^* O., alias.

^^ For propter — interpretationibus, O. has igitur multipliciter errant

6 Bridges III

io6 OPERIS MAJORIS PARS, TERTIA.

Priscianusy et^ totam rationem tractandi partes orationis
Priscianus accepit a Graecis, ut testatur, et miscet Graecum
in magna abundantia^ per omnes libros suos. At ipsa
vocabula linguae Latinae \ et tarn theologica quam philoso-
phical ab alienis Unguis pro parte maxima sunt transfusa;
quorum ^ aliqua Latini suspicaptur esse atterius lingua^ et de
aUquibus non considerant quod ab alia lingua descendunt^.
Multa^ vero^ aestimantur^ quod sint penitus Latina, cum
tamen sint Graeca vel Hebraea, Arabica vel Chaldaea, in quibus
tam in pronuntiatione quam in scriptura et sensu accidit multi-
plex error Latinorum. Nee est modicum inconveniens ^ errare
in vocabulis ; quia per consequens homo ® errat ^ in orationibus,
deinde in argumentis, et tandem in his quae^ aestimantur^
concludi®. Nam Aristoteles dicit, Qui® virtutis* nomirium
sunt ignari saepe paralogizantur. Et primum et principale
fundamentum doctrinae ponit Boethius in certa et Integra
cognitione terminorum, sicut docet in libro de Disciplina
Scholarium ; atque nos experimur hoc ^^ in singulis scieotiis.
Nam principalis difficultas ^ et * utilitas sunt " ut ^^ homo sciat
intelligere vocabula quae dicuntur in scientia, et prudenter
et^ sine errore proferre. Quando vero^* hoc^^ sit", aliquid*
potest per seipsum proficere sine ulteriori doctrina si sit
diligens in studio. Nam textus scientiarum sunt ei plani
postquam^^ noverit ^* proprie ac recte intelligere et interpretari ;
et sine difficuitate potest quemlibet sapientem intelligere, et
cum quolibet sufficienter conferre, et ^* a quolibet si necesse
e§t edoceri ^\ Et ^ Aristoteles dicit primo ^® Coeli et Mundi,
Parvus" error in principiis^ est magnus in principiatis.
Qui enim in fundamento^® errat, necesse est eum* errore
totum aedificium cumulare.

* O. omits et totam— Latinae. 'J., Abundamus.

' O. on^ts quorum— descendunt. * O, et multi vero aestimant.

* Omitted in O. • J., hie. O. omits. "' O., errabit

** O., aestimatur conclusio. ^ O., quod qui. ^® J. omits hoc.

^^ O., est quod. ^■- O., veraciter scit hoc.

^ J., plusquam voverit. O., quando noverit.
" O. om. et a quolibet— edoceri. ^* J. omits et.

" O., in primo. ^' O., quod parvus. ** O., principio.

" O., fundamentis. * O., ei in.

LINGUARVM COGNITIO. 107

Aestimamus igitur linguam nostram Latinis dictionibus esse
compositam, et pauca esse vocabula aliarum linguarum, cum
tamen quae^ communiter utimur^ sint^ de Unguis alienis, ut
domus^ scyphus^ clericus, laicus, diabolus^ Sathanas, ego,
pater, mater/ ambo, leo, bos, ager, malum ^ et sic de paene^
intinitis quae vix in® magno volumine possent congr^fari;
praecipue si scrutarentur® vocabula singularum^^ scientiarum,
et maxime theologiae et medicinae ; quo volumine nihil esset
utilius, si ^^ vocabulorum omnium recta scriptura ac pronun-
tiatio^* debita cum fideli derivatione et certa interpretatione
praeberentur ^. Sed nunc in his quatuor erramus ^ infinities ^
in magnum totius sapientiae detrimentum; quod paucis
exemplis potest intelligi. Nos enim non consideramus ordinem
linguarum, nee quod prior lingua non recipit interpretationem
posterioris, nee quod diversae linguae, in eo quod diversae
sunt, non se mutuo exponunt, secundum quod dicit Hiero-
nymus Ge[nesis]^* septimo decimo, * Nemo aliqua lingua quod-
libet vocans etymologiam sumit vocabuli ex altera ' ; et Servius
dicit hoc in commentariis Vii^ii ^*. Et maxime prior ex pos-
teriori non potest originem habere, ut certum est omni homini
rationem habenti. Unde Graecum non oritur ex Latino, nee
Hebraeum ex Graeco. Et ideo ^ non debet Hebraeum etymo-
logiam ^^ capere ^ ex Graeco, nee Graecum ex Latino. Unde
Hieronymus contra quosdam dicit loco^^ memorato^®, Sarra
non Graecam sed Hebraeam ^^ debet habere rationem, Heb-
raeum^ enim est Et^® Servius dicit quod Lenaeus a leno^
lacu, dicitur, non a^ lenio^^ quia Graecum nomen non^^
potest Latinam etymologiam recipere. Sed contra hoc
facimus communiter et indifferenter ^^. Nam dicimus ^ quod

' O., qui. '-^ O., utuntur. ' J., tarn sint. O., sunt.

* O., domus. V. J., doma. ' O., ciphus. . * Q. om. diabolus— malum.

' Omitted in O. ^ O., etiam in. ® O., scrutemur.

^® O., singulorum et singulanim. " J. O., si. V., sed.

^'J. O., pronuntiatio. V., pronuntiatione. ^' O., praeliarentur.

" O. omits Ge — Virgilii. ^* J. , capere et3rmologiam.

** O., quod. "J., Hebraicam. " O., Hebraea.

^' For Et Servius— et indifferenter, O. has et nos contra.
*•** J., a leino. V., ab alieno. '-** J., nomen non. V. om. nomen.
^ J., discimus.

io8 0P£RIS MA/ORIS PARS TERTIA.

afnetif licet sit Hebnieum, dicitur ab a Graeca ^ praepositione \
quod est sine, et mene 'GrsLCco, quod est defectus. Et cum
Pardsceve sit Graecum, dicimus quod dicitur a paro paras et
coena coenae, quae sunt Latina. Et^ dicunt quod dogma
dicatur a doceo, et quod jubileum a julnlo\ et sic de infinitis,
quae omnia -falsa sunt Et non solum vulgus Latinbrum ^
sed ^ auctores in ^ his ^ oberrant ; ut Hugutio ^ et ejus seqiiaces,
qui ^ aestimaht jubileum a jubilo derivari, cum tamen jubileum
debet esse Hebraeum, et® jubilus est Latinum. Sed nee debet
dici jubileum, ut litera / sit in secunda syllaba sicut in jubilo,
immo debet ibi esse e litera ut dicatur 'jubeleus ^, sicut vult
Isidorus et Papias, et omnes libri antiqui sic habent. Nam
diciter a jobel, quod est Hebraeum.

Capitulum VII.**

Quoniam autem scimus quod multa vocabula, quae sunt in
usu I^tinorum, debent expoiii per alias linguas, assueti in hoc
credimus quod longe plura quam Veritas sit capiant ® etymo-
logiam aliunde. Nam sola ilia vocabula quae oriuntur et
derivantur ex ^^ Graeco et Hebraeo debent habere interpreta-
tionem ^^ per linguas illas. Ea enim quae pure^* Latina ^* sunt ^^
non possunt habere expositionem nisi per vocabula Latina.
Nam purum Latinum est omnino diversum ab omni lingua,
et ideo non recipit ^ interpretationem aliunde. Sed Latini
hoc non considerant, immo indifTerenter pura Latina per alias
linguas interpretantur, sicut ^* a Graecis derivata. Unde multis
modis hoc nomen caelum, quod est pure Latinum, Graece
interpretantur ^^, dicentes quod ^ caelum dicitur tanquam casa

^ Omitted in O. ' O. omits Et dicunt— jubilo.

^ O., sed etiam.' * J., Hugocio. O., Hugo.

•■* O. omits qui aestimant — to end of chapter.
•* et omitted or erased in J. ' J«» juWleus {sic).

^ Title in margin of J. : 'capitulum tertium q[uod non de]bent vocabula [pu]re
Litina [exponi] per Graecum.'
» O., capiunt. '" J. O., ex. V., a.

" O., interpretationes. '^ J., pura sunt Latina.

!^ O., potest habere. ^* O. omit9 sicut — interpretantur.

LINGVARUM COGNITIO. 109

kelios \ id est domus solis, nam sol dicitur helios. Sed incon-
grue dicunt et falso. Nam cum helios sit nominativi casus et^
non genitivi,casa helios incongrue dicitur; deberent enim dicere
casa heliuy quia heliu est genitivi casus. Deinde ^ falso dicitur ;
nam sicut^ Varro peritissimus Latinorum, ut sanctorum et
philosophorum utar eloquio, docet, et^ Plinius in* prologo
naturalis philosophiae confirmat^ caelum dicitur a caelo caelas^
quod est sculpo-^^pis^ quia stellis sculptum est et ornatum,
quod ® manifestum est ex lege scripturae vocabulorum. Nam
caelo — las pro sculpo — pis ^ scribitur per diphthongum ae in
omnibus libris^ antiquis; et similiter hoc nomen caelum apud
omnes codices antiquos scribitur per diphthongum eandem, et
ideo derivatur a caelo, quod est sculpo. fet ex hoc sequitur
quod non derivatur a celo celas, quod est occulta — tas^^ sicut
illi dicunt qui huic nomini dant etymologiam LatinsUn,
dicentes sic dici quia occultatur et elongatur a nobis, vili
crrore sicut priores decepti ®. Similiter hoc nomen avcj quod
est pure Latinum, Graece exponunt, dicentes' quod dicitur
ab tf, quod est sine, et ue^^, quasi sine ue^^. Sed hoc fieri non
debet, quia hoc vocabulum non sumitur a Graeco vocabulo
o^atae " significationis ^\ Nam cAere in Graeco significat ^^
ave in Latino, sed haec duo non concordant, et ^^ ideo multo
magis ab aliis suam non trahet ^* expositionem. Hoc igitur
est unus modus quo infinitis quasi vocabulis errant Latinis.^^

Capitulum VIII.^«

Alius modus est quod in Graecis vocabulis non attendimus ^^
scripturam quam habent multipliciter variatam, quodque^

* J., helaos. O. has casefalios for casa helios.

^ For et non genitivi— deinde, O. has^ 11 enim est genitivi casus, et ideo.

' O. omits sicut Varro-r-et. * For in prologo— confirmat, O. has dicit quod.

• J., sculpis. • O. omits quod manifestum — detepti.
7J., sculpis. *J., hb. *J., occultas.

io[=vae?]. "Omitted in O. >« J., significat. V.,signat

" O. omits et ideo— to end of chapter. ^"^ J., trahat.

"J., Latini.

" Title in margin oi J. : Capitulum q[uartum] de scripture [erro>iea
Graecoram [vo]cabalorum. No break in O.
'^ O., intelligimus sacmm. '^ J., quod. 0.,quia,

6« Bridges in

no OPEJRJS MAJORIS PARS TERTIA.

vocabula consimilia in sono distinguunt ^ in significata Unde
habent triplex i et duplex o et duplex / ac / et r ; et habent
undecim diphthongos et multa alia, ut sic varietatem suorum
vocabulorum in significando designent Nam cenos, quod est
inanis, a quo cenodoxia'vdi est inanis gloria, de quo Deuteronomii
septimo, scribitur per e breve; tXcenos quod est novus, a quo en-
cenia^ id est innovationes ut nova festa et dedicationes ecclesi*
arum ^ de quo Johannis decimo ^ scribitur per ae diphthongum,
sic caenos. Cenos vero quod est ' communis, a quQ cenobium
et eptcenon^ scribitur per oi dipthongum, quamvis Latinus pro-
ferat e^ sed deberet proferre i, ut diceret cinos. Unde ab hoc
dicitur cinomia^ quod est secundum Hieronymum in correc-
tione psalterii, communis vel omnimoda musca. Unde Papias
dicit quod scribitur per diphthongum in prima syllaba sic
coinomia\ et hoc manifestum e^ ex Graeco psalterio. Et etiam'
cynos, canis, quando scribitur per j/ Graecum, unde cynomia
id est musc^ canina, de qua Exodi octavo. Et xetws per x est
peregrinus, a quo xenia quae sunt munera seu dona, de quibus
primo Machabaeorum et^ vicesimo^ EcclesiasticL Et schenos
per sch ^ est funis, a quo schenobaUs qui graditur in fune et
super ^ funem ; et' scena est umbra vel tabemaculum, a quo
scenopegiay id est fixio tabemaculi, et scenofactoria ars in * qua
Paulus apostolus laborabat. Cum ergo derivativa istorum
vocabulorum et composita sic variantur in significatis, licet sint
similia in sermone et sono, sicut' primitiva^ manifestum est
quod non est possibile evadere in sensu literati sine errore, qui
non advertit scripturam hujusmodi dictionum \ Unde magni
vivi et famosi expositores aliquando decepti sunt, sicut^^
Rabanus, qui octavo ^^ decimo ^^ Actuum" dicit quod sceno-
factoria ars docet facere funes, quia aestimabat quod schenos,
quod est funis, esset illud a quo nomen derivatur. Sed Beda
docet contrarium, volens quod a scena ^ derivetur^. Et hoc
manifesttim est per scripturam vocabuli, scilicet ^^ octavo decimo

^ O., distinguunt, V. distinguant. ' Omitted in O.

'^ O., i8* [perhaps lo* badly written ?]. * J., donomia (sic), • J. omits et
• J. 30** (altered from 20°). O., 2*. ' O., sche.

8 O., supra. »0., estin. " O., sicut V. J. sic.

" O., 8. " O., schena. » J., O., derivatur,

" O. omits scilicet octavo decimo— per aspiratioQem,

LING U ARUM COGNITIO. iii

Actuum in Graeco textu scribitur vocabulum prima syllaba sine
aspiratione, et per vocalem quae vocatur ita, scilicet quae est i
longum, et sic scribitur scena pro tabemaculo ; sed schenos pro
fune scribitur per oe ^ diphthongum et per iaspirationem *. Et
sic cohtentio est inter doctores de cynomia et' caeteris prae-
dictis. Unde de * xeniis credit vulgus quod nihil sit ; et corri-
gunt in textu sacro, dicentes exenia\ Sed in Bibliis® antiquis
non est^ sic, nee in Graeco, nec^ potest sic dici secundum
Graecam grammaticam, quia oporteret quod ex^ praepositio
Graeca, poneretur ibi, quod non est possibile ; postquam voca-
bulum incipit per consonantem, sicut patet ex grammatica
Graecorum \ Per hunc modum accidit error quasi in infinitis
vocabulis.

Capitulum IX »

Et ^ tertius modus est quod licet Latini multum communi-
cant cum Graecis, tamen in aliquibus difTerunt, quod non
observatur ut oportet Nam cum dicat Priscianus et omnes
Latini sciunt quod nomen arboris apud Latinos est feminini
generis et terminatur ^® in us, et nomen fructus est neutrum et
terminatur in um, ut pomus pontum, pirus pirum^ et sic de
aliis, aestimant quod hoc sit intelligendum de omnibus
vocabulis quae ^unt in usu Latinorum, ut^^ de mcUo et de
amigdalo et aliis. Nam regula Latinorum est solum intelli-
genda de Latinis dictionibus, non de Graecis nee aliis. Et quod
hoc sit verum patet primo, quia Latinus dat regulas de
Latinis, et non pertinet ad eum ordinare regulas de linguis
. alienis; deinde Pris[cianus] dicitquod omneGraecum cadens in
usum Latinorum retinet genus suum quod habuit^^ apud
Graecos ; et ideo cum malum pro arbore sit Graecum et neutri

^ J., oe. v., ae. ' O. omits scilicet octavo decimo — ^per aspirationem.

• J., O., et de. * O., et de. " O., xeunia.

« J., O., Bibliis. V., libris. ' Omitted in O.

^ O. om. nee potest— Graecorum.

' Title in margin of J. : * [ca]pitulum quintum de de[ri]vatione Graecorum vocabu-
lorum £Edsa in usu Latinorum.' ^® J., terminantur {sic),

^^ For ut de malo— quod habuit, O. has id est, ut teneant genus suum, quod
habent* '

1 1 2 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

generis, erit sic apud usum Latinorum ; et ideo ^ tarn pro fructu
quam pro arbore erit ejusdem generis et ejusdem terminationis.
Et ^ hoc probatur per Virgilium qui dicit in Georgicis mala
insita\ arbores quidem inseruntur, non ^ fructus; et super hoc^
Servius* commentator* qui fuit major qiiam® Prisdanus^
nam ® ejus^ aiictoritate saepius utitur ^ dicit quod haec regula,
Omne nomen arboris est feminini generis, intelligenda est de
Latinis non de Graecis. Malum ^ autem Graecum est, ut infert ;
et certum est quod® est Graecum, licet secundum morem
Latinorum aliquantulum aliter^ prolatum, quia ^^ nulla dictio
apud Graecos terminatur in m literam, sed in n ; et Latinus ^^
co'nsuevit^^ terminare dictiones suas in m, ut scamnum^\ lignum^
i>omum^ et hujusmodi. Item multoties Latinus mutat
aliquam^vocalem in vocabulo Graeco, ut ubi Graecus dicit
grammaticos Latinus dicit grammaticus^ et sic multipliciter ; et
sic est hie ; Graecus enim dicit ^* melon pro arbore et fructu ;
Latinus mutat e in a, sicut n in m, et dicit malum. Sed ista
mutatio non mutat vocabulum secundum substantiam-et secun-
dum radicem; quia acceptum est a Graeco, licet aliter prolatum,
et hoc omnes auctores testantur. Caeterum per textum Lati-
norum in antiquis libris tarn de theologia quam de philosophia
invenitur semper malum pro arbore. Nam in primo Joelis
invenitur communiter apud omnes Biblias malum pro arbore ;
et^^ usque nunc^^ correctores dimiserunt illud in novis Bibliis, et
in ^^ omnibus^^ antiquis^** quatuor Canticorum similiter^^ ubi ^*
dicitur, Sicut malum inter ligna silvarum ; et sic exponit Beda
in originali. Et duodecimo Ecclesiastis est amigdalum in ^^
omnibus ^^ antiquis ^^ : et malogranatum in singulari et malo-
granata in plurali in^^ libris^® legis^® invenitur^*^; quod non fieret
si malum non esset neutri generis. Mutantur igitur haec^^
vocabula secundum formam Latinarum ^ dictionufti ^ incon-

1 O., tunc. ^ For Et hoc— Servius, O. has sed Servius.

•*J. in(«V). * J., super hoc. V., ideo. ' J., commendator.

^ O., Prisciano, cujus. 'J. O., utitur. V., utimur.

^ For Malum— quod, O. has Et certum est quod malum.

* O., sit aliter. " Omitted in O. " O., Latini omnes consueverunt.

'^ J. O., scannum. V., stagnum. " J. omits pomum.

" O., Nam Graecus dicit. V. J. om. dicit. ** O., etiam. " O., ibi.

1? O., hujusmodi. '^ O., Latinorum. '* O. omits dictionum — ^to end of chapter.

LINGUARUM COGNITIO. 113

venienter, et praecipue mirum est quod in aliquo correctores
dimittunt antiquam Hteram, et in alio abradunt, quod est
omnino contra rationem.

Capitulum X.i

Similiter in pronuntiatione Hterarum Graecarum multum
erratur propter hoc quod Latini volunt formam suam pro-
nuntiandi * servare in Graecis dictionibus. Et in hoc peccatur
maxime; cum omnes poetae Latini^ et* omnes' antiqui'
proferebant secundum primam institutionera. Sed nos
moderni violavimus hoc * multis modis contra usum omnium
antiquorum et* auctorum*. Verbi gratia, cum* Pris-
cianus dicit quod nomina possessiva desinentia in niis
longantur et acuuntur in penultima, ut Latinus, bovinus,
equinus et hujusmodi', intelligenda est regula de Latinis
dictionibus, non de Graecis, propter^ aliquas rationes tactas
prius I Et ideo cum odamanHnum, byssinum^ crystallintim,
hyacinthinum^ bombycinum^ Qnychinum^ amethystinum, sniarag-
dinum et hujusmodi, sint ^ Graeca, debent breviari in penultima,
sicut Graeci faciunt Praeterea nee ista sunt possessiva; ^ nam
duae tantum sunt terminationes possessivorum apud Graecos,
scilicet in cos^ ut grammaticos^ et in os^^ ut uranios, id est
caelestis. Caeterum omnes poetae Latini breviant penultimam,
et ideo non est poetica licentia, quia * communiter* fit* ab^
omnibus * et * ubique * ; quod enim raro fit et ex causa licentiae
poeticae ascribendum est, sed non quod fit semper * et * com-
muniter. Unde Juvenalis Amethystina ^^ convenit illu Et idem
dicit grandia tolluntur crystallina, penultimam corripiendo.
Et " Persius abbreviat dicens hyacintJiina laena in fine versus ^^,
et sic omnes faciunt et nullus facit contrarium. Ergo non est
poetica licentia, sed^ ex* lege* naturali*. Et cum secundo
Regum decimo septimo ^* capitulo habeatur quasi siccaret ptis-

* Title in margin of J. : Capitulum sextum de pronuntiatione.

^ Omitted in O. ' O., et omnes antiqui Latini.

* J. O., hoc. v., haec. ' V., nam cum. J., nam(om. cum).

* O. om. equinus et hujusmodi. ' O. omits propter prius.

' V. J., sicut. • O., nios. ^ O., araatistiam {sic).

*^ O. omits Et Persius— versus. *' J. O., 17'. V. septimo.
SUPP. VOL. I

114 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

anas, expositio famosa vocabulorum Bibliae, cui omnes adhae-
rentj nititur^ probare quod media sit producta; et auctor
illius expositionis defendit se per versum Horatii, qui* dicit*.

Tu cessas agedum ' sume hoc ptisanarium oryzae.

Sed error est, nam, sicut per omnes auctores probari * potest*,
nunquam ab'scinditur in metro nisi yna sy llaba in fine dictionis;
et ideo sic debet scandi, hoc^ ptisanari oryzae^ ut haec syllaba sa
brevietur et quod* haec syllaba na longetur. Et hoc patet
aliter, quia in omnibus derivativis a ante rium * longatur, ut •
contrariunty armarium et hujusmodi infinita ; quod observatur
in hac scansione, sed non in vulgata cum dicitur ptisanar
oryzae, ut duae syllabae auferantur, quia ibi breviatur haec
syllaba na ut patet Ergo oportet quod media hujus dictionis
ptisana sit brevis et gravanda*. Praeterea erratur in scriptura.
Nam in novis Bibliis habetur tipsanaSy quod nihil est ; et ideo *
debet/ anteponi, sicut in hoc nomine Ptolemaeus et multis^.
Et in hoc modo errandi * erratur infinities in aliis vocabulis ; et
tam ® violenter mutavimus • veras accentuum ^^ regulas, quod
non est remedium.per magistros; quoniam consuetudo cogit
omnes male proferre, ut in uno patet exemplo pro milHbus ^^
Butyrum habet penultimam correptam apud auctores. Unde
Statius Achilleidos *,

Lac tenerum cum melle bibit, butyrumque comedit

Et Macer in Hbro herbarum.

Cum butyro modicoque oleo decocta tumorem.

Et Graecus sic breviat, atque componentia ipsum requirunt
hoc. Nam componitur de tyros et bos^ et tyros est breve in
prima syllaba ; et est ^ lacticinium, quod a bove venit. Sed
longe sunt majores errores apud^ multos, et ignorantia
veritatis apud omnes circa accentus. Sed major disputatio
requiritur^* quam praesens scriptura concedit"

^ J. v., innititUr. O., nititur.

2 Omitted in O. • V., agendum ; J. et O., agedum.

* O., probatur. • O., u. • O. omits ut contrarium. gravanda.

*^ J., multis aliis. O. omits et multis. * J., tamen. ' O., mutamus.

^^ O., accidentium causas et. ^ O., mille millibus.

" J. v., tyros est. " q. omits apud multos— requiritur.

" O., concedit inquirere. Part III. ends here in O.

LINGUARUM COGNITIO. 115

Capitulum XL^

Cum jam manifestavi quomodo cognitio Hnguarum est
necessaria Latinis propter studium sapientiae absolutum, nunc
volo deciarare quomodo oporteat* eam haberi propter sapi-
entiam comparatam ad Dei Ecclesiam,et rempublicam fidelium,
et conversionem * infidelium, et eorum reprobationem qui con-
vert! non possunt. Nam quatuor modis^ necessaria est
Ecclesiae, primo videlicet propter officium divinum, eo quod
Graecis, Hebraeis et Chaldaeis utuntur in officio, sicut in
scriptura ; et plura accipimus quorum scriptura non habet
usum, sicut agios, atheos*, athanatos, iskiros, imas^ eleyson,
kyrie'^ et hujusmodi. Cum igitur ignoramus scripturam et
pronuntiationem rectam et sensum, multum deficiemus a veri-
tate et devotione psallendi ; nam loquimur sicut pica et
psittacu3 et caetera bruta animalia quae voces imitantur*
humanas, sed nee rite proferuntur nee intelligijntur quae
dicuntur. Cum enim dicimus alleluia infinities in anno, deceret
multum et expediret ut omnes per totam Ecclesiam psallentes
scirent quod sunt duo vocabula, scilicet alUlu et ia. Nam
€dlelu significat idem quod laudate, et ia denotat Domtnum,
quoniam est unum de decem nominibus Dei, sicut Hieronymus
scribit ad Marcellam; et praecipue significat invisibilem, et
Deus est maxime invisibilis. Unde non quemcunque ^ invisi-
bilem sed Deum designat Et cum in omni missa dicimus
Osanna^ haec dictio est composita ex corrupto et integro.
Nam ut Hieronym^us dicit ad Damasum Papam, osi'^^ est idem
quod salvifica, et anna est interjectio deprecantis, secundum
quod per aleph scribitur syllaba prima. Unde significat idem
quod salva deprecor. Nam aliter scribitur prima syllaba per he
literam, et tunc significat ^^ conjunctionem quam Latinus sermo

^ Title in maigin of J. : [Distin]ctio tertia [refeiie]iis linguas [ad Ec]clesiam,
etc. , habens 4 [c>pitula. ^ J . , oportet.

• J., conversionem. V., conversationem. *J., ineis.

» J. V. , otheos. • J . , ymas. ' J. omits kyrie.

8 J. , emitantur («V). • J. , quemque. *° J. , os.

" J. , significat. V. , signal.

Ii6 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

non habet. Et cum gloriosam Virginem salutamus dicentes,
Ave Maria gratia plena, Dominus tecum ^, multum esset neces-
sarium ad intellectum veracem et devotum ut quilibet literatus
sciret sensum vocabuli, et praecipue cum multi aestimantes se
scire multa hie oberrent Syrum quidem vocabulum est
Maron^ et significat Dominum^ a quo venit Maria ; et idem
est quod dominatrix, ut dicit Hieronymus in interpretationibus.
Et hoc valde competit beatissimae Virgini, quia dominatur
super omnem immunditiam peccati expellendam ' a nobis, et
omni diabolicae fraudi et nequitiae, quia ipsa est terribilis
peccato et daemonibus, sicut castrorum acies ordinata ; et non
solum ipsa, sed onfmes qui in ea veraciter confidunt Haec vero
interpretatio rectissima est et sine calumnia. Dicit vero Hier-
onymus in interpretationibus, quod multi aestimaverunt Mariam
debere interpretari illuminatricein vel Smymam maris ; quod
ipse non recipit, sed dicit quod debet dici Stella maris vel
amarum mare secundum Hebraicam interpretationem. Et
vere dicitur Stella Maris, ut nos dirigat ad portum salutis, et
Amarum Mare, quia in omni paupertate et amaritudine tem-
porali vixit in hoc mundo, et tandem ipsius animam pertran-
sivit gladius in morte Filii, ut sit nobis in exemplum omnis
patientiae, et confortatrix in omni adversitate hujus mundi.
Necesse est igitur nobis in omnibus psalmodiis et obsecra-
tionibus nostris ut sciamus rite proferre et intelligere, quodque
juxta verborum proprietatem sciamus devote petitiones nostras
formare, ut quod recte et devote petimus, Dei et sanctorum
pietate et meritis Ecclesiae consequamur. Sed hoc non pos-
sumus facere sine notitia vocabulorum alterius linguae; et
ideo multum expedit et necessarium est ut hoc sciamus.

Secunda causa est quia * Ecclesiae Dei necessaria est cog-
nitio linguarum, propter sacramenta et consecrationes. Nam
intentio necessaria est sacramento, ut theologi sciunt Et
intentioacm praecedit intellectus, et notitia rei faciendae. Et
ideo per omnem modum expediret Ecclesiae ut sacerdotes et
praelati omnia vocabula sacrificiorum et sacramentorum et

^ J., Dominus tecum. V. om. Dominus tecum.

^ J., expellandam. ' J., quare.

LINGUARUM COGNITIO. 117

. consecrationum scirent rite proferre et intelligere ; sicut a
principio sacri et summi pontiiices, et omnes sancti patres et
institutores ordinum ecclesiasticorum, constituerunt et scive-
runt qualiter in verbis et sensibus mysteria Dei consistunt.
Unde incipiendo a primis ut ab exorcismis et catharizationibus
*et sic per baptismum ^ et omnia sacramenta discurrendo, non
solum decens est sed expediens et necessarium esset, ut ab eis
quiministrantsacramentasciretur recta pronuntiatio et debitus
intellectus, quatenus in nuUo derogaretur sacramento. Sed
modo per universam Ecclesiam innumerabiles proferunt verba
instituta ab Ecclesia et nesciunt quid dicunt, nee verborum
servant rectam pronuntiationem ; quod esse non potest sine
injuria sacramenti. Utinam fiat cum plena eflicacia effectus
sacramentalis ! Et cum Ecclesia statuit haec ex certa notitia,
et omnes patres antiqui sciverunt rectam pronuntiationem et
sensum vocabulorum secundum quod competebat sacramentis,
nos nullam habemus excusationem ; sed turpis et vilis ignor-
antia est, nulla tergiversatione excusanda. Et quando in con-
secrationibus ecclesiarum cuspide^ bacult pastoralis iiunt
literae alterius linguae secundum ordinem alphabet), certum
est quod paucissimi faciunt figuras debitas, secundum quod
a Sanctis patribus et Ecclesia fuerunt institutae, propter ignor-
antiam characterum * linguae * alterius ^ Et praecipue in hoc
erratur quod tres figurae iiunt, quae nullo modo scribi deberent
in alphabet© Graeco. Nam proculdubio figurae quae vocantur
episemon * s, koppa, et character ?|*, non sunt de alphabet©
Graecorum, nee Graeci unquam inseruerunt in ordine litera-
rum; sed sunt figurae et notae numerorum. Moderni vero
Latini n9n considerant quod Graeci numerant per literas
alphabeti, et quod ad complendum computationem interserunt
tres figuras prius nominatas, scilicet has s S ^^- Sed hoc
faciunt quando numerant, non quando utuntur^ figuris pro literis

' J., baptismum. V., baptisma. '-* J., cupide {sic),

'J., caracterarum alterius linguae.

^ V. J. have episimon scopita et caractira. It would seem that the scribe mis-
taking s for B, prefixed it to the koppa^ and by joining the cross-bars of sanpi turned
it into dE.

^ V. leaves a blank space for these symbols. J. omits the first, and gives the
second imperfectly. • J., nominatur (iiV).

ii8 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

et scripturis ; unde in scribendo nunquam utuntur his tribus
figuris, nee ponunt^ eas in okxiine alphabet!. Sed Ecclesia
instituit quod literae solae alphabet! scriberentur in consecra-
tione EccFesiae, et decrevit uti literis non notis numerorum.
^uapropter valde indignum est quod per universam Ecclesiam
fiat hujusmodi erronea scriptura.

Et vile est quod haec nomina IHC. XFC. scribuntur per
literas Graecas, et aestimatur quod sint Latinae, aut nescitur
cujusmodi sint Graecae. Nam proculdubio in hoc nomine
IHC. prima est iota, quae valet j nostrum ; secunda est ita^
quae valet e longum ; tertia est sima, quae valet s nostrum.
Et in hoc nomine XPC. prima est chi, quae valet ch aspiratum ;
secunda est ro, quae valet r nostrum ; tertia est sima.

Terti^vero causa est de notitia linguarum Ecclesiac Dei
necessaria. Nam multi Graeci et Chaldaei et Armcni et'
Syri et Arabes, et aliarum ' linguarum nationes subjiciuntur*
Exclesiae Latinorum, cum quibus^ habet multa prdinare, et
illis varia mandare. Sed jion possunt haec rite pertractari, et
ut oportet utilitcr, nisi Latini scirent linguarum hujusmodi
rationem. . Cujus signum est, quod omnes dictae nationes
vacillant fide et moribus, et negligunt ordines Ecclesiae salu-
tares, quia persuasionem sinceram non recipiunt in lingua
matefna. Unde utjique apud tales nationes sunt mali Chris-
tiani, et Ecclesia non r^itur ut oportet.

Quartavero causa est propter totius Ecclesiae decursum a
principio usque in finem dierum. Nam dicit Dominus, Iota
unum iaut unus * apex non praeteribit a lege, donee omnia fiant.
Et ideo docetur pulchre in libro de sensibus scripturarum
quomodo singulae literae alphabet! Hebraei signabant super
populum antiquum, et ostendunt^ numerum centenarionim
annorum quibus decurrebat status illius gentis juxtfei singulas
aetates et segula, secundum ^ speciales vires et potestates
literarum} et deinde decursum Ecclesiae La^inorum per
virtutes literarum Latinarum. Et consimilis* est consideratio
super Ecclesia Craeca per literas sui alphabet!. Et in hujus-

* J., ponant. « J., Armeni et V.om. Armeni et. • J., alia.

* J., scribimtur, corrected in margin to sub(jici]unt[ur]. » V., quilibct {sic),
*y.J., unum apex. ' V. J., ostendit. 'J., secundum. V.,per. *J.,cum^miIis.

LINGUARUM COGNITIO. 1 19

modi consideratione mirabili notantur^ tempora secundum
omnes status Ecclesiae usque in iinem, et per quot centenaries
annorum durabit quaelibet mutatio quae accidit Ecclesiae in
decursu suo. Cui considerationi mirabili si prophetias et
testimonia digna necteremus, possemus per Dei gratiam prae-
sentire utiliter ea quae Ecdesia recipiet tam in prosperis quam
adversis. £t ideo nihil utilius esset quam hujusmodi virtutem
literarum considerare cum aliis considerationibus similibus.
Nam ad certificationem tantarum rerum multae viae requi-
runtur, quarum saltern una non ignobilis est per literas lingruarum
diversarum. Et nequeo satis admirari qualiter fuit' haec con-
sideratio excogitata, cum videatur inexpertis habere debile
fundamentum, scilicet literas alphabeti, quae sunt prima puer^
orum rudimenta. Sed secundum documentum Apostoli,
minora sunt magis necessaria et majori honore circumdanda.,
Et sicut Deus elegit iniirma ut fortia quaecunque* confundat,
ita in rebus quas reputamus minimas posuit majestas majora
quam possit intelligere mens humana. Et sic est in his Uteris
triplicis alphabet! ; unde non sine causa ^ in epitaphio Domini
scriptum est Hebraice Graece et^ Latine, ut doceremur quod
Ecclesia cruce Domini redempta habeat considerare virtutes
literarum triplicis alphabeti ; praecipue cum Ecclesia incepit in
HebraeiSy et profecit in Graecis, et consummata est in Latinis.

Capitulum XI I.®

Secundo est multum necessaria reipublicae Latinorum
dirigendae cognitio linguarum propter tria. Unum est com-
municatio utilitatum necessariarum in mercaturis et negotiis
sine quibus Latini esse non possunt, quia medicinalia et omnia
pretiosa recipiuntur ab aliis nationibus, et inde oritur magnum
damnum Latinis et fraus eis infertur iniinita, quia linguas
ignorant alienas quantumcunque ^ per interpretes eloquantur ;

^ J. omits notantnr. * J.^ fiierit ' J., quaeqnc

^ J.y maxima causa. < J. omitu et

* TiUe in maigin of J. : [capitulum] secundum de compaiatione [reium necessari]-
arum ad rempu[bl]ca]m Latinoram. ' J., quamhabet (j<!r) for quamtibet ?

120 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

nam raro sufficiunt ^ interpretes ad intelligentiam plenam, et
rarius inveniuntur * iideles. Secunda causa est propter justitiam
requirendam. Nam infinitae injuriae iiunt Latinis apud alias
nationes a plebe, tam clericis quam laicis et religiosis ac frat-
ribus praedicatoribus et minoribus qui vadunt propter varias
utilitates Latinorum. Sed quia linguas nesciunt non possunt
coram judicibus causas peragere nee justitiam consequuntur.
Tertia causa est propter pacem obtinendam * inter principes
aliarum nationum et inter Latinos et ut [bella] sedentur *. Nam
quando nuntii solemnes cum Uteris et instrumentis diriguntur
in lingua propria ex utraque parte, pereunt saepissime quae
magnis laboribu? et expensis coepta sunt propter ignorantiam
idiomatis alieni. Et non solum nocivum est, valde verecundum
est, quando inter omnes sapientes Latinorum praelati et prin-
cipes non inveniunt unum hominem qui unam literam Arabicam
vel Graecam sciat interpretari, nee uni nuntio respondere, sicut
aliquando accidit; ut intellexi quod Soldanus Babyloniae
scripsit domino Regi Franciae qui nunc est, et non Jiiit
inventus in toto studio Parisiensi nee in toto regno Franciae
qui sciret literam sufficienter exponere, nee nuntio ut oportuit
respondere. Et dominus Rex de tanta ignorantia multum
mirabatur, et valde ei displicuit quod sic invenit clerum
ignorantem.

[CAPITULUM XIIL]

Tertio^ linguarum cognitio necessaria est Latinis propter
conversionem infideliiim. Nam in manibus Latinorum residet
potestas convertendi. Et ideo pereunt Judae! inter nos infiniti
quia nullus eis scit praedicare, nee scripturas interpretari in
lingua eorum, nee conferre • cum eis nee disputare juxta sensum
literalem, quia et veram literam habent [et] suas expositiones

* Paragrilph ends here in V. and J. As explained elsewhere, the remainder of this
text, with the exception of the concluding paragraph, is from J. only (ff. i07-io8b),
where it is displaced from its context.

* J., invenitur. ' j., abtinendam. * J., seduntur.

'J., Tertio. There is no indication in the MS. of a new chapter; but this is
obviously the third of those mentioned in the title noted on page 115.
•J,, cumferre.

LINGUARUM COGNITIO. 121

anttquas secundum [sententiam . . .]^ et alibrum sapientum
quantum literalis expositio requirit, et in universal! quantum
ad sensum spiritualem. Nam textus ubique spiritualiter sonat
Messiam quem^ Christum dicimus, sicut ipsi Hebraei non
ignorant, eo quod expectant ipsum venturum, sed in tempore
sui adventus decepti sunt O damnum ineffabile animarum,
cum facile esset innumerabiles Judaeos* converti ! Quod esset
pessimum quia ab eis fundamentum iidei nostrae incepit, et
deberemus considerare quod sunt de semine patriarcharum et
prophetarum, et, quod plus est, de eorum stirpe Dominus
natus est et gloriosa Virgo et apostoli et innumerabiles [sancti] *
a principio Ecclesiae descenderunt Deinde Graeci et Rutheni
et multi alii schismatici* similiter in efrore perdurant quia
non praedicatur eis Veritas in eorum lingua, et Saraceni similiter
et Pagani, ac Tartari, et caeteri infideles per totum mundum.
Nee valet bellum contra eos quoniam aliquando confunditur
Ecclesia in bellis Christianorum, ut ultra mare saepe accidit
et maxime in ultimo exercitu, scilicet domini Regis Franciae
ut totus mundus [scit]*; et alias si vincunt Chiristiani, non
est qui terras occupatas defendat Nee sic convertuntur sed
occiduntur et mittuntur in infernum. Residui vero qui super*
sunt post bella iilii eorum irritantur magis ac magis contra
(idem Christianam propter istas guerras, et in infinitum a fide
Christi elongantur, et inflammantur ut (Mnnia mala quae
possunt faciant Chri^tianis. Unde Saraceni propter hoc, in
multis mundi partibus fiunt impossibiles conversion!; et maxime
ultra mare et in Prussia ^ et terris vicinis Alemanniae, quia
Templarii® et Hospitalarii et fratres de Domo Teutonica
multum perturbant conversionem infidelium propter guerras
quas semper movent, et propter hoc quod [vo]lunt* omnino
dominari. Non enim est dubium quin ^^ omnes nationes infi-
delium ultra Alemanniam fuissent diu conversae, nisi esset
violentia fratrum de Domo Teutonica, quia gens paganoru^i
fuit multoties parata recipere fidem in pace secundum ^^ praedi-

^ J], Senans, followed' by a blank qpaoe. * J. , quam.

» J., Judaeis. * Space left blank in J. • J., SdmasticL

• Blank in J. ^ J., Praada. * J.,Templam.

» MS. worn here. " J., qui. » J. sed.

122 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

cationem. Sed illi de Domo Teiitonica nolunt sustinere, quia
yplunt eos subjugare et redigere in servitutem, et sub[tilibus] ^
persuasionibus ^ Romanam Ecciesiam jam a multis annis
deceperunt Notum est istud, aliter hoc non formarem.
Praeterea fides ingressa non est in hunc mundum per arma
sed per simplicitatem praedicationis, ut manifestum est Atque
pluries audivimus et certi sumus quod multi quamvis imper-
fecte sdvenint linguas et habuerunt debiles interpretes, fecerunt
tamen magnam utilitatem praedicando, et innumerabiles con-
verterunt ad fidem Christianam. O quam considerandum esset
hoc negotium, £t timendum est ne Deus requirat a Latinis
quod ipsi negligunt linguas ut sic negligant praedicationem
fidei ! Nam pauci sunt Christiani, et tota mundi latitudo est
infidelibus occupata ; et non est qui eis ostendat veritatem.

[Capitulum XIV.]

Quartum,' quod est reprobatio eorum qui convert! no»-p6s-
sunt, magis requirit vias sapientiae quam bellicum laborem.
Nam semper redeunt infideles ad suarum [propria] ^ provinci-
arum, sicut patet ultra mare et citra in Prussia* et terris
paganorum vicinis Alemanniae et ubique; quia Christiani
cruce signati etsi aliquando vincant, tamen facta peregrina-
tione ad propria revertuntur, et indigenae remanent et multi-
plicantur. Sed oporteret ut primo praedicaretur fides per
homines sapientes in omni scientia, sed qui bene scirent
linguas vel optimos haberent interpretes et fideles. Et cum
perciperetur quod aliqua gens fuisset obstinata non oporteret
militiam^ solam praeparari, sed sapientes congregari qui
non ad tempus nee partem infideiium deberent [subjugare]
sed totCim* genus • eorum quod est prope Christianos
ut ss^tem [sancta]^ terra cum Jerusalem in possessione
Christianorum semper remaneret sine timore amittendi in
perpetuuHL Et cum multa hie arcana scientiarum et artium

^ J. leaves blank spate after sab ; prosnasioDibas for persuasionibus.

* No new chapter indicated in J. But cf. p. 120.

* Left blank in J. «J.,pr]SCia. «J.,

* J., totnm c^ens (x«r). 'Blank in J.

LINGUARUM COGNITIO. 123

magnalium requirantur, de quibus postea diversis lods facio
sermonem, non solum propter praesentes sed propter Anti-
christum et suos, non est tamen despicienda^ lingruarum et
iiterarum diversarum potestas. Nam tanta virtus potest in
verbis consistere quod nuUus mortalium sufficiat indagare.
£t ad hoc volo innuere per multas vias, quia materia difficilis
est et magnae contradictionis. Nam videmus quod verba
sacramentorum habent infinitam virtutem. Et scimus quod
ad imperium et verba sanctorum a mundi principio muta-
bantur jura naturae, et obediebant elia {sic) et bruta alia ita
ut innumerabilia miracula facta sint . Sed non est abbre-
viata manus Dei ; et credere debemus quod si auctoritate
Ecclesiae et ex recta intentione et forti desiderio multi veri
et sapiehtes Christiani voces sacras* proferrent ad pro[pa-
gationem]^ fidei et destructionem falsitatis, quod multa bona
possint Dei gratia provenire. O quanti et quot tyranni et
mali sunt ad verba efficacia confusi et convicti mag^is quam
per bella ! Et non solum per verba sanctorum vel fidelium,
sed per verba philosophorum sunt ita attoniti quod coacti
fuerunt obedire veritati. Historiae nos certiiicant de istis, et
vidimus plures de plebe qui per orationes quasdam^ libera-^
verunt multos a maximis periculis. Nam per versus duos in
quibus continentur nomina trium regum Coloniensum accidit
quod ^ . • . . Et novi hominem qui cum fuerat puer invenit
hominem in campis qui ceciderat de morbo caduco, et scripsit
illos ^ versus ac posuit circa coUum ejus, et statim sanatus est ;
et nunquam postea ei accidit donee post multa tempora uxor
ejus volens eum confundere propter amorem clerici cujusdam
quem^ amavit fecit eum n[udari]^ ut saltem balnei tempore
propter aquam deponeret cedulam de coUo suo ne per aquam
violaretur.^ Quo facto statim arripuit eum iniirmitas in ipso
balneo ; quo miraculo percussa mulier iterum ligavit cedulam
et curatus est. Quis erit ausus interpretari hoc in malum, et
daemonibus ascribere,^^ sicut aliqui inexperti et insipientes

^ J., despiciendL ' J,, sacros. * Left blank in J.

^ J., qooedam. ' Blank space in J. * J., aUos.

^ J., quam. * Left blank in }. ' J., inyiolaretnr.
"J.,acrcbefc

124 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.

multa daemonibus ascripserunt ^ quae Dei gratia aut per opus
naturae et artium suSlimium potestatem multoties facta sunt ?
Quomodo enim probavit mihi aliquis quod opus daemonis fuit
istud, quoniam nee puer decipere sciebat nee volebat? Et
mulier, quae decipere volebat non solum virum sed se per
fornicatiohem dum abstulit scripturam, viso miraculo pietate
mota cedulam* religavit Malo hie pie sentire ad laudem bene-
ficiorum Dei quam ex praesumptione magna damnare quod
verum est Similiter in Polonia et in multis regionibus iiunt
exorcismi de ferro quod portatur in manibus vel super quod
ambulatur. £t similiter de aqua in qiia ponitur accusatus, et
haec Sunt per Ecclesiam et sacerdotes, et innocens evadit sine
periculo, peccatores vero committuntur*; sicut in lege veteri
mulier de adulterio accusata bibit aquam consecratam et
liberata est si fuit innocens, si vero culpabilis, peccatum ejus
ostendebatur. Certum autem est quod anima rationalis, quae
est nobilior creaturarum .post angelos, habet secundum
jura suae dignitatis j^espectu creaturarum. viliorum magnam
potestatem; sicut nos videmus quod caelestia, quia nobili-
ora sunt, habent posse super inferiora. Et quodlibet inferi-
orum quod est [nobilius] * virtute potest minus nobile alterare,
ita quod ignobiliora mutant ad suas naturas nobiliora, ut vinum
ihebriat homii^em et ignis comburit eum. Sed hoc est in
quantum vinum vel ignis nobilius est ; nam omne agens est
nobilius patiente, ut Aristoteles dicit, et certum est, quia
propter defectum cujuslibet creaturae vilior habet aliquam
praerogativam qua caret nobilior. Cum ergo anima rationalis
sit dignior omni anima corporali quasi sine comparatione, non
est dubium quin ipsa habeat magnam in suis operibus potes-
tatem quando^ immaculata^ est a peccato^ vel mandata per
gratiam Dei, et magno desiderio et certa intentione operetur.
Sed praegipuum ® ejus opus est verbum, et ideo semper sancti
per -verborum prolationem fecerunt mirabilia. Caeterum
ipsa anima rationalis scit eligere tempus electarum constella-
tionum ad omnia opera sua, ut medicus peritus elegit tempus

^ J., ascrepunt ' J., cedula. ' J. cum mittuntur. * Blank in J.

* J., quoniam. ' J., immacula. 'J., peccati.

* J., principium. Cf, voL i. p. 395, 1. 8.

LINGUARUM COGNITIO. 125

opportunum pro medicinis et minutionibus et aliis, secundum
quod Hippocrates et Galienus et Aristoteles et Ptolemaeus et
alii auctores certiiicant. Et non solum in his, sed in omnibus ad
quae corpora mundi alterantur per caelorum virtutes ; et ideo
sapientes, non solum puri philosophi sed sancti ut Moses et
alii, fecerunt opera in electis constellationibus, sicuti inferius ex-
ponam suo loco, per quas r^iones alteraverufit^ et homines exci-
taverunt ad multa salva libertate arbitrii. Unde et bella gesse-
runt utiliter et multa magnalia operati sunt Et ideo sicut alia
opera in debitis temporibus fecerunt mirifica, sic et formave-
runt verba quae magnam recepenint virtutem ex ipsa constella-
tione caelesti, et ideo fecerunt multa per haec verba. Sed haec
dependent ex sequentibus ; et ideo pertranseo de his usque ad
loca opportuna. Si tamen alia opera recipere possunt virtutem
ex ^tnima immaculata, et desiderio forti, et certa intentione, et
virtute caelesti, credunt multi sapientes quod longe magis po-
test verbum, quod est principium et primum opus animae ratio-
nalis, et maxime in triplici lingua quae consecratae sunt divinis
mysteriis, ut sunt Hebraea, Graeca, Latina. Sed Kaec hactenus.
Nam haec intelligi non possunt ^ ut oportet sine posterioribus.
Ex ' his igitur qu^e circa linguas dicta sunt, patens est quod
Latini magnum habent sapientiae detrimentum propter lin-
guarum ignorantiam, Unde ex hac parte gloriari non possunt
de sapientia, immo multum inglorii et cum vario- sapientiae
damno languent ; quod quia * non advertunt,* ideo necessitate
compulsi sunt moderiri damnum cum vituperio sustinere, .a
quibus omnes sancti doctores, philosophi et sapientes antiqui
remanserunt immunes.

* J. , alteraverint. * J., ut possint.

' This paragraph occurs in V. f.2i, and in J. f.104. The reason for its position
here is dsewhere explained. (Cf, Pre&ce to this volume and add. note on
VoL i, p. 96.)

* J., quia, altered toque. V. quia. 'J., avertunt. V., advertunt.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS

CORRECTIONS AND EMENDATIONS.

VOL. I. PART IV.

P- 99»1- 9.

M

CO

read

Deo.

p. loo, L i6,

•1

libris

»

Ubro.

p. lOI, 1. lO,

>»

in secundo Phy«cae

»

secundo Physiconim.

p. 102, L 28,

ft

incompositum

*>

et incompositum.

p. 104, 1. 12,

• •

difficilia

•9

difiUcilioia.

p. 105, 1. 19,

•>

physicae

>*

Physiconim.

i> ^ *o.

f>

metaphysico

>l

Metaphysicae.

p. 106, 1. 30,

>»

nonum

9»

nona

p. 107, L 13,

• >

»

cum.

p. 109, cap. i.,

L»o,

fir compositiones

»»

operationes.

p. Ill, L 10,

fir

per rerum generationem

>»

pro rerum generatione.

p. 113, L 5,

9$

perspectiva

»

perspectivae.

>» 1- 35>

f>

a sole

9*

a quolibet puncto scdis.

p. 115, 1. 13,

l»

vidcbit

•*

videbit a.

„ L 20, 2]

I| *f

columnari et pyrami- 1
dali annulari et ovali /

•1

vel columnari vel pyra-

midali vel annulari vel

ovali.

p. 118, L 37,

»

xiil

»

XV.

p. 120, 1. 2,

>l

unigenius

9>

unigeneus.

p. "i> 1. 4»

>l

abalto

99

ab alto perpendiculariter.

p. 122, 1. 15,

»»

nulla

»

ilia.

»> 1. 3»>

»

quando

99

quod.

p. 123, L 24,

»

xvii.

99

xiii. (see add. notes).

p. 125, 1. 32,

9»

turn

99

tamen.

p. 126, U IS,

>9

judicamus

99

judicamus quando ton-
sideramus.

p. 130. 1. 9,

>»

aeutes

9>

aetates singuks.

p. 132, 1. a8,

after magnitudinem

insert et altitudinem.

„ cap. ill,

» I. 2,/^ eoram

read

earum.

p. 133, L 24,

fir

adhuc

99

ad hoc.

p. 135, L I,

99

leni

99

levi.

7 Bridges in

I30 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. L

P- i35» I- t9.

M

lenitatem

read

levitatem.

p. 136, 1 9.

»

redeunt

99

ac deinde redeunt

„ I. 19,

..

et ut fere

99

ctfere.

P- «37, L *3,

>.

et Libra satis

>.

et satis.

,, 1. »7f

chapt

er should be continued to

confirmare, p. 138, 1. 2.

p. 138, 1. 15,

»»

descinduntur

read

dedduntur.

p. 140, I. 3,

..

abejus

99

asua.

,» l 17.

»

potest hoc scire

99

potest scire.

p. 141, 1. 11-14,

place

full stop after terrae, and

comma alter ocddentis.

», I. *3,

..

existentes

read

ezistentis.

.» I- 3»»

>.

hie intdligo quod sit

99

faitelligo quod hie sat

p. 141, L 33,

.1

somnis

99

flomno.

p. 143, 1. 2,

9.

nascimtur

99

uascuntur.

P- «44, ^ 9.

9.

quod

99

quia.

„ L II.

..

quod actus a forma

99

quia actus id est forma.

p. 14s, 1. 13,

9.

quod

99

quin.

„ 1. 19.

99

potentia

99

potentia continuL

P- 147, L 31.

comma after d, not after c.

,. 1. 38,

9.

FipsiA

read

./ipsifl.

p. 148, L 15,

cap.

viii. to end, cap. ix. to begin.

>. 1. ao,

aftei

• numero.

add, et quod omnia essent unum
corpus numero.

p. 154, L 14,

far

figurae, intra

read

figurae intra.

p. 15s, 1. 7.

9.

W

9f

iso.

,. L 8.

»»

ircpi nvrpo¥

99

peri metron.

.. L 10,

.9

superfidalcs

99

superficies.

p. 156,1. 8,

99

xxviiL

.9

xviii.

,. 1.37,

9.

aeque

99

aquae.

p. 157, cap. xi.,

L irfori^t

99

juxta.

p. 158, L 20,

for

xxxviiL

.9

xxviiL

p. 159, 1. 31,

9.

r%rpi$

>.

tetra&

p. 160, L IS,

9.

quinque anguli vel tres

9.

quinque anguli vel qua-
tuor v^ tres.

p. 161, 1. I,

..

et rectus

99

rectus.

.. 1. ao.

figura corporalis

99

figura regularis corporalis.

p. 162, 1. • 9,

..

magis

• 9

magis proprie.

p. 163, 1. 25,

9.

sit

99

fit

,. I. 36,

99

insulis Hibemiae et India

9.

in 3olis Hibemia et India.

p. 164, 1. 12,

».

hie non computantur

.9

hoc non computatur.

p. 166, 1. 16,

99

in mente

99

immediate.

„ 1. 18, 31

} 9.

linearum

99

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. I 131

p. 167, cap. XV.

,1.9.

for descendant

read

descendent.

» I. IS. >?

S/^

centrum

caelum*

p. ijx, 1. 10,

t*

eigo

primo.

p. 173, L 17,

19

gravior

gravios.

p. 174, L I,

99

quod hujusmodi

quod per hajusmodL

p. 177, L 10,

99

sexto libro

et per sextum llbrum.

»> L 3«»

99

detegnnt

deteigunt.

p. 178, 1. 14,

99

caeteia

caeca.

»> I. ao,

99

omerium

Memorium.

p. >79» 1- ^3.

99

actons

auctoris.

p. 181, L 8,

99

Almagesto

Almagest!.

p. 182, L 17,

9>

operationem

compaxationem.

» L 3o>

99

dictat

dicat.

,. 1.36.

99

quia

quast

p. 183, 1. 31,

99

longitadinem latitudlnem „

longitudinem et latitudi-

nenu

p. 184, L 24,

99

99

chorographiam.

p. 185, 1. 18,

99

99

o&teriam.

., I. 38.

99

viam

99

veram.

p. 189, L I,

99

oonti^o

99

e contxario.

p. 190, L 30,

passage omitted (see additional notes)

p. 191, L 17,

f^

alteratio

read

altercatio.

>i L 3*.

«9

hix

aux.

p. 194, L 23,

99

Aegyptoin

in Aegypto.

p. 196, L 24,

99

quem

p. 199, 1. 34,

99

xxviL

dies xvii»».

p. 100, L 7,

99

quare

quod.

p. 201, L 37,

passage omitted ; see additional notes.

p. 203, L 23,

for

vicesimo septimo

read

tricesimo secnnda.

» L *4.

99

tabuUram

99

p. 205, L 25,

99

sequentes

99

sequacM.

p. 206, 1. 35,

99

Quapropter

99

Pmeterea.

p. 211, L 14,

99

pomeas

99

punuus (see add. notes).

p. 213, L 16,

99

propter

99

per.

p. 214, L 11, 12,

99

propter quod

9»

propter hoc quod.

»> L 30»

99

incedunt

99

intendunt.

p. 218, 1. 27,

99

est

91

esca.

p.'223, L %,

99

geometra

9»

geometer.

» L 33.

99

quantum

9>

quoniam.

p. 228, L 5,

99

54a.S70

»»

S4»,7So-

p. 231, L 13,

99

hnic correspondentis

M

huic cordae correspon-
dents.

» L26,

99

primae

99

innnae.

132 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. I.

P- a34. 1. i3»

far

quae

read

qua.

„ L 21,

It

Almagestum

99

Almagest!.

p. 236, L 3*,

99

octava

99

octavo.

p. 240, 1. 7,

99

sapentitkmis

99

sapeistitiosis.

„ 1. 20,

99

99

p. 241, L ^

99

damnant

99

damnantur.

p. 243, L 17,

99

existentia

99

esse.

p. H4, 1. 9.

99

quicunque

99

quandoque.

p. 245, 1- «7»

99

quicnnque

99

quandoque.

p. 246, L 35,

99

99

p. 247, 1. 7,

99

homilia

99

p. 249, L 8,

99

COgltUf

t9

oogatur.

p. 250, L 2,

99

99

.» L 33.

99

diversae

99

diversL

„ I.3S,

99

propinqui

99

p. 251, L 25,

»9

nativitatem

99

nativitatum.

>* 1. 30>

99

occidere

99

acddere.

p. 252, L 29,

99

contrarium

99

contrariam.

>f 1- 3i>

99

voluntatem

99

p. 253, L I,

99

habeat

99

hahrt.

p. 254, L II,

after mundi

insert quae sunt sex.

p. 25s, 1. 10,

M

horizontcm

read

orientem.

., 1. 3*>

99

fuemnt

99

fiierint.

p. 257, 1. 16,

99

habent

99

babet

p. 263, L 12,

99

conjm^tnr

99

jui^^untur.

p. 264, L 31,

• 9

cursos

99

corsus.

p. 266, L 18,

99

bic

99

hoc.

p. 267, 1. 22,

99

ostenderentur

99

ostenderet.

p. 268, L 3»,

99

lodseis

99

lorisillis.

p. 269,

cancel footnote 2. See add.

notes.

p. vo, 1. 28,

far

tamen

read

tandem.

p. 271, 1. 19.

99

crescit

99

crescunt.

p. 272, L 15,

99

tenuit

99

tenuerit.

„ 1.16,

99

mutavit

99

mutaverit.

p. 274, L 7,

99

propter

99

post.

p. 278, 1. 1,

99

xix.

99

xxix.

p. 281, L 35,

»»

lunaris did primatio

99

lunam did primam

p. 283, U r3.

99

parte prima

99

parte secunda»

p. 284, 1. 24,

99

ecclesiae

99

ecclesia.

p. 286, 1. 12,

9«

debet

»>

dabit.

» 1. »5.

99

mundo

99

ea.

*9 L »7f

99

primo

99

quarto.

u 1- »3.

99

dissert

99

disserere.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. I. 133

p. 286, L 23,

p. 287. L 7.

p. 287, L 9,

p. 288, 1. 8»
„ ib.
„ I. II,
» !• «6,
„ 1.2*,
» 1. 30f
>. 1. 37,

p. 289, I. 1,

„ L 38.
p. 291, L 9,
p. 292, 1. 29,

P»93,l- 4,
p. 294, 1. 21,

„ 1* 2$,
p. 296, 1. 16,
p. 297, L 13,
p. 299, L 31,
p. .301, L 14,

„ 1. 3*»
p. 302, 1. 9,

P- 303, ^. 3,
„ L 7,
», 1. 17,

p. 305,1 II,

„ 1- 14,

„ l.3«,

p. 306, L 22,

p. 308, L 12,

p. 310, L 2,

„ 1- 4,
p. 311, L 16,
p. 312, 1. 26,

P- 3«3»1- 7,
p. 314, 1. 14,
p. 316, L 7,
p. 317, L u,

„ 1- 35,
p. 318, L n,
p. 319, 1. 19,

„ L 22,

ntiliUtes

read

utiliter.

emit

causantur.

sciant

rtad

sciantor.

prope

t,

proprie.

primo

f.

primus.

ttt hoc autem

„

ad hoc autem quod.

emit

terrae.

r$ad

ifif^^orinaK|iTrmr

%%

imaginaverimus.

earn

ff,

eum.

tmaginemur

M

imflgif>iMnifff,

alia

,9

aliae.

see add. notes.

essentr-distantes

wd

orientem ct occidentem

„

oriens et ocddens.

drcaet

9t

circuiet

hujus

„

hujusmodL

concunum

• »

CODCUISU.

horiionte

9,

horisoikta.

orientis

9,

horizontis.

possit

•9

posset.

▼adit

W

vadat

multis

•«

in multis.

ideo

,»

et ideo.

item

t«

heu.

quando

«»

quoniam.

piaedkU

• >

praedicto.

t^T^tftH)

„

tamen.

umbiam nuUo

,«

umbras nui>quam.

ultra

„

vel ultra.

quod

• 9

quod quia.

mare

,9

man.

tangat

W

tangit.

horis

,,

home.

Selac

t.

Sesac.

Hespera

• »

Hesperia.

ex

9,

170.

filio Cham, filio Noe

9,

filii Cham, filii Noe.

Tharsus

• 9

Tharsis.

Quum

9,

Quoniam.

aut

•«

et.

smgulari

99

singulare.

A^yptia

••

A^;yptiae.

7a Bridgvs m

134 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. I.

p. 320, 1. 19,

f^

in aixolis

nad

aiToIis.

» I. ao,

oonyeniention

..

quietiora.

p. 311, L 29,

sustinet

t*

lentit

p. 322, L 4,

<]uuin

*.

quandow

p. 315, L 21,

et

..

id est.

p. 326, L 27,

Qt

9»

etut4

P- 3*7. ^ 3»,

»»

25«n*— 32"".

p. 328, 1. 23,

DeuteroDomiae xL

%*

Deuteronomia iL

» l-24>

nomine

>.

nomine Ar.

M 1* 3>

»»

Deateronomii.

p. 329,1. II, 12,

Exodi xxii et Numerontm

I ,9

Ex. xxii Numeioram et

P- 33». 1- 7»

Sabae

%%

Saba (througboot the
passage).

I^ 334. 1' «3»

'*'

funditur

99

finditur.

P- 335. L »o»

▼el

9.

vel scilicet

p. 336, 1. 28,

Agar

99

ager.

>. L 3>.

sic

9.

sicut

p. 337, L 22,

afUr bitoramis

insert

' dicitur.

p. 338, L »7.

for

lavari

read

levari.

» L 3>.-

dlxx

99

dlxxx.

p. 339, L 22, j5,

Joidanes

9.

Jordanis.

.. L 3*.

Daneadem

9.

Paneadem.

p. 340, 1. 3,

Jordanes

99

Jordanis.

p. 342, L 14,

post

99

post hoc.

., 1.38.

mille quingenti

99

mille quinquaginta.

p. 346, L 25,

Pexa

99

Perea.

p. 347, 1. 10,

PhlHppus

99

foit Philippus.

p. 348, 1. 15,

fieri

99

fori.

., ^ 17.

99

didtor.

., 1. as.

tota

99

toto.

p. 349, L 29,

Coele-Syria

99

Coele-Syriae.

p. 350, 1. 23,

totas — regiones

99

totam — regionem.

p. 351, 1. i»,

Babylonem

9.

Babyloniam.

., ^ 33.

cum

99

cumquibu&

p. 35a. 1- 4.

Hydaspis

99

Hystaspis.

p. 35*. L 34.

N

praedpue

.9

piaedpua.

„ note (i)

. 1.

0. Sericum

99

0. siticum.

p. 354, ^ 13.

nt

99

et

p. 357. L »5.

loi^tudinemetlatitudinem „

loni^tudine et latitudine.

p. 358, L 15,

f.

Leucoviam

• 9

Leuooniam.

., L »9.

.9

postea

99

post in.

p. 359, L 22, 26^ ,,

Balchi, Balchiam

99

Blachi, Kachiam.

p. 361, L 2,

M

cum cxcFcitu

99

cum suo exerdtu.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. /.. 135

P- 363, L 8.

>-

bead

read

beatus.

p. 364, 1. 15,

..

latus

99

littus.

» 1- 34>

f.

irruerunt

99

irruerent.

p. 365, I. 19.

f*

proelati

9.

praelati.

p. 367, L 13, 14,

1 .»

Balchi, Balchia

9>

Blaci, Blacia.

p. 369, I. 18,

..

divisit

99

dimisit.

p. 370, 1. 8,

.1

egressu

9.

congressu.

p. 371, J. «•

..

mulgeri

99

ntungi.

f> L 2,

».

nibris pannis

99

rubeis.

p. 372, I. 16,

..

octo et viginti

9.

viginti.

M L 18.

..

exaltae

»»

excclsae.

p. 374. 1. aS»

1.

Balchia

99

Blachia.

p. 375. 1. 7.

11

Scycione

9.

Scyone.

(et alibi)

„ I. 16,

..

ad

9.

apud.

.. !• »7.

.»

Libnia

99

Libumia.

p. 376, L 12,

.»

quingenti

9.

quingenta.

P- 377. I. 3*. 33.

1 ...

egressmn

9.

excessuni.

P- 37«. I. 3.

..

aeqiialis

9.

aequales..

» 1- 34>

..

qui

9.

quae.

p. 379, L 12,

»

Haec

99

Hae.

„ L3».

»»

putrefica

9»

putTcfacla.

p. 381, 1. 7,

f.

non'

99

nee.

p. 382, L 24,

•>

qui

9.

quoniara.

.. 1- 3>>

..

aspeqtum

9.

respectunu

p. 385. L 3,

».

igitur

99

similiter.

>. 1. 9.

».

sed

9.

sic

„ 1. 10,

..

quum

99

quonlani.

.. L 36,

.»

ita

9.

iHe.

p. 386, L 14,

.9

consuetae

99

consueta.

p. 387, 1. 13,

»

eget

9.

indiget.

.. 1. 37.

9.

oppositionem

99

oppositum.

p. 388, L 18,

9.

significationes

99

ceitificationes.

p. 389, L 18,

.9

comparatis

9.

compeitis.

.. 1. *».

..

qui

. 9.

qvod.

p. 390. 1- 3.

9.

annunciatum

»>

annum era tuni.

.. L *3.

».

provisione

.9

piaevisione.

,. 1.24,

99

utramlibet

9.

utrumlibet.

>. L 3».

..

incaute

9»

incauti.

p. 391, 1. 24,

99

videret

9.

viderit.

p. 392, 1. 16,

99

Aiisset

«>

liiit.

p. 394,1. 3,

99

Moysis

..

MoysL

.» 1. 7.

19

quicunque

99

quaecunque.

136 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL, IL

P- 394. *• *4.
p. 395, I 8,

» 1. 30.
P- 39^ >. 4»

„ L 21,

.. ti8.

.. 1.36^
P- 3V» *• 9»

„ I iO^

p. J9S, L 17,

» ^ 3*.
p. 39§, I. 11,

.» 1- 3"»
p. 400, I. 16^

» 1. M,
p. 401, 1.^27,
p. 401, I 7,
p 403, L 10,

for

quum
defamatur

foenint

objectitm

horisoiite. Nsm

ocufais

finnat

explicavi

quid

sancta consifia
pkiYia

rtad cdanu
9mU vtL

quoniam.
diffinnatur.

„ foerint

„ quando.

,y objectio, turn.

», Iwrizonte; nam.

,y oeulis*

yy format.

», explaaavL

„ quod.

9mU crideiis*

>i *""•

read Tidiettm.

„ fitcta oonsimiluL

,, pKiviae.

VOL.11. PARTY.

P^

1, title of distinctio prima, ^ instrumentis

rtad

mstnimenti.

p^

J.l. 4.

far

bmtis

t»

nobis et bratis.

p^

4, 1. 21,

sentence to end at divisioMS.

p^

5.i^J.

after phantasia.

read

sen virtus fiustastica.

p^

fr, I 15,

for

convexum

$9

oonvexiow

„ I 19.

>>

fonnaque

tf

fortnae.

» I 5J.

f»

terminabiles

*»

terminabifis.

p^

7, I. >*,

omit

per.

,» L "J.

tf

sentiaiitur

read

sentimtur.

„ cap. iv.,

title.

;/2?r memoriae

»>

memorativae.

p-

>,i. 11,

/or

complexionales;

91

complexionum.

p-

9, ^ «».

»f

de replentibus

M

de figuris replentibos;.

p-

io,L I,

»»

dbtinctionem

99

divisionem.

« t 4.

»>

quoniam

99

quasi.

p^

12, 1. r,

y>

Kbro

»»

libris.

„ cap. ir.,

,-f. 7, /elegit

99

legat.

p-

•5.1. 4.

for

sit

9f

sit nimis.

p-

14, I 11,

*»

duo

»»

plura.

M i.i»,

f»

mvolota

99

invoKUae.

p^

15, note(i;

1. „

MSS.

9*

MS. and R^. and O.

,t 1. 9>

»»

interioris

99

interiori.

.. cap. a,

, 1. .8,

for uveae

99

nvae.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL 137

P-
P-
P-

P-
P-
P-

P-
P^
P-

16, I. 6, for turn
,. 1. 9, „ corneae

>7, t. 17. » nvae

19} !• 7> »» anterioris
„ L iS, „ est, aequi distans

21, 1. 16, „ citius
„ cap. iii., 1. 7-11,

22, L 14, for etiam

24, note (i), 1. z.for these MSS.

26, cap, i, L 5, for cornea
„ L 19,/valiqaod

27, cap. ii. 1. VJifor nimiae

28, cap. iii., 1. S,,^quae est nutrimentum
29> 1- 7,y&rqiioniam

„ cap. iv., I. 6,y2)rsapp(Hiantur
30,1.13, for quod veniunt

31, 1. 38, „ ab luce

32, L 2, „ yermis qiiidam
»> J» 3» »» oritur

„ cap. ii. (title), after in nervo
„ cap. ii., 1. 4, y^ quia

33, 1. 2, for quia

34, L 23, „ judicium quod

35, (title of dist),/ir capita
„ 1. 29, >r posset

37, cap. ii., 1. 3,y27rmultiplicationis

38, 1. 19, for visum adeo fortem
„ note (2X I, adeo

.» 1- 34, f, propter ea

39, cap. iii., 1. 2,^rpurum

40, 1. 14, for genere colorum
, sensum
, sensibile

44,1. 8,
„ 1. 12,
„ I. 26,

45. 1- 9»
., I. U.

46, I. 2,
„ 1. 16,

per
medio

r nervum
, turn
, stoici
47, cap. i., I. i^for ostendum
,, 1. 2, for in quibus inest error
„ L ^8, ,4 quod est alterius
50, cap. iii., I. I, 2,y^de Animalibus
52, 1. I, for ean^m

rtad tamen.

,, craniL

„ uveae.

„ anterius.

9, est aequi distant.

„ certius.
see add. notes.

read tunc

^ O. or H.

„ corneae.

„ aUquid.

„ nimia*

y, quia est nutrimentum.

yy quidem.

„ svperponantor.

„ quae veniunt.

„ ad lucem.

„ vermes quaedam.

y, oritur super ilia.

etdd communL

read quare.

,y qnando.

„ indivisa quae.

„ capitula.

„ possit.

„ multiplicationum.

, , duo scilicet visum fortem .

„ duo.

„ propter aliud.

,, plenum.

„ genere color is.

„ sensu.

„ visibile.

„ propter.

„ in medio.

,, numerum.

„ tamen.

,, sancti.

„ ostendendum.

„ inconvenientia.

„ qui est alterius.

„ de Anima.

,, corum.

138 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II.

p-

52, cap. iv.

1.8.

read

circa cogmtioneni.

„ '1. ii.y&rinvMU

f»

in visum.

p-

54, cap. i.,

1. la.

/^etiam

If

tunc.

„ 1. 18,/^rmtimore

II

ex timore.

p-

56, cap. il,

1. a,y^firacto

•I

&cto.

p.

59. 1- *i»

fir

quarta

1.

quartam.

., 1* 34>

••

cjosdem diametris terrae •

.1

eisdem diametris.

p-

6a, cap. L,

1.28,

/Sv-venun

>.

vere.

p-

63.1. 1.

for

tamen.

II

cum.

„ 1.19.

f»

caerulei

II

azurini.

p.

65,1. 6,

».

eos

II

eas.

., 1. 17.

9»

hoc

•1

.hic

„ L18,

..

intelle<;tu

n

inteUectu&

„ 1. ai.

»

consequentiae

II

consequenti.

,. 1- 3*.

>.

debitam

II

perfectam.

p.

67, 1. ;.

69, I. u.

».

pertransirit

II

transibit.

p.

>»

existantiae

II

existentiae.

p.

70, 1' 4.

*>

ultimi

II

vuH.

„ 1. »8,

>»

yenim esse

..

esse vere.

p-

71,1. s.

.1

quiescerent

1.

quiesceret.

„ cap. iv.

(title), /or veritates

..

veritatem.

p-

72, I. 10,

for

edncationem

1.

eductionem.

» 1- 35»

tl

cui accidit

II

coacddit

p.

73. J. 33.

»»

in sensibili

II

insensibili.

.. *.

*•

erat

II

erit.

p-

75. 1- «4.

It

videt

II

vidit.

*. 1. ^9.

1.

an Robertas

II

vel Robertus.

„ note (3]

1. ..

equally

II

more.

p-

76,1. 9.

t.

turn

II

tamen.

„ 1. 17,

t.

qaaelil^t

1.

cujuslibet

»» 1. 3^1

.»

faciunt

>i

£Eu:iant.

p-

78,1. 5.

..

visu

II

visum.

„ 1. 30.

1.

usque

1.

usque ad.

p-

80, 1. 10, II, .

OfHit

sed — stellarum ; see add

notes.

p-

81, 1. 18,

>>

elegit

read

digit.

.. 1. »s.

->»

mathematicis

II

metaphysicis.

p.

82, 1. 17,

»•

hie

1)

haec.

p-

83, cap. i.,

1. 2, /tt Animalibus

II

Anima.

p-

85.1. 5,

for

in

II

et.

,. 1. .6.

»»

experientia efficaciori

II

experientiae efBcacia.

p-

86, 1. 17,

1*

sit

II

fit.

„ 1. 18,

»*

qui

II

quae.

CORRECTJOIfS AND EMENDATIONS, VOL. IL 139

p-

89. 1. 3»>

for

Animalibus

read

Anima.

M I 34.

1.

philosophiae

..

physicae.

p-

90,1. I,

»»

Animalibus

•>

Anima.

»i 1. 17,

..

recepit

.*

recipit

p-

91,1. 2,

..

libris

..

libris suis.

». !• 7.

.»

quum

.»

cum.

n 1. »8,

•t.

sic

*»

sit.

p-

92, cap. i., 1

•5./

ivnubilia

>«

nubila.

p.

93.1, 8,

>•

propter

..

praeter.

p-

96. 1. 14..

».

Jka

..

kd.

p.

97, 1. a7.

..

i^ypareat

*.

apparnt.

.. 1. 30.

..

omnibus

»

omnibus illiSk

p-

99. 1. 15.

».

septem

..

novem (see add. notes).

p. ]

00, 1. 2,

..

videntur

..

viderontur.

p. 1

[01,1 4,

..

aliquo

.. •

aliquo loco.

r, L 23,

..

species

.*

sphaems.

p. 1

03. 1. 19.

..

dent

.»

sic.

.. 1. 3».

..

disoemere

.1

<lividere.

p. ]

04, 1. 18,

..

potest

..

scit

p-

106,1. 3,

.*

foramina

..

ea.

.. 1. 7,

..

per

..

propter.

p. 1

107, L 8,

..

subjectum

..

lima.

p-

108, L 26,

..

extremitatis

>.

extremitatum.

p-

109, 1. 23,

..

curva

.»

curta.

p-

no, L 28,

..

hie

1.

hunc.

.. I. 3*.

..

cuiUbet

».

cujuslibet

p-

Ill, L 15,

9.

..

circuli quL

.. 1*7.

..

gibbositatis

..

gibbositas.

.. 1. 30.

».

arcus Solaris

•»

arcus pyramidis solans.

.. 1- 35.

..

ad invicem

..

ab invicem.

p-

114, L 6,

..

sicut

.»

sed.

p-

115, note (i)

to be cancelled.

p-

116. L 5, 6,

..

compositionem — sub-
jectam

read

comparationem --subitam.

,. 1. 30.

f.

dicetur

»

docetur.

p. ]

117,1. »,

..

quarto

.»

quinto.

» 1. 9.

.*

videtur. Sed

..

▼idetur, sicut

.. 1. 13. i5j

\

oriente

1.

orizonte.

M 1.16,

..

possunt

..

potest.

p-

118,1. 6,

..

' accessionem

>.

accessum.

,. 1. 7.

>.

diminutio

..

divisio.

,. 1. «,

.»

nubinm motus

.1

nubinm*

I40 CORRECTIONS AND EMENDATIONS^ VOL. IL

p. ii8,l 9,

>&r

etadstdlam

read

ad stellam et

„ 1. II,

•»

accemunus

ff9

discemimus.

„ 1. a6,

i»

piocedeiido

9f

precedendo.

p. 119, 1. 5,

•»

ea, aestimet

9»

eas, aestimat

ft 1- I4>

f»

res

9»

▼is.

p. 120, 1. 6,

»»

molutioiieiii

rt

revoltttionem.

» 1. *o.

9f

movetur

>f

▼idetnr.

p. 121, 1. 16,

>•

19,140

91

19,150.

p. Ill, L I,

f>

totum

99

tantum.

>i 1. ?•

%%

exprimitnr

9f

p. 114, L 11,

99

▼isibilem

9*

▼isibilis.

p. 116, L 14,

t»

quod

99

u 1.16,

>f

hie

»»

haec.

p. I*?, L 4,

9>

mathematicis

9»

metaphysids.

p. 118, 1. 13,

f»

pertinet

>9

pertinent

M ih.

99

coUatio

>>

collectio.

P- «3*» 1. 3>

19

alh-4uaX.

»»

a et ^— &ciunt.

P- «34» L 3i

19

quam

91

quern.

p. 136, L 18,

*>

visa

f*

visum.

p. 138, 1. 14,

' •>

intra

»9

inter.

„ L 10,

99

forma

>9

forma/.

p. 139, I. 8,

99

nulla enim

»»

nulla enim forma.

p. 141, cap. v.,

91

Cauda.

p. 141, 1. 3,

M

manifesto

»»

manifeste.

». 1. 5,

99

propterea

»»

propter earum.

p. 144, 1. 17,

99

videntur

t>

viderentur

•> 1. 3«»

99

quod pionusi

>9

quem promisi.

p. 146, L I,

99

mutatur

»9

numerantur.

» 1* i9>

99

99

occurreret

p. 148, 1. 4,

99

possint

91

possunt

„, cap.ii.,

1. 5,/v quando

• 1

quomodo.

p. 151, note (I), for

quuni

>l

„ ib.

99

et cottcavitas

99

cujus concavitas.

p. IS3, cap. iv.

.1.9.

for quando

»»

p. 155, L 16,

for

nee est haec

9*

nee est hie

p. 157, L 14,

99

imaginis ad sensura

91

imaginis. Ad secundum.

>i 1. *3.

99

suppositt

l>

superpositL

p. 158, 1. 11,

99

aliquando

99

alium.

p. 161, 1. 9,

99

aliquot et

19

aliqua ut

„ 1- «9.

91

compleatur

99

completur.

„ 1. II,

99

deputandae

>>

deputanda.

p. 162, 1. 6,

99

nimijtf

>9

nimia.

>* 1- ?«•

99

certior

99

incertior.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL 141

p. 163, L 7, 8,

ffr qaam— deprehend^

read

qua— dependet

» ^ 9i

„ qoantacunque

»»

quantumcunque.

*> f> »»,

„ Propter hoc

»

propterhoc quod.

fi 1- *9»

„ oomparantur

9>

comporatur.

p. 167, L

., 1.
p. 16S, L

p. 169, L
p. 170, L

„ L
p, 171, L

„ 1.
p. 172, 1.

»» *"

p. 173, L

„ L

., L

P- '74. >•

p. 175, ••

p. 177, L

„ 1.

„ L

p. i7«, L

p. 179, L

,. L
p. 180, 1.

., «.
.. 1.
.. L

p. 181, 1.

„ L

p. 1 82, 1.

„ 1.

„ 1,

VOL. IL PARTVL

9, ,y scire nod

17, „ probavit „

12, «, experientia „

19, „ tunc „

6, „ arguitur „
II, „ diffitentes ,»

18, „ hoc „
14, >, donarc „
26, 99 capiuntur ,,
II, „ artU „

13, 14, „ tophistkam artem „

18, 9, experimenta „
10, y, auctoritate „
22, „ eigo „

26, 27, „ et — inveniet „
5, „ colons „

32, „ venit „

3, „ inter horizontem „

10, „ solum „

20, „ suppositam „

11, „ usque „

1, „ eztendantnr „

14, „ pyramidnm „
2, 6, „ verum „
13, „ quum „

19, „ tamen „

27, „ superius „
to, „ quum „

12, „ fit „

2, „ sunt „

7. >* ««b ^»
12, after horizontem insert

scin.

probaverit
sua experientia.
tantum.
arguit.
diffinientes.
hujus.

demonstrare.
rapiuntur.
artis et naturae,
sdphbticum argumentum.
expeiientiam.
autonomadce.
primo'Cigo.
ut — inveniat.
colorum.
veniat.

super horizontem.
bene,
supremam
usque quo.
extenduntur.
pyramidis.
nnde.

qu(

tum.

saepius.

quondam.

sit.

tunc sunt.

quaa sub

et dictum est quod iris
apparere non potest
quando sol est 42
gradunm super hori*
sontem.

142 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL

p. 183, L 10,

f^

ezeante

» l.«7.

>»

idem

•f I- 3^

II

vcrain

p. 184, 1. 8, 17,

20, y

w exeunte

p. 185, 1. 20,

for

annon

„ 1.3*,

«•

veniir

p. 186, L 13,

p. 187, 1. 11,

II

qao

», 1- 34>

II

motum

p. 188, 1. 14, »o,

It

(piuin

» 1* iS>

•1

yeruiD

» L",

II

est

p. 189, L s.

II

qaum

M 1. «•

II

^^tum

„ l. 18,

II

▼identem, quum

» 1* 29f

•I

qunm

p. 190, 1. 14,

II

nebulosam

„ L 16,

II

quern

„ L i«.

II

orientem

p. 191, L I,

II

creaie

» L »•

II

per

.. M3,

II

quum

>, I. *o.

II

aliquid

p. 191, 1. 3,

II

qamn

» 1. 30.

II

patet

p. «94. 1- 3i

II

idem

„ 1.11,

II

nube

ib.

II

istod

» 1. *S.

II

prios

p. 19s, L II,

II

altera

p. 196, L I,

II

alteram

f'f I- «3f

II

fit

» 1.14,

II

quod

„ 1. 10, 14«

1 II

angolo

» 1.33,

II

colonun

p. 197, 1. 16,

•I

quum

.. Lii,

•♦

numerom

„ Lif,

II

natuialem

p. «9«. I- 4.

If

eonmi

„ 1. «7,

If

portione

., I- *S.

II

quum

p. 199, L 17,

91

quum

p. 100, L 31,

%%

eziens

rtad existente.

„ illud.

„ unde.

„ existente.

II •».

„ unde.

„ [ad quae].

„ quibus.

„ motus.

„ quoniam.

„ unde.

„ erit.

„ quoniam.

„ contra.

„ Tidentem quantum.

,, quando.

„ nubilosum.

„ quam.

„ ocddentem.

„ causare.

,, secundum.

„ quando.

„ aliquod.

„ quando.

„ patuit

„ illud.

„ nubem.

„ istud prime

„ primo.

„ alia.

sit

quod tunc

angulis.

colons.

quod.

numerum rerum.

numeialem.

ipsorum.

portionem.

quando.

quando.

cxistcns.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL 143

p 200, 1. 34, for veniant

p 201, I. 8, „ quae

„ L 10, „ impossibilem

,, 1. 16, „ quaestiones

p. 202, 1. 7, „ quum

,, 1. 8, „ sint

„ 1. II, „ priushabeat

»> i 13, »i sequitur

,, 1. 23, „ describontur

p. 203, L 7, „ Alphaiagius

p. 204, 1. 5, „ longae

„ L 9, „ fucrit

„ I. 17, „ in quo est

>* I. 34. » quum

p. 205, 1. 34, „ temperato usu

„ L 36, „ animae

p. 207, Li, „ dictione

„ 1. 9, „ senectutis

*i L 15, „ potuerunt

„ L 31, „ Causarum

p. 208, L 6, „ alia

„ L 21, „ viriditatis

p. 209, 1. 14, „ experientias. Verom et

„ 1. 18, „ itaque

„ l. 26, „ occultato

cancel first sentence of note (2).

p. 210, L 2, far quia

„ 1. 3, „ videret

p. 211, 1. 2, ,, proprietatem

„ 1. 6, ,, passionem

„ 1. 13, „ earn

„ I. 17, „ froena

p. 213, 1. 8, „ quum

p. 214, 1. 14, 16, „ quum

„ 1. 19, „ sunt

„ 1. 21, „ et natoram

p. 216, 1. 12, „ proprietas

„ L 28, „ plus assentiont

p. 217, 1. 6, „ virtutes

„ 1. 22, „ quo tangerent

„ 1. 25, „ Aristoteles

„ a. „ dequo

read veniunt
quid.

mihi possibilem.
conclusiones.
quoniam.
sunt,
post,
lequatur.
describantur.
Alpetragius.
longa.
fuit.

in quo erit.
quando.
temperamento.
animL
divisione.
sanitatis.
poteruilt.
Canonis.
alia a nim a li a.
virtutis.

experientias verum. Et.
itaquod.
occultatum.

quasL

viderat.

potestatem.

passiones.

eum.

fraena.

quoniam.

quando.

sint.

in naturam.

potestas.

I^losophi asserunt
note 4 to be cancelled.
read virtutem.
„ quod tangerent.
9, Aristotalis.
I, de quibtts.

144 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II.

p-

2i8, 1. 34,

/s«^

capit

nod

rapit.

p-

220, 1. 19,

»•

quantum

«t

quoniam.

„ L »«,

9t

qui vocantur

ft

quae vocantur.

p-

221, L II,

• »

qaum

tt

» t 37>

»9

quum

tf

quando.

p-

222, L 2,

It

quingentos; tamen

tt

quingentos tantum.

*• 1- 9>

• •

quadraginia

tf

quadrii^enta.

„ 1. lO,

• »

per hoc

ft

post hoc

„ 1. i6,

t>

et

19

ejus.

f» 1* i9>

•1

Ethoc

tt

Ethaec.

„ L 20,

ft

parcatur

tt

parceretur.

VOL. II. PART. VII.

p. 224, L II, „

p. 225, 1. 3I „

p. 226, 1. 14, „

„ L 18, ,,

p. 227, 1. I, „

ft *• **t tf

tt I. 3*t

p. 228, L 20, „

tt *• *4t tt

p. 229, 1. 19, „

tt !• ^7» ft

„ note (4), „

„ note (6), „

p. 231, 1. 26, „

$% !• *7t It

p. 232, 1. 4, „

p. 233, 1. 6, „

tt 1- *6, „

ft ^ ^7f *f

tt !• 33» ti

p. 234, 1. 26, „

p. 235, 1. 14, ,„

ti 1- 30* »t

p. 236, 1. 9, „

tt 1. "t It

„ 1. 28, ,,

„ note (4), M

p. 237, 1. 16, „

intemus

libio

isthis

▼eritatibus

potentiae

materiae

unumquidque

cedant

vel

Flium

utprobatum

immutabili coosilio

Mathematicis

dens

Spiritus

ideoquod

Jesum

figaras

immcu1^*T

aliae

mathematids

concoidat

comimpantur sed maneant

comimpantur
ultra
motores
visat

„ intra.

„ libris.

„ illitts.

„ multis.

„ potentiae infinitae.

„ naturae,
cancel foot-note (3).

read unumquodque.

„ cadant.

It sed.

„ Filium.
M. has nam . . . probatum est.

read ingenio immutalnlL
see note.

read deum.

,» Spiritus Sanctus.

„ ideoque.

,1 suum.

„ fixuras.

„ masculos.

„ alias.

,9 metaphysicis.

,, concordet

„ comimpuntur sed man-
ent.

I, corrumpuntur.

,, ultro.

„ motiones.

ti viseL

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL 145

P- a37, 1. 33.

for

philosophis

reed

prophetis.

p. 238, 1. 13,

irrationabiliter

99

irrationabilibus noa

>. 1- 2$,

utiles

II

universales.

„ I. *9.

istum

• 9

ilium.

p. 239, 1. 10,

comprehendit

• 9

reprehendit.

p. 240, 1. I, 2,

ad eadero, Anima

91

quod eadem anima.

,. * 1. *.

»>

enim vero

»l

numero.

„ 1. 27ct30,„

autem

99

enim.

p. 241, 1. 22,

»i

philosophiam

91

philosophum.

„ 1. »3.

t«

prc^ter

II

praeter.

» I. *9»

»»

potuerant

II

potuerunt.

foot*note (I) to be cancelled.

p. 242, 1. 26,

»»

isUus

r§ad

illius.

foot-note (i) to be cancelled.

p. 243, 1. 19,

>i

recepit

read

recipit.

p. 245, 1. 2,

»t

omnis

II

omnium.

„ 1. 28,

>9

consUiis

99

consilio.

p. 246, 1. I,

• >

quae

99

quod.

p. 247, 1. 2,

brackets should be removed.

» 1* 5>

>t

secunda

read

secundo.

note (3),

M

curarent, O. relegerent

M. „

curarent, O. et M.

p. 248, 1. 16,

t*

cum gratia

9>

gratiae cum.

» I- i9f

»>

tuum

99

unum.

„ 1. 21,

»t

digneris

19

dignaris.

p. 249, 1. 4,

fl

quam

99

quem.

p. 251, 1. 17,

„

instituendus

91

constituendus.

p. 252 (foot-note), „

0. et D.

19

D.

p. 254, 1. 16,

»*

hominem

99

homines.

p. *5S, 1- *.

19

partim

99

partem.

„ cap. il,

1. 2^for ipsam

99

ipeum.

p. 256, L 13,

/«r

haec

19

hae.

» I. 18.

>•

vel

91

ut.

P- *57,

foot-note (4) to be cancelled.

p. 258, 1. 2,

omit

quoque.

p. 259, 1. 10,

>•

inteijectio

read

injectio.

., 1. 25»

fl

similiter

99

suum.

p. 260, 1. 14.

II

Xalenchus

99

2^1euchus.

,. 1. i5»

II

adulteris

99

adulterio.

p. 261, 1. 30,

19

hos

»9

nos.

p. 262, L 22,

II

produceret

19

perduceret.

p. 263, 1. 3.

II

speciem

19

seriem.

„ I. «5»

99

enim

l»

etiam.

p. 264, L 15,

91

quaecunque, parva

91

quantumcunque parva.

146 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL, IL

p. 164, 1. 24, for finguntur

note (i),
p. 165, 1. 19,

note(i),
It

note (4),
p. 266,
p. 267, 1. 18,
p. 270, 1. 20,
p. 271, 1. 3,

p. 272, 1. 16,
„ L 31-2,

M.

,, parvum
„ Andsaepius
„ And M. is
. „ • insurgunt

„ cajus est
„ aut alium
If nente •

cogitatione
„ posset
after adolesoens

p. 273, 1. ^, for nolite
p. 274, I. 22,

If L »3«
„ L 26,

» 1- 3S*
p. a75» L 2,

>* L I9»
p. 276, L i;
p. 277, 1. 23,

>* L 2S,
p. 280, L 3,

„ 1. 20,
p. 282, 1. 22,

>» 1. 36*
p. 284, l. 35,
p. 285, 1. 19,
p. 286, note(i),
p. 287, L 21,

♦. L 3if
p. 289,1 II,

note (4),
p. 291, L 25,
p. 292, 1. i,
P- a93. i- 4.
P- a95. *• 3.

M • S*

t> . 10,
p.. 297, 1. 6,

[didt]
autem
sed

pfomit
habeat unum

ostendum

ut

nunquam

incuriam

sunt
rabies
alium
maledicenti

decipiunt

road sumuntur.
O.

panim.

D. and O. have saepius.
and are.
incidunt
note (4) to be cancelled.
read cujas esset.

„ vel aliud.
ratione • • • 1 » mentem . . . rationem
r ... cogitationem.

„ ' posse.
insert peccat, senez.
haec ipsa — ^levitatem should be

bracketed.
read noli te.

„ [came].

„ [Hcet].

,, didt.

I, enixn.

„ Verum.

„ [animus].

„ de.

„ [fades].

„ [spiritu].

„ proponit

„ habetunam.

„ [Ule].

„ ostendendum.

„ pntentis morbus].

„ ut sunt

„ num quid.

„ injuriam.
see additional note.
read ant

„ rabiens.

„ aliud.

,, maledicente.

„ [suos].

„ [ipsi].

„ decipiant.

,. [parti].
; „ . [secessuj.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II 147

p. 299, ^ »7i

for

advenos

p. 300, L 5,

tt

quasit

p- 3031 L s.

»»

et

*f 1. »7.

>»

nunquam

„ 1. 28.

p. 304, note (2),

I*

ins. MSS.

p. 305, L 2,

p. 306, L II,

•> L 13.

M l.i«,

note (3)

t*

MSS.

p. 307, L 16,

p. 30*. L 7.

after minora

„ 1.26,

/or

advcrsos

p. 309, L 16,

» ^ 3S>

II

quum

p. 310, L 21,

p. 311, L Si

II

impnidentia

„ cap. xiL,

,Li8,

.ytvinatri

p. 312, L Sf

,, L «,

fir

possittn

p. 314, 1. 10,

„ L 21,

fir

sic

»* I. »9.

II

dirigitur

» 1. 36,

p. 3"S. L 4f

„ 1. II,

p. 3"7»1- ".

ft 1- 34»

p. 319. 1. >.

II

similiter

„ cap. xiv.

, 1. 22

ti

p. 3»»» 1- 8»

>, 1. 15.

>r

jussit

p. 322, L 8,

„ 1.16,

after

' mors est

P- 3*31 ^ Si /^ sermonem
n L 1*1 13.

tamT

adversus.

II

quasi.

II

et argento et.

II

nolhiiiL

II

[honore].

II

inserted by Bacon.

* II

[aliqnol.

II

[non).

II

[virum].

II

[si quis].

II

D.

II

[hominumque].

insert scilicet contumalies.

read

adversus.

»J

[si].

II

cum.

II

[esse].

II

imprudentibus.

»i

matri suae.

19

[enim].

»l

possem.

tnseri

' Ddnde ad . propositum

redit, dicens.

read

sL

II

er^tur.

II

[sibi].

II

[viro].

II

[omne].

II

[aliquando].

1*

[tuo].

II

sequitur.

II

[suos].

II

[aetenia].

II

[jussit].

II

[iUa].

insert

quia in tanta constantia

turbaque rerum nil

nisi quod praeterierit

certum est.

read

sermone.

II

ac! divina doctrinam

pbilosopbonim (om.

[dicta]).

148 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II.

p. 3*3. '• >».

>r

contumeliae et injuriae

rtad

cmUumdU $t imfuria.

P- 3*5. ^ *S.

It

[ilhmi].

>i t *7.

1.

supervacaneun

.9

supervacaum*

p. 326, 1. 1,

.»

deinde

tl

deniqne.

., I 18.

transfer brackets from vacavit to nihil-

-fuit.

p. 3»7. 1. ».

M

omnia

read

omnia sua.

note (I)

*>

D

.9

a et 0.

note (2)

»>

quomodo

99

quoquc.

p. 328, 1. 12,

• 9

[muha].

>f 1* 21.

..

josseritis

99

jusseris.

p. 329, 1. 1,

i>

quum

99

cum.

„ 1. 18,

99

[«K>].

M t »7.

..

quum

99

qui

p. 330, L 1,

..

fiunc

99

nunc quoque.

» L 6,

.*

[Boccho jacuktoribas]

99

[Boccho] jacuhitoribiis.

„ 1. 18,

.*

antiquomm

99

antiquam.

•. 1* 33.

tf

tuentur

99

bene tuentur.

p. 331, 1. 8,

**

quum

99

cum.

„ L 14.

99

[quam].

P- 332, 1. 3«.

99

[atquej.

P- 333.

cancel note (2).

P- 334, 1. 8,

antii

quidem.

,. 1.18,

read

[nota].

p. 335, cap. xviii., 1.

15.

99

[hie].

ib.

99

[caeteris}

p. 336, 1. I,

for

superius

.9

supra.

,. L 31.

99

[quoque].

p. 337. 1- 9. »o.

99

[ac detrimento}

i» 1. 30,

9.

latter

[caducum].
part of foot-note cancelled.

p. 338, 1. 19,

nod

[vir].

p. 339, 1. 28,

9.

quod

• 9

quam.

p. 340, note

>.

estquas

>»

tttquos.

p. 341, notes(i,

»)»

D.

99

D. and 0.

,. L 19,

..

corpora

99

corpus.

p. 341, L 18,

.1

sdat

99

sciet

„ L 21,

9.

[Ulud].

p. 343. J. «5.

»»

homini

9.

omnium.

.. 1. 23.

9>

[ab optimisl [istud].

„ L »6,

• 1

▼irtutem adorem et

99

virtutem' adorem 'et.

p. 344. 1. 3,

99

[ilK].

M J.*4,

»»

deos

99

Deum.

.• 1. 3»i

• 9

[philosophiae].

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. 149

P-34S.I. 5»

for

abundantia

read

abundantL

»> L *7,

diYitiae without brackets.

p. 346. L 6,

read

[primum].

p. 347. 1. »,

II

[optimus].

p. 348, note (»),

reading in O. is quique

1 sunt discursus siderum quique fuerunt

p. 349, cap. XX.,

L8,

y^porro

read

primo.

•>. 1* 14.

ft

[non].

.. 1.18.

».

[non].

p. 350, 1. 6,

>.

[et].

„ 1.18.

..

[et].

„ 1. 10,

I.

[scUicet].

.. 1. 37.

M

corporis

II

corporum

p. 351, 1. 11,

f.

super

I.

secundum.

„ 1. 10,

..

[eflScere].

P-35a. L 9»

..

[servat].

p. 3S3. I. 34.

..

[non].

P- 354. 1. 30.

>.

[alia].

» 1- 32*

»*

[nobis].

note (4),

»»

D. ct. O.

1.

D.

note (5),

1.

iUud

..

istud.

p. 35S. L a6,

..

[nobb].

P- 356. 1. 3S.

>.

[ubi].

p. 357, L 34,

»»

citra exempla

»*

citra [quam] exempla
[iiortentur].

p. 359, 1. 10,

>.

antea

I.

ante.

„ L i»,

II

[hoc].

p. 360, L 12,

f.

casus

f»

status.

.. !• 31*

.1

snbmersa.

»•

submersa*

p. 361, 1. 7.

..

me istum antecedere „

me ' istum * antecedere.

.. 1. *i.

..

in

»

ex.

p. 361, 1. II,

in sufferendo pericula, 1

to precede neminem.

note (»),>-

expedicus

read

expediens.

p. 363. 1- «.

..

monachos

1.

monachos suos.

t».

I.

patientiae

1.

penitentiae.

., L 3i

..

nam

»

ne.

.. t 5.

».

quod

..

quae.

p. 364, L 18,

1.

Liber

f>

Liber*

ib.

..

non

I.

•non.

>» 1- 34.

.1

homine

1.

ore.

p. 367, L 10,

tf

legem

read

finem.

f> 1- I9>

f.

quo

*>
note

quae.
(3). See additional notes.

p. 368,1. 8,

.1

fidelium

read

fidelis.

ISO CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II.

p. 36g, L 26, for

iste

fad ine.

p. 371, L 1, „

distinctionein

„ divisionem.

i> ' L 15. ».

aliud

„ aliquid.

p. 373, L 3». >•

a philofophis

„ philosophis.

»• 1* 35* M

tet

„ erit.

p. 374, 1. 15. n

pnnctpio

„ prima

p. 375, 1- «» . »,

▼egetivam

„ v^;etativam.

p. 376, 1. S, »f

homines

„ omnes.

•1 I. 16, „

potuit

„ potent

>, L »7. M

alios

alias.

» L 32> >i

„ conferrent

P* 377» !• '» •!

demittere

„ dimittere.

»f *• *4f >f

infinitae

,, infinita.

„ 1. 20, 21, „

quare, si

„ quod sL

» L 28> „

est

„ erit.

p. 379. 1. 16, „

aliquid

„ aliquod.

>» !• ^0, f ,

majus

„ magis.

p. 380, 1. 4,

contradictonim

„ contradictoria.

p. 381, 1. 10. „

possent

p. 382, 1. 8,

alias

„ aUos.

p. 383, L IS, »,

▼eio

„ veri.

P. 384, L 3t .f

hujusmodi

„ hujus mundi.

» 1. 4, „

similia

„ sensibilia.

„ 1. 26, „

veritatem

„ veritates.

p. 387, 1. 14, „

„ Manguchan.

p. 388, L 29, „

vita sanctonun

„ in vitis patrum.

p. 389, 1. 18,

homines

„ hominem.

p. 390, L 2, „

etaquilone

„ ab aquilone,

», ^» 4, »,

tredecim

„ a tredecim.

>f *• 5i »»

istius

„ illius.

M I. I3l II

fidem

„ finem.

II L 29i n

fas

„ fesest.

p. 39I1 1- 3f >•

quingenti

„ quingentos.

f> 1. *7» »,

pnmorum

„ illorum.

p. 393, L 21,

MoysU

„ Mo]rsL

p. 394, 1. 5,

illi

„ istL

P 39Si 1- «8.

alterius

„ alicujus.

1, 1- 19, II

item

,1 idem.

II 1. 35i

inMoysi

„ MoysL

p. 396, 1. 8,

quum— alius

„ quoniam — aliquis.

p. 3981 1- "» II

a

„ de.

f, 1. 36, 37. >•

et vera est

„ omit.

p. 399> ^ 5» •»

qualem

,, quantum.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. 151

P* 399> 1* i^t fif" ex read in.

note (i) to be cancelled.
read volet.

„ istios.

., hoc bonum.

p. 400, L 16,

•t

▼oluit

p. 401, 1. 27,

i»

illius

p. 403, L i7f

•>

Donum

MULTIPLICATIO SPECIERUM.

p. 409, L i»,

$t

quanto

read

quinto.

ib.

t*

apud

II

ut apud.

p. 410, 1. 26,

fi

quum

II

quoniam.

» 1- 32>

11

speciemet

II

speciem in.

p. 411,1. 8.

If

in actu tale quale

cstagens „

in potentia tale quale
[agens est in actu.

>, !• 9f

It

idem

If

ibidem.

., 1. 30, 3«,

i»

completa

II

complenda.

first sentence of note (i) to be cancelled.

p. 4«, L 9,

fi

subalteme

read

subalterna.

.. ^ 30,

If

senabilem

II

sensibiliter.

p.4i3il. if

»f

oiganum

II

organa.

M 1.16,

II

sit renovatuxh

II

sic renovatum.

>, L 17.

»»

et sit

•I

sit.

p. 414, L 32j

»f

tamen

II

tunc

p. 416, L 23,

II

tantum

II

tamen.

p. 417, 1- *•

II

quamcunque

II

quodcunque.

„ 1. 22,

II

quando

II

quomodo.

p. 418, 1. 19,

II

agant

II

note 1

agunt.
(3) transpose O. and Reg.

p. 419, L 8,

It

et quod

read

eoquod.

„ 1. 16,

II

modi

II

modo.

.» 1- »5.

II

et ignis

II

ut ignis.

p. 420, 1. 10,

„ L II,

>»

Et. illud

II

Item.

» L 13,

II

sint

II

sunt.

„ 1. 18,

II

quum

II

quoniam.

p. 421, L 6,

II

quum

II

quoniam.

M L 3»i

II

Aristoteles

II

Aristotelis.

» 1' 34»

II

hie

II

hoc.

p. 422, L I,

i>

auctores

II

auctoritates.

>• L ai»

II

hie

II

hoc.

» t a4.

•»

quae

quod.

a.

II

contradicentis

II

consequentis.

p. 423, 1. II,

11

corpore

II

corpus.

152 CORRECTIONS AND EMENDATIONS^ VOL. IL

p. 413, L 23,

for

ea fonna proprie

nod

forma propria.

p. 424, I. 12,

1,

seddico

i>

dico.

p. 425, I. 35.

1,

Metaphysicae

II

Meteororum.

p. 426, 1. 27,

1,

e forti

II

afortl

p. 427, 1. 1,

„

percipimus

,f

perdperemos.

„ I. 10,

,1

et densum

1,

si densum.

.1 I. 14,

,1

didtur

1,

debet.

.. L26,

II

quae

II

quod.

n L *6, 27

1 ,f

cofQin pantcf

II

corrumpantur.

p. 4*8, L *8.

II

fiant

1,

sint.

M J. 30.

II

requiritur

,1

p. 429, L 23,

„

feunat

,1

£uut.

p. 430, 1. 4,

1,

quttm sxnt

II

quoniam sunt.

II ^ 9.

,1

autonomatici

II

autonomatice.

II ^ 19.

f»

singularum

•1

smculanum.

p. 432, L 24,

,,

velpatiens

II

et patiens.

„ L»8.

,,

materia

II

materiae.

.1 1- 30.

II

qoarundem

1,

fl uar\inflam ■

p. 433i I. «7.

II

quod modo habent siinili<
tudinem

• ,1

quae hoc modo habent
solvi.

p. 434, 1. 22,

,1

▼erum

II

unde.

II L *3.

•1

prindpale

II

prindpakm.

,1 1. *9.

II

quia sequitur

II

quin sequatur.

p. 435, L »6,

fi

gignitur

II

ignitur.

M L »3.

„

vel

II

sed materiam aeris vel.

P» 436,1. 5.

„

continente

•1

continue.

II 1* 7.

,1

necessitatem

II

naturam.

p. 437, L i7i

1,

radius solis

II

radius debilis solis.

p. 438, cap. iv.,

1. i,/«ril]a

II

ista.

•I 1. »7,

for

▼eniens

II

adveniens.

P- 439- I- «.

II

universaliter

II

similiter.

1, L M,

,1

lux Solaris dlcitur

II

lux solis debet.

,1 1. iSi

1,

resistet

1,

resistat.

1, I. *s.

II

alteret aliquid

II

alterat atiquod.

p. 440, 1. 5,

II

distinctio

II

divisio.

,1 1. »5i

l»

contradistinctione

II

conditione.

„ I- »7i

,t

quae non

II

quod non.

,1 1. 3*/

II

hie intelligi ad

1,

hoc intelligi quantum ad.

p. 441, 1. I,

,1

quoad

1,

quantum ad.

1, 1* 3»

II

media

»i

medii.

,1 1.28.

• 1

similes

1,

simul.

., 1- 3«,

»l

in superficie

»i

a superficie.

p. 442, 1. 16,

1,

quam fieri

II

quantum fieri.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. 153

p. 44»r I. 18,

for

alterare

read

alterari.

p. 443, I. 10,

aliam

1* 1. 16,

generalibus

generabilibus.

M 1. »5.

aliam

aliqoam.

.. 1.18.

secunda.

p. 444. 1- 7,

prima

primae.

„ L 26,

quae

quia.

p. 447.L 9.

non

et non.

>• 1- 22,

quidem

quidam.

If I* 2$i

alterius cujasque

cujuslibet alterius.

p. 448, L "1

ad quam

quoniam.

1. l 29.

codem

•f

deeodem.

n 1- 30,

idem

Ulud.

.. 1- 35.

est aliud

estaliquid.

p. 449, L 10,

hujus

hujusmodL

P-450|l. 7.

substantia spiritoalis

substantiae spirituales.

*. L »7,

▼el

et

p. 45«.l- 5»

▼enim

unde.

p. 4S2, L 17.

naturalis

materialis.

„ L 20,

posita

positae.

» L 21,

suuDCiunt

sufficit.

p. 457. I. 9,

capitulo decimo

capitttlis decem.

p. 458,1. 7,

et alterius

▼el alterius.

fi 1' 9i

insert {after nullam) sed non

secundum nullam.

i» 1. 10,

far

directiiMiem

read

cuwBfentiam.

„ L 21,

quae exeat

quod exeat.

.1 L 31.

directiones

differentias.

n 1- 34,

terminantur

continuantur.

p. 459, 1. 7,

et fractionis

aut fractionis.

„ J. «5.

feciunt

feciat.

p. 460,1. 9,

divisionem

dimensionem.

,. L ".

impeditur

quando impeditur.

,. I- U.

incessum

incessumVpedei.

.. i. »5i

vero

enim.

p. 461,1 4,

idem

mud.

., 1. 5.

stellae

Stella.

„ 1. 6.

ut aqua vel aer

at aer.

p. 462, L 25,

at inferius

et inferius.

p. 463, L 21,

ctoto

atota

„ 1. 29,

(^)erationiim

operum.

p. 464, 1. 12,

veram

unde.

p. 465, cap. iil,

1 1. 12,

,y^ rectum

acutum.

ib.

for

concavum

concavam*

8 Bridges HI

154 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL

p. 466.1. 8,

>

specierom

read

superficierum.

p. 468, L 19,

,1

fecial

,,

fiunet.

i» 1- aSt

,»

aptatur

1,

aptetur.

p. 469, 1. 14,

»,

Stat

,,

stet.

n 1. 18.

,,

tantum

,,

tamen.

p. 470, 1. I,

»»

feratur

,,

ferebatur

n 1. 33»

,,

umiliter

,»

simuL

» 1.38,

„

urinale

,, •

uriualis.

p. 471, 1. 16,

,,

occurrat

,,

occurrit.

p. 47*, cap. iv.,

1.7.

>r secundum

,,

sciendum.

p. 473, I- ",

far

utrique

,,

utique.

„ 1. 18.

»,

fuerit

»,

fiierint.

p. 474, L 30,

»,

in qua

»,

VBk quo.

p. 475,1. 15.

f,

^ pervenient

,,

pervenirent.

p. 476, L 14,

,1

veniret

,,

venerit

„ 1.18,

,1

dicunt

,,

dicit.

„ 1.16,

,1

qui exit

,»

quae exit.

„ 1. 28.

»,

hie

,,

haec

M 1- 33,

„

qui est

»»

quae est

P- 447,1. 5, .

,»

exeuntium

,,

existentium

p. 478, cap. v.,

1. 8,y^r transeunt

,,

transeant.

ib.

for

aUi

,,

aliU.

p. 479, 1- 6,

»,

esset

,,

essent

„ I. 9,

,,

crystallum

,t

oystallus.

„ 1. 26,

*•

partes

»,

partes ejus.

„ 1. 29,

,,

quum

,,

quoniam.

„ 1* 34,

,,

figuretur

„

figatur.

p. 480, 1. 26,

,,

venim

,,

unde.

p. 482, L 4 et 12, „

directae

,*

differentia.

n 1. 17,

contingentes

»i

contingens.

„ note (i),

,,

directa communis

,,

differentia communis.

p. 483, 1. 16,

,*

Uneantur

*)

lineentur.

., 1. 17,

,,

veniunt

,,

veniant

„ 1. 20,

),

in foramina

,»

a foramine.

„ 1. 21,

,»

circumstant

,,

circumstent.

„ I. 26,

continenda

»,

contuenda.

p. 485, 1. 5,

,,

uterque

»»

uterque sit

„ 1. ^,

anguli

»t

trianguli.

p. 486, 1. 9,

qui

,,

quae.

„ 1- 12,

aequalitatis

>,

aequalitas.

p. 487, 1. 28,

,,

circulo

»»

speculo.

p. 489, 1. I,

,,

quoniam

»i

qui.

p. 490, 1. 32,

,»

quantum

>»

quam.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL, II 155

p. 49«. i- »•

for

pateat

read

patent

p. 49a, 1. 10,

,1

proprietate

II

potcstate.

1, 1. »8»

II

aliquantum

»»

aliquantulum.

II 1. 37i

II

proportion!

»*

portioni.

p. 493, L 28,

II

continentur

II

continent!.

ib.

II

fracto

1*

frigido.

\% 1- 33i

II

Stat

ti

staret.

p. 494, 1. ao,

11

ejus

If

cujus.

„ cap. ix.,

L 3,y&rmodo

f »

mundo.

p. 495il. 6,

M

duobus

fi

duabus.

I. 1. i3»

II

inumbram

II

umbra.

p. 496, 1. II,

II

aliquando

II

aliquae.

p. 498, 1. 29,

II

veniat

II

venit.

p. 499i 1- 6,

II

optimum

II

opportunum.

p. SOI, I. 15,

II

operationem

II

operationi.

p. 502, 1. 5,

II

multiplicata

fi

multiplicatae.

„ 1. 16.

11

dato

If

data.

,1 L 20,

II

quaecedat

ff

qua cedat.

p. 503, 1- 4,

II

quiadese

II

quia se. .

II 1- 7i

1,

corpora

II

corpus.

p. 504, L 22,

,1

proprie

II

primo.

p. 505, l. 6,

II

in qua sit

II

in qua fit.

p. 506, 1. 4,

II

in quo sit

f »

in quo fit.

II 1. 12,

II

tenebrae

If

tenebnu

II 1. I7i

II

possibilis

II

passibilis.

1,

note

(3) to be cancelled.

p. 508, L 8,

I,

multipliciter

read

multiplex.

II !• 3^1

11

trinas dimensiones

If

trinae dimensionis.

p. 509. i- «i

II

materia

ff

materiae.

11 1. i7i

II

naturale

If

materiale.

p. 510, I. 25,

II

recepit

ff

recipit.

p. 511,1. II,

II

decimo

II

decimi.

M 1. 30,

If

naturale

If

materiale.

p. S12, 1. I3i

II

mixta ab eis

ff

mixta ex eis.

p. 513,1-26,

II

manifestando

ff

manifeslandae.

p. SH, 1. 3i

II

contrariam

ff

contrarium.

p. 515, 1. 8,

II

relinquit

f f

relinquat.

1* i- 9i

II

quum

ff

quoniam.

,1 1* 23,

II

in foramine

fi

a foramine.

„ 1. 30,

II

quod tenendum

If

quid tenendum.

p. 516, 1. 15,

II

quomodocunque

II

quodcunque.

p. 517, cap. i.,

L 9,yS?rdensationem

ff

condensationem.

p. 518, I. 23, 24, propter generationem— in natura wrongly repeated.

iS6 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL, IL

p. 518. i. »8.

fin-

debilitatem

retui

debilitationem.

p. 5«9. 1. 4»

quae

..

quL

.. K 6,

debUitateni

,*

debilitationem.

p. 510, 1. II,

aggregatur

.,

aggregetur.

» 1. »ii

similiter

.t

simul.

p. S21, notc(i),

a deorsum in sursum

.»

a sursum in deorsum.

p. 5"» >• «3.

natura

..

materia.

t> 1. 19*

infiniU

,»

finita.

p. 5»3. 1- S.

prius

*,

cum prius.

p. 5*4, 1. 8.

pluvia

,*

pluma.

>, I. 18,

condusioni

„

quaestioni.

„ L 23, »8.

e terra

,.

a terra.

P- 525, I. 8, 9,

infinitae

1.

infinita.

p. 526, I. 26,

instante

„

instantL

p. 5*7. 1. «3,

in sensum

,,

tnsecundam.

p. 528. I, 28,

manet

„

movet.

» i. 33.

quare agentia

«,

quia agentia.

p. 53«. I- 4.

sol

f,

solis.

p. 532, L 20,

sit uniformitas

ft

fit uniformitas.

»» 1- 31.

1,

congregari.

.. I. 36,

incidentales

,1

incidentes.

P- 533. 1- 34,

primo

II

secundo.

p. 535. note (2),

I St line,

omit

p. 536, 1. 14,

for

super lineas

read

super lineas alias.

,. 1. 15,

fortior

„

fractio.

„ L as.

diversis

„

ipsis.

.. 1. 38,

si a sit res

,,

si a/ sit res.

p. 538, 1. 30,

concavum ex alia

»,

concavum ex una parte,
et convexum ex alia.

P- 539. cap. iii.,

I..3

tfortA quern

,,

ad quod.

p. 540, 1. 8,

omit dash after brevioris.

,. 1. »*.

afUr quatuor angulis

imert

drcumstantibus conum.

,. 1. 36, 37

,for

simul si

read

simul cum hoc si.

p. 541.1. 8,

.,

Et quum

„

Et quoniam.

„ L 22,

,,

pyramidis ductae

,,

pyramidis dictae.

P- 543. 1. 9,

.,

volumus

,»

voluimus.

p. 544. cap, i.ri

[. I, a/'/rrmultiplicatione

insert

' et actione,

„ 1. 6.

for

corrumpantur

read

corrumpuntur.

p. 545. 1. *i,

,,

ipsarum

„

ipsorum.

„ l.»6,

»»

ita habeat

»,

itahabet.

„ cap. ii.,

1. 2,y^recedat

,»

speaes recedat

p. 546, 1. 14,

for

calor

»,

talis.

». 1. *9.

1,

suit ejusdem

I*

sunt ejusdem.

CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II 157

P- 547.

1. 8,

for

quare duo

read

quae duo.

p. 548.

>. 3. 5»

22,,,

punim

»»

pure.

}«

1. 15,

t»

recjuintur

»»

sequitur.

»>

>. 37t

»t

ejus productio

)»

sua productio.

p. 549.

1. 9,

>«

quia

f>

unde quia.

»>

L16,

>>

unde area est res

»»

et hoc est unde est res.

p. 550.

1. 20,

>9

debiliutem

»»

debilitatam.

»♦

L26,

»»

multitudinem

)}

multiplicationem.

p. 55>.

. 1. 28,

>t

vera

>*

bene.

»>

1.29.

)l

animae

»>

aliqua.

p. 55*1

,1. 1,

>»

debilitatam

*>

debiliter.

>>

L 3,

*>

videtur

i>

vel.

»

L 4,

f>

et quod exit

»)

est quia existit

)>

L 5.

»t

debitae

>>

debilem.

ib.

f>

transeunte

»»

transeunte extra.

t)

1. 7, 8,

>>

vera ejus substantia

f»

natura ejus specifica.

»»

1. 9.

»

lumen

»»

lunam.

>»

1. 13,

>t

durant in sua substantia

>}

differunt in substantia
specifica.

»»

1.15,

■ ff

aeris communis

»i

accidens commune.

8a Bridges lU

ADDITIONAL NOTES.

VOLUME I.

p. xiii. 1. 6. They have been] This sentence should b^n : They have been
collated with and in part recopied from those of a MS., etc. It should be added
that fig. 47 is inaccurately drawn.

p. xiv. 1. zz. These two MSS.] This should be : The unpublished parts of
these two MSS.

p. XV. 1. II. JuL and Tib. are spoken of in this Supplement as J. and T.
Further remarks on these and other- MSS. of which use has been made, will be
found in the Preface to this volume.

p. xxxiiL 1. I. condemnation in IZ77] Doubt has been thrown on the con-
demnation and imprisonment of Bacon on the ground that no earlier authority can
be found for it than that of Antoninus. But the following extract from the
Chronica xxiv Generalium Ordinis Minorum (Assisi MS. 3Z9, f. 109a), wbich I
owe to the kindness of M. Paul Sabatier, the discoverer and editor of the earliest
life of St. Francis, carries the authority at least a century liirther back than
Antoninus.

Hie Generalis frater Jeronimus de multorum fratrum consilio condempnavit et
reprobavit doctrinam Rogerii Bachonis Anglici sacre theologie magbtri continentem
aliquas novitates suspectas propter quas liiit idem Rogerius careen condempnatus
precipiendo omnibus firatribus ut nuUus illam teneret sed ipsam vitaret ut per
ordinem reprobatam ; super hoc etiam scripsit Domino Pape Nicholao prefato ut
per eius auctoritatem doctrina ilia pericnlosa totaliter sopiretur.
• Of this Chronica M. Sabatier remarks, ' Elle a M compost siirement dans la
premiere moiti^ du XI V°^* si^le (puis continue jusqu'en 1374). ' Ce passage sur
Roger Bacon (109 a) a toutes les allures d' un extrait des Chroniques officielles de
Tordre, tenues sans cesse k jour (mais perdues pour cette ^poque) et constamment
utilisees par le compilateur de la Chron. xxiv. Geiv' Scepticism as to Bacon's
imprisonment has no basis but the absence of any complaint from him in the
treatise (Compendium Theologiae) written after his release. He was then very old.
Whethet religion or fear restrained him, we do not know ; but either would suffice
to explain his silence.

p. xciii. Analysis, chapter ii.] Abelard here printed by mistake for Adelard.

p. xcviiL-ix. chapter xiv.] The chapter marked in the text xviii should foUow
chapter xiii ; chapter xiv should be xv and xvi ; and the other chapters should
follow ; the section ending with chapter xviL C£. revised text as printed in this
Supplementary volume.

p-

2.

1.

7.

p-

2.

1.

8.

p-

2.

L

12.

p-

2.

1.

14-

ADDITIONAL NOTES, VOL, I 159

p. ci. Analysis of Part III. last line] add, (6) for conversion of the heathen, (7)
resistance to the enemies of Christendom. (Cf. rev. text, pp. 120-5.)

p. I. Opus Majus] The title Opus Majtis is not found in the work itself.
But as the treatise is continually spoken of by this name in the Opus Tertium
it is convenient to preserve it here. The heading here given to Pars Prima
is from O. In V. there are no rubrics. In J. nearly all of those in Part I. have
beoi destroyed ; we see however that the last of the four distinctiones began with
cap. xii. (rev. text, p. 26}. O. numbers the chapters consecutively without
reference to distinctiones.

p. I. (note) epistolae praecedentis] It seems clear that the reference is not to
the Pope's letter, but to the Opus MinuSy or as Bacon frequently calls it Opus
secundum or secunda scriptura^ which as we learn from the opening sentences of
the Opus Tertium was conveyed to the Pope by the same messenger who was
charged with the Optis Majus, See O. T. p. 5, in which this work is spoken of
as Introductaria Scriptura, Further on (O. T. p. 7) a long extract from it is
given, in the course of which (O. T, p. 9) it is spoken of as kac epistola praeeunte,
(See also notes to p. 11. 1. 2 and to p. 31.)

p. 2. 1. 4. septimo Metaphysicae] Met vi. cap. 4. § i, 2.

Seneca] De Benef. vii. i ; and Natur. Quaest. vil 32.
in Hortensio] Acad. Prior, ii. 3, 7.
secundo Metaphysicae] Met lib. i. (minor) cap. i § 2.
Avicenna] Gundisalvi's translation of Avicenna's Metaphysics,
made at Toledo in the 12th century, was printed at Venice in 1498. The passage
cited will be found lib. ix. cap. 7.

p. 4. cap. ii. 1. 6. libro secundo epistolarum] O. has secundo ; V. and J.
rightly secundarum. The ret is to the 123rd letter (lib. xx. Ep. vi. ed. Haase).
The quotation is slightly condensed.

p. 6. 1. 4. in periculum ducit] This passage is corrected in the revised text.
O. V. and J. all have crudelitate, but Adelard wrote credulitate.

p. 6. 1. 5. aeternitate Dei] Thus O. ; but V. and J. have aetemitate mundi.
The reference is probably to the work on this subject of Joannes Grammaticus
Philoponus, an Alexandrian writer of the 7th century. In the Latin translation of
it by Jean Mahot (Lyons 1557) there is a passage (lib. vii. cap. 2) which is
perhaps the one here meant.

p. 6. 1. 8. G)nsuetudo est] The passage will be found as indicated in the
Venice edition of 1495 of Averroes* Commentary. In the edition of 1552 it has
been shifted from the second book of the Physics into the first.

p. 6. 1. 15. opposita principiorum] See Averr. Comm. Met. lib. ii., near the
end.

p. 6. L 18. Jerome's words are, Quae (veritas) et suorum paucitate contedta est
et moltitudine hostium non terretur.

p. 7. L 7. quarto Ethicorum] Eth. iV. cap. i § xo.

note(i). Add; c£. Boetius De Arithmetica lib. i. cap. 20. De generatione
numeri perfecti.

p. 9. 1. 7. libro problematum] Sectio xxviii. i.

p. 9. L 8. lomo Ethicorum] Eth. x. 9 § 5.

p. 9. L II. Et Sallustius] Bell. Jugurth. cap. 90.

i6o ADDITIONAL NOTES, VOL, L

p. 9. 4. 15. multitudo semelmpta] M. Ann. Sen. Excerpt. Controv. lib. iii.
Controv. 8.

p. 10. note (2), primo libro Topiconim] Top. lib. i. cap. 1 f 7 (not cap. 2 as in
text).

p. 1 1. L 2. in omnem eventum] Here V. adds, ut suo loco magis explicabitur.
In place of these words, J. has, ut in epistola praeennte notavL Cf. Dr. Gasquet's
' Unpublished fragment ' (Eng. Hbt. Review, July 1897, pp. 497-S. The passage
here referred to is on p. 505)^

p. II. L 13. secundo Topiconim] Top. lib. ii. cap. 2 f 5.

p. 12. L 6. de copia verborum] From the collection of Seneca's aphorisms
usually called De Moralibusj(Ko. 23 ed. Haase). Seneca has dimiserit for deriserit.

p. 12. 1. II. Augustinus praecipit] De baptismo contra Donatistas iii. cap. 8.

p. 12. 1. 29. regratiatur] Met. i. cap. 3 § i, 2.

p. 13. Addition to note (i). Here, as in other references to the Nat Quaest.
of Seneca, it appears that ia Bacon's copy the books were not arranged as in the
text now received.

p. 13. cap. vi. 1. 6. secundo Ethicorum] Eth. iL 6 f 14.

p. 13. 1. 24. dicit in prologo] This should be dicit Priscianus. The word is
omitted in O. and illegibly written in J. but clear enough in V. In Proem, vol.
maj. Priscian speaks of the mistake made by Latin grammarians in imitating the
£Eiultsoftheolderof their Greek predecessors, neglecting the younger and more
vigorous.

p. 14. 1. 6. lumis inexpressam] Cf. De Caelo L 10. The reading is that of
O. V. has virtus expressam, which is unintelligible. In J. the words are
destroyed.

p. 14. 1. 7. quadraturam circuli] Met. i. 2 f 12. Aristotle died thirty 'five
years before the birth of Archimedes, who dealt with the problem conclusively.

p. 14. 1. 23. omne peccatum] In the 7th chapter of the ninth book of his
Metaphysics, Avicenna niaintains that the soul after death will gradually become
purified from sin : ex quo sequitur ut poena quae debetur huic non sit perennis sed
removeatur et deleatur paulatim, quousque purificata anima perveniat ad felicitatem
sibi propriam.

p. 15. 1. 21. quamvis auctoritatis] Lib. Hebraic Quaest. in Genesim (vol. iii.
col. 99S-9 ed. Migne).

p. 16. 1. 6. se magis ye^] Eth. L 6 f i.

p. 16. 1. II. Boetius] *De disciplina Scholarium cap. 5. This quotation is
omitted in V. but given by jf* and O.

p. 16. 1. 24. de Trinitate] Aug. vol. viii. col. 869 (ed. Migne). Augustine's
words are : In istis [meis litteris] quod certum non habebas nisi certum intellexeris
noli firmiter retinere.

p. 18. 1. 21. cum omnis homo] Eth. iv. i § 20.

p. 18. 1. 23. nemo sibi soli] Senec. £p. 94 (lib. xv. £p. 2, § 54 ed. Haase)
secundo should be secundarum, as on p. 4. Seneca has dementiam : changed by
J. V. and O. to sententiam.

p. 19. 1. 3. Nata enim nobis] Nat. Auscult. i. i § 2.

p. 19. 1. 32. post mortem famosi] The story is told by Johannes Diaconus in
the life of Gregory commonly prefixed to his works (vol. i. col. 221-2, ed. Migne).

ADDITIONAL NOTES, VOL, L i6i

Johannes Diaconus lived late in the 9th century. There is no contemporary
authority for the statement.

p. 20. 1. 2 1 . Parisius] The text should be, Parisius diu fuit contradictum naturali
philosophiae et metaphysicae Aristotelis per Avicennam et Averroem expositis. The
decree of the Gxincil of Paris on this subject will be found in Jourdaln, pp. 189-90.
It enacted that the body of Amaury of Rennes should be disinterred and thrown
ii\to unconsecrated ground : that a long list of clergymen should be degraded,
imprisoned, or handed over to the secular arm ; that the works of David of Dinant
should be burnt; nee libri Aristotelis de naturali philosophia nee commenta
legantur Parisius publico vel secreto. In 12 15 Robert de Cour9on, papal legate,
renewed the prohibition, expressly including the Metaphysics. In 123 1 a bull of
Gregory IX. modified this decision. The prohibited books were not to be used
' quousque examinati fuerint et ab omni errorum suspicione purgati.'

p. 21. 1. 7. infnictuosa] J. and O., infrunita : V., infinita.

p. 21. 1. 13. ut prius] p. 2.

p. 22. 1. 22. et ipse] After singulis eorum V. has quorum quatuor, which is
unintelligible. The reading in the text is that of O. In J. the passage is
destroyed. What Bacon seems to have meant is, < He is a match for all of them
in some things : in some points more than a match.*

p. 24. L 5. omnis sapientis] Here V. supplies words (see revised text, p. 25)
which are not very intelligible. In J. they are nearly erased.

p. 24. L II. verisimile non esset] Here V. adds et sententiandis ignorantia
foedaretur. J. is imperfect, but ignorantia foedaret can be deciphered. Sen-
tentiam should probably be supplied.

p. 24. 1. 12. de virtutibus] Cf. Sen. De remediis fortuitorum, cap. 7.

p. 24. 1. 19. Gipitulum xiL] Here J. has the following rubric, the first that
has been preserved : Distinctio quarta in qua ostenduntur causae quare sancti et
{Hrimitiva ecclesia non habuerunt usum scientiarum magnarum quae tunc {sic)
locum non habent modo ut vitemus artium sapientialium magnalia licet vulgus hoc
fociat all^ans quod sancti doctores et ecclesia primitiva his non utebantur. The
substitution of tamen for tunc would make this intelligible. Cf. rev. text, p. 26.

p. 25. 1. 32. cum enim Hieronymus] For this correspondence see Aug. vol.
iL (ed. Migne) £p. Ixvii., Ixviii. and Ixxiii.

p. 26. cap. xiiL 1. 19. De Civitate Dei] lib. viii. cap. 12.

p. 27. L 6. declinassent] Note the passage here supplied by V. (rev. text,
pp. 28, 29), in which Bacon's disr^;ard for formal logic is illustrated. (Cf. vol. iL
p. 81, and O. T. cap. 28.)

p. 27. 1. 32. Boetius] V. has (revised text, p. 29 ) for pauca de aliis, pauca
Naturalia et aliquid de metaphysicalibus. Boethius is stated in a letter written
to him by Theodoric, preserved in Cassiodorus, to have translated many. Greek
scientific works, notably those of Euclid, Archimedes and Ptolemy. Among the
anthon mentioned in this letter is Aristoteles logicus. Of Aristotle's Physics and
Metaphysics there is no mention ; and certainly nothing was known of Aristotle
in Christian Europe during the nth and 12th centuries, except the aliqua logicalia
of which Bacon speaks. The pauca naturaKa et aliquid de metaphysicalibus
may possibly be attributed to a Dominican who bore the name of Boetius. (See
Jouidain pp. 52-58.)

i62 ADDITIONAL NOTES, VOL, L

p. 28. 1. 3. de doctrina Christiana] lib. ii. cap. xi.

p.- z8. 1. 6. per Ambrosium] Ep. ad G>loss. cap. ii. v. 8, 9.

p. 28. L 8. per Rabanum] Rabanus, a pupil of Akniin, became in 817 abbot of
Fulda, d. 856. What work is here referred to is uncertain. But cf. De Clericomm
institutione lib. iii. cap. 16-26.

p. 29. 1. 5. in fine Ethicorum] Eth. x. 9 § 22.

p. 30. L 29. . Magister] This should be Magistri ; viz., Petrus Lombardus and
Petrus Comestor. See note voL L p. 194.

p. 31. 1. 4. duos libros logicae] That is, the theoretical parts of Rhetoric and
Poetic See O. T. cap. Ixxy., also p. 71 and pp. 100-102 of vol i. of this work.

p. 31. Capitulum xvL] This chapter is omitted by J. and V. It is contained
however in a tract by Bacon found by Dr. Gasquet in the same volume as V.
(Vat 4086, if. 75-82), and published by hun in the Engl. Historical Review (Juty
1897). Dr. Gasquet, while at first of opinion that this tract was a fragment of the
Opus Minus, arrived finally at the opinion that it was an independent summary or
introduction written expressly for the Opus Majus, and distinct alike' from the
Opus Minus and the Opus Tertium.

I cani^t but think that the first of those views is the better founded. That the
Opus Majus was accompanied by an epistola praecedens is certain. But Bacon's
words in the beginning of Opus Tertium seem to show that the whole of the Opus
Minus or Opus Secundum (two titles repeatedly used in the Opus Tertium as
identical) was regarded by him as forming this preliminary lefter. After a brief
reference to Opus Majus, he speaks (O. T. p. 5) of the necessity of an opuscule
which should indicate the general purport of the principal work. Vehit intro-
ductoriam vohii secundam parare scripturam. On p. 7 (of O. T.) he goes on to

say, Primo igitur in Opere secundo sub his verbis incepi perorare, Cum

tantae reverentiae dignitas etc. What follows in O. T., quoted from Opus
Secundum or Minus, is almost identical for nearly six pages with the opening part
of Dr. Gasquet's fragment. It seems therefore that in any edition of Bacon's
complete works this tract should take its place as an addition or rather prefix to
the fragment of the Opus Minus edited by Brewer. The Opus Minus is expressly
designated by Bacon himself, in the citation from it given in O. T., as epistola
praeeuns. In hac epistola praeeunte philosophorum sententias securius allegabo
(O. T. p. 9). .

In any case the fragment discovered by Dr. Gasquet is of great interest. And
though nearly all that it contains has been repeated in the Opus Tertium, there is
a sentence in it which throws a new light on Bacon's method of composition, and
which may help to explain many of the perplexities which confront his editors.
Sentiens tneam imbecillitatem nihil scribo difficile quod non trtknseat usque ad
quartum vel quintum exemplar antequam habeo quod intendo, V. and J. repre-
sent perhaps two'of these preliminary drafts ; J. differing materially from V., and
containing much (e.g.^ pp. 120-5 o^ i^^^* ^^xt) that V. omits. There are grounds
for thinking that O., with all its imperfections and omissions, was copied from a
more finished draft than either J. or V. ; and this may perhaps account for the
transposition of chapter xvi. , which in any case fits the place assigned to it in the
text.

p. 3^ Pars secunda] The heading in the text is that of O. In the margin V.

ADDITIONAL NOTES, VOL, I 163

has secunda distinctia In J. fol. 83, on which this part began, is nearly destroyed.
See rev. text, p. 36.

P* 33* 1* 7* virtutem] quarum has been omitted before virtutem.
. p. 33. 1. 8. una tanien] This should be as in V., aut melius una est tantum.

p. 34. 11. 3, 4. si venim est] De doctr. Christiana, ii. 42. Neither in O. nor in
V. is the passage correctly qiioted. Augustine wrote, quicquid homo extra
didicerit, si noxium est, ibi damnatur ; si utile est, ibi invenitur.

p. 34. 1. 8. ad Colossenses] col. 427 of Ambrose's Commentary on this
£{HStle (ed. Migne). The quotation is very freely condensed from the originaL

From this point onwards throughout part ii. the omissions in O., as compared
vdth v., and, where possible, with J., become frequent and copious, as will be
seen by reference to the revised text (hereafter noted as r. t).

p. 34. Cap. ii.] Rubric preserved in J. : Capitulum secundum in quo ostenditur
propositum descendendo ad jus canonicum. CC r. t. p. 37.

p. 34. L 24. non possumus dicere theologiam] This reading of O. is unintel-
ligible. J. is wholly wanting. In V. we have, non possumus dicere non
theologiam et sdentiam juris canonici et philosophiam. If esse be supplied after
theohfgiamy the sense becomes more clear. The three are inseparable parts of one
whole.

p. 35. Cap. iii.] Here the rubric is preserved in J. Capitulum tertium in quo
ostenditur propositum descendendo ad philosophiam ; et hoc per Sententias
beati Augustini principaliter. V. in. this chapter has twice the number of words
that are in O. ; and the. excess continues, though not in the same proportion,
throughout this part It will be noted however that O. loses little of the meaning :
and as Bacon frequently tells us how he detested horribilis prolixitas^ it is not
impossible that at least part of this condensation may have taken place by his
orders, in his final draft. (CI r. t. p. 39. )

p. 36. 1. 7. sicut Aegyptii] August., de Doct. Christ., lib. ii. cap. 28.

p. 36. 1. 22. artium autem ceterarum] Ibid. cap. 25. CI also cap. 39, 40.

p. 36. 1. 35. dicit Cassiodorus] Cf. p. 177, where this quotation is repeated.
For an account of Cassiodorus' (or Cassiodorius') encyclopedic work, De ctrUbus ac
disciplinis liberalium iiterarum, see Cantor, vol. i. pp. 481-4. See Migne, vol.
70, coL 1203-4.

p. 37. 1. 12. si scripturas] See Jerome's £p. Ixx. (sometimes numbered
Ixxxiv.) addressed. Ad magnum oratorem urbis Romae. The quotation is given at
much greater length in V. and J. than in O. -

p. 37. 1. 21. Solomonem] Beda, de templo Salomonis, cap. 2.

p. 38. 1. 15. impotens] This should be, in potentia.

p. 39. 1. 32. soli Deo] Note the passage inserted from V. in r. t. p. 46.

P* 39* 1* 35* ^t doctrinam] Here O. omits a yet longer passage, in which
the view that the intellectus agens is not pars animae is reinforced. The passage
is not transcribed correctly in V., and is erased in J. But the meaning is fairly
clear, if in the sentence beginning Now si una pars ejus^ quod he omitted before
forma corporis^ differentia or diffinitio be substituted for differre^ and pro aetu for
per actum,

p. 40. 1. 5. declarant] Here O. omits a long and interesting passage, in-
cluding the reference to William of Auvergne, Grosseteste and Adam Marsh,

i64 ADDITIONAL NOTES, VOL. L

given in O. T., cap. 23. In V. most of this b given ; omitting however Adam's
keen rejoinder to captious questioners. Quando per tentationem et derisionem
aliqui Minores praesumptuosi quaesivenint a fratre Adam, Quid est intellectus
agens ? respondit, Corvus Eliae : volens per hoc dicere quod fiiit Deus vel angehis.
Sed nohiit exprimere, quia tentando et non propter sapientiam quaesiverunt.

p. 40. L II. istud est £Eilsum] (Addition to note i.) Nevertheless, neither
of the above errors is to be found in the Latin version of Aristotle printed with
Averroes' G>mmentary in Venice, 1495. This edition includes the Physics,
De Caek>, De Anima, and Meteorologica. ' Oi the first three, two versions of
Aristotle are given. One of these is made directly from the Greek, and corresponds
to the extracts numbered vii., x., xix. in Jourdain (pp. 405-18). The other
version is from the Arabic, corresponding to extracts v. and viiL of Jourdain. Of
the Meteorologica, only the Greco-Latin version is given. This is probably that
made by William of Moerbeka for Thomas Aquinas. In this version Aristotle's
remark about the lunar rainbow is correctly translated : In annis quinquaginta bis
comperimus solum. In the passage from de Caelo of which Bacon speaks, both
the Greco-Latin and the Aiabico-Latin version are substantially accurate. The
version used by Albertus Magnus was also Aiabico-Latin, but by another
translator, perhaps Michael Scotus. If we refer to his Commentary on the
Meteorologica, we shall find the error which Bacon denounces ; and it will be
seen that Albert had also rejected it. Albert observes, Dicit enim (Aristoteles)
quod non videtur iris lunae in quinquaginta annis nisi bis. But trustworthy
observers, he says, liad seen it twice in the same year. He himself had seen j^
lunar rainbow when the moon was in the south and not quite fiiU. He adds,
Puto ego quod istud Aristoteles redtaverit ex opinionibus aliorum, et non ex'
veritate demonstrationis vel experimentL Vincent of Beauvais and Bartholomew,
the two principal encylopedists of the 13th century, perpetuate the error without
the correction. (See Albert., Meteor., lib. iii. Tract 4. cap. 11 ed. Boignet,
1891 ; Bartholom., De Proprietatibus, lib. xL cap. 5, and Vincent. Belluac.
Speculum Naturale, lib. iv. cap. 79). In O. T. cap. 23 Bacon admits the
existence of other translations : aliae translationes habent aliter. (Cf. r. t.

P- 47-)

p. 40. 1. 2o. secundo Physicorum] Nat. Auscult., lib. ii. cap. i.

p. 41. 1. 10. soli Deo] Cf. Aug. in Joannis Evang., tractat. 23.

p. 4^. Cap. vi. I. 8. Philosophia quid est] Tusc disp., i. 26.

p. 41. Cap. vi. 1. 12. Socrates] De Civ. Dei, viii. 3.

p. 43. Cap. viii. 1. 24. ignorasse] O. omits here a reference to Averroes'
criticism of Avicenna, who had attacked the explanation of the rainbow put for-
ward by the Peripatetics, while, as Averroes says, knowing nothing of the matter
himself. (See Averroes* Comm., f. 379 b and c, Venice, 1495.) See r. t p. 5*.

p. 43. Cap. viii. 1. 26. imponit necessitatem] Nat. Auscult., ii. 3 § 3.

p. 44. cap. ix| Distinctio finalis] The reference to ' the MSS.' is to D. and O.
only. In J. this, as well as all prex-ious notices of distifuHones in Part iL, is
destroyed. Further on, however, p. 56, the chapter beginning Ex his sequitur is
marked in J. as tertia distinctio ; (wrongly printed in the text as quarta).

p. 45. 1. 26. Josephus] Antiq. Jud., i. 3 § 9. The second reference is to viii.

Ȥ$.

ADDITIONAL NOTES, VOL, I 165

p. 46. 1. 8. partem] Error for principiam. See Averroes (Venice, 1495),
f. 166 b.

p. 46. 1. 14. V. supplies the hiatus indicated in the note : qui philosophi
vocabantur.

p. 46. 1. 17. primi philosophantes] Cf. Metaph., i. i § 11 and xiiL 4 § 4.

p. 46. 1. 29. artes magicas] De Civ. Dei, xxi. 14.

p. 46. L 32. speculum historiale] Part of the Speailum quadruplex of Vincent
of Beauvais : the other sections being, doctriftale^ ftaturaJe^ attd moraie. Vincent
died 1256.

p. 47. 11. 4,9, 20. iilia Machi] It is regrettable that Jebb's mistake of writing
Machus for Inachus should have been repeated in the text.

p. 47. 1. 14. Isidorus] EtymoL, lib. viii. 11 § 74. Cf. note on p. 178. The
Etymologiae (otherwise called Ori^nes) occupy col. 9-728 of Migne*s 82»<*
volume.

p. 47. 1. 23. Solinus] See note on p. 143. Cf. p. 52 B. of ed. of 1554.

p. 48. 1. II. tertio libro] Et}'mol. lib. iii. 25 § i.

p. 48. 1. 13. quinto libro] Etymol. v. 38 § 9.

p. 48. L 21. philosophus Aegypti] De Civ. Dei, viii. 23. This chapter
contains a long quotation from Apuleius' translation of the dialogue Hermetis
Aesculapio.

p. 49. Cap. X. L 4. juniori] Erratum for minore. Ci Beda, De Temporibus,
cap. 19. This was the earlier, the shorter, and the more elementary of his two
chronological works. The second and in every way more important work is De
Temporum Ratione.

p. 49. 1. 15. celebrantur] De Civ. Dei, xviii. 13 (the footnote here refers not
to the Cottonian MS. but to Jebb*s ed.).

p. 49. 1. 25. ut Solinus scribit] p. 7 B (ed. citat).

p. 50. 1. I. filius Latonae] De Civ. Dei, xviii. 13. Ct Isid., £t3n:noL iv. 4.

p. 50. L 3. Hieronymus] Epist. 53. Jerome is speaking here not of Apollo,
but of ApoUonius.

p. 50. 1. 13. Nicostrates] Sic O. and V. It should be Nicostrate.

p. 50. 1. 24. multi auctores] De Civ. Dei, xviii. 23.

p. 50. 1. 33. Abdon] V. Jabdon. J. gives the right reading Labdon. Cf.
De Civ. Dei, xviii. 19.

p. $!• !• 4. Thales] De Civ. Dei, xviii. 24.

p. 51. Cap. xi. L 24. TuUium] Tusc. Disp. i. 16.

p. 52. L 3. Tarquinius] Bede, de temp, ratione, vol. i. col. 537 (Migne).

p. 52. 1. 10. Syro] sic V. O. has Ciro. Syrio is apparently meant

p. 52. 1. 13. Isidorus] EtymoL i. 42.

P* 53* 1* 7* secundum Isidorum] EtymoL viii. 6.

p. 53. 1. 21. sub Sogdiano] De Temp. rat. coL 539-40 (Migne).

p. 53. 1. 32. contra Rufinum] Jerome voL iu col. 486-7 (Migne).

p. 54. L 6. scribit Tullius] De finibus v. 29.

p. 54. Cap. xiii. L 6. auditor Platonis] Bede vol. i. col. 539-40 (Migne).

p. 54. „ L 10. libro Censorini] De die natali cap. 14.

p. 55. L 4. Plinius narrat] Nat. Hist. viii. 16. CL Comp. Studii
(Brewer) p. 473.

i66 ADDITIONAL NOTES, VOL. I

p. 55. L 26. Michael Scoti] For an account of Scotus' life and work, see
Jourdainpp. 124-134. Bacon's expression, appamit deferens partes aliquas etc. ,
is curious. In Compend. Studii (IBlrewer p. 472), Bacon says that though
Michael claimed these translations as his own, they were really made by a Jew
named Andrew. In any case some of them, perhaps all, were very bad. Albertus
Magnus confirms Bacon's un£sivourable judgment In his Comment on Arist.
Meteor, he says, (lib. iii. tract iv. cap. 26) Michael Scotus . . . in rei veritate
nescivit naturas, nee bene intellexit libros Aristotelis. Cf. voL ii. p. S5 \,noU)>
Whether Scotus deserved the place allotted to him by Dante is another question.

p. 56. 1. 8. assephae] Kitab alch^ift, according to Jourdatn's transliteration
(p. 388).

p. 56. cap. xiv. It ¥dll be seen that in the revised text the last chapter of Part
ii. (cap. xviii.) is here inserted, (p. 67, r. t). Further, the present chapter
is divided into two; the division taking place (p. 58 1. 11) Et similiter etc.
The present chapter, therefore, becomes cap. xv. and cap. xvi. ; cap. xv. becomes
cap. xvii. ; cap. xvi. cap. xviii. ; cap. xvii., which ends part ii., becomes cap. xix.

p. 57. 1. 10. Boetius] De disciplina scholarium cap. v.

f>. 57. L 22. nam ut in Moralibus] Much of this paragraph is repeated in
the first division of Fart vii. C£ vol. ii. pp. 228-30. In the Metaphysics of
Avicenna, especially in the ninth and tenth books, much is said of fiiture rewards
and punishments, and of other doctrines here mentioned. The final chapter of lib.
X. is headed De eligendo successore et de summo sacerdote et de artibus et moribus.
Of such a man, when endowed iijrith intellectual and moral virtue, he says, fortasse
fiet deus humanus quem licet adorare post Dcum, quia ipse rex terreni mundi est
et est vicarius Dei in illo. (See however note 2 on p. 228, and note 2 on p. 230 of
vol. iL) This version of Avicenna's Metaphysics, Venice 1498, is described in the
colophon as optinu castigata by two theologians ; who were perhaps inclined to
strain his language into accordance with Christian doctrine.

f>. 58. 1. 13. In testamento Patriarcharum] Matthew Paris (ad. ann. 1252)
mentions the discovery' of this work at Athens by John of Basingstoke, and its
translation from the Greek by Grosseteste. {Et should be supplied in the text after
Patriarchajrum.) See Migne Patrol. Graeca, vol. xi. col. 1026-1159.

p. 58. 1. 26. multum fundatur] De Civ. Dei, xviiL 38. Cf. xv. 23. The
reference is wrongly given both in O. and V.

p. 59. 1. I. recitat verba Esaiae] Avicenn. Metaph. x. 2.

p. 60. 1. 5. imputato] erratum for impurato.

p. 60. 1. 13. metrice] See 8th book of Sibylline poems (ed. Aloisius Rzach
Prague, 1891). As St Augustine explains (De Qv. Dei, xviii. 23), the initial
letters of the Greek lines, when fully written, form the words ^qo'oi^f XpcM'r^f
Bcov v/^f 9wt^^^ condensed, by again taking the initial letters, into the word ix^r ;
in quo nomine raystice intelligitur Christus, eo quod in hujus mortalitatis abysso
velut in aquarum profunditate vivus, hoc est sine peccato, esse potuerit St.
Augustine gives an avowedly fiulty rendering of the Greek verses into Latin.
And, moreover, the version is here quoted by Bacon in a mutilated form destroy-
ing the acrostich.

p» 62. cap. xvii.] In the revised text this chapter is cap. xix., and closes
Part ii. (p 76, r. t)

ADDITIONAL NOTES, VOL, L 167

p. 62. Cap. xvii. 1. 3. eis quae sant ad finem] Nat. Auscult ii. 8.

p. 64. cap. xviii.] This in the revised text is cap. xiv.

p. 65. L 4. primo antiquitatum] Antiq. Jud. i. 319.

p. 65. 1. 15. per fecit omnino] Antiq. Jud. viii. 2 § 5.

p. 66. note i] The expression * all the MSS. ' is true only of O., and of those
primarily or secondarily derived from it (D. and the copy of D. in the Gale
MS. of Trin. Coll. Camb. ) V. omits all headings. J. divides this section into
three distinctions. The first has five chapters : the second, beginning on p. %\,
1. 27, has six; the third (p. 92. I 5) has four. (Cfl r. t. pp. 80, loi, 115.)
¥^th the whole of this section should be compared pp. 331-359 of O. Min. ; cap.
lx.<-lxiii of O. T. ; and Compendium Studii, cap. vi.~xil ; all in Brewer's ed. of
Opera Inedita.

p. 67. 1. 4. Si ad verbum] Jerome £p. IviL (ad Pammachium). The
quotation ends (1. 9) with vix loquentem.

p. 67. L 23. libro vegetabilium] I. 17. ed. Meyer (Lips. 1841). The treatise
ircpl 0vTdy (quoted vol. i. p. 133 and voL ii. p. 234) is a Renascence translation
into Greek of the Latin version made by Alfredus firom the Arabic. Nicolaus
Damascenus was the author : Isaac ben Honain the Arabic translator.

p. 69. 1. 17. Spuria vitulamina] De Doct Christ, ii. 12.

p. 69. 1. 22. Nam quod] Jerome, Comment, in Isaiam, cap. 19.

p. 69. 1. 23. saginali] Err. of O. for originali.

p. 69. L 34. adveniens formidat initium] This reading of O. should be
changed to advenientem formidat inimicum (V. and J.). C£,p. 83 of r. t.

p. 70. 1. 3. Quarta causa] cap. ii. (of first Distinct) in J., cap. iL V.

p. 73. 1. 9. Quinta ratio] cap. iii. J. and V.

p. 73. 1. 25. prologo Danielis] Jerome's prologue to his Comment on Daniel
does not contain any allusion to Chaldaean. But cf. Comment, cm Dan. iv. 3.

p. 74. 1. 4. caelis] After caelis supply the words (omitted in O. but supplied in
V. and J.) dicit Hebraeus, Samaim, Chaldaeus Samaa.

p. 74. 1. 25. non solum in primo] Primo wrongly printed for principio.

p. 74. 1. 14. et seq.] The following points need notice. In V. and J, the
Hebrew letters are in the upper line, the Roman letters in the lowest line.
Two forms of mem are given, spoken of as uverte and close. Two forms of nun
and of tzadik^ called respectively torte and tireite. Two forms of ^, Farther,
tzadik precedes/^. (See p. 90, r. t)

p. 75. L 22. dabo] Here follows a passage written in Hebrew, and again in
Chaldaean. But in J. it was so inaccurately transcribed that it was omitted firom
the printed text In the revised text an exact copy of V. has been given, as will
be seen in the facsimiles from ff. 15, 16 of V. contained in this volume. Dr. S. A.
Hirsch, in his important article in the /ewisA Qttarierfy /Review for October 1S99,
*' Early English Hebraists : Roger Bacon and his predecessors," has referred at
length to this passage, and to that given in p. 83 (p. 103 of r. t). I am
indebted to his kindness for the following note : " The vocalization in' the
Hebrew quotations is altogether faulty. It appears that the writer inserted the
points, not firom a written copy, but in accordance with the sounds the trans-
literation attributed to them. Hence - for % the transliteration of either being a ;
- for V, transliteration : ^ ; c^ for Ir, transliteration : s,*' etc

i68 ADDITIONAL NOTES, VOL. L

p. 76. L 20. obviaret] This should be obviavit, to be followed in the next
line by dixit (distaret is inserted by mistake).

p. 77. 1. 16. Sexta ratio] This is the beginning of Cap. iv. in J. and V. It
should be compared with Op. Minus pp. 334-349.

p. 77. 1. 30. contra Faustum] xL cap. 2. The quotation is freely condensed
from the original.

p. 78. L 1 1, ad Frecellam] Jerome Ep. 106 (Migne).

p. 78. L 15. ad Damascenum] Sic O. ;^but Damasum (V. J.) is meant

p. 78. 1. 30. fecerunt statuta] In Chartularium Universitatis Parisiensis (Denifle
et Chatelain 1889), there is a record of a chapter of Dominicans held in Paris.in
1236, which made the following order: Volumus et mandamus ut secundum
correctionem quam faciunt fratres quibus hoc injungitur in provincia Frandae aliae
bibliae ordinis corrigantur et punctentur. Another Dominican chapter held in
1256 ordered as follows : Item correctionem bibliothecae (err. for bibliae) Senon-
ensem non approbamus ; nee volumus quod illi correctioni fratres aliquatenus
innitantur. There was another Correctio Parisiensis Cardinalis Hugonis: and
yet another of the Dominicans.

p. 79. L 6. ad PauUnum] £p. 53, which contains brief remarks on each book
of the Bible. The prologue to Jerome's commentary on Ecclesiastes is addressed to
Paula and Eustochium ; that to the commentary on Jeremiah to Eusebius.

p. 79. 1. 23. quod generaliter] Isidorus de ecclesiasticis officiis L 12 § 8.

p. 79. L 36. negationem] The lacuna here indicated is filled up in revised text

(p. 98).

p. 80. 1. II. viginti] Jerome's version and comment is : etvendiderunt Joseph
Ismaelitb viginti aureis. Pro aureis in Hebraeo argenteis habet Neque enim
viliori metallo Dominus venumdari debuit quam Joseph.

p. 80. L 12. In Psalterio] Jerome Breviar. ad Psalmos. vii. 949 (Migne).

p. 80. L 34. hares] Jerome iv. 237 (Migne) cf. iv. 287.

p. 81. 1. 3. Ananeel] Jerome iv. 886.

p. 81. I 5. in Hebraeo] In revised text here follows a paragraph, omitted by
O.y.as to errors connected with mode of writing diphthongs. Note the expression,
modemi non scribunt per diphthongum (p. 100, r. t).

p. 81. L 16. horam] J. has horam, instead of horan. The error is repeated in
the<iext line, not in J., but in the printed text.

p. 81. 1. 28. Septima ratio] Here b^ns in J. the second distitutio.

p. 82. 1. 9-13. This quotation from Jerome is wrongly transcribed, as the
revised text will show. See Jerome iii. 988-9 (Migne).

p. 83. 1. 3. Et hoc] This, with the accompanjing Hebrew passage, should be
placed 18 lines lower down. See revised text (p. 103).

p. 85. L 6. inimicum] This should be pelUm, Jerome Ep. Ixxvii. (Mansio

34).

p. 86. 1. 19. probarentur] Praeberentur is the right reading.

p. 86. 1. 31. Hebraea enim est] Hebr. Quaest. in Gen. xvii. 15. Saephis
wrongly printed ibr Servius.

p. 87. 1. 4. Hugo] Read Hugutio.

p. 87. 1. 13. Assueti] Distinct, ii. cap. 3 in J.

p. 87. 1. 32. coelum] In the printed text the conventional spelling coelum

ADDITIONAL NOTES, VOL, I 169

vras ad<^ted. Bacom of course wrote celum ; cf. p. 81 (note) inodemi non
scribant per diphthongum. But he believed a^ to be the right diphthong.

p. 88. 1. 8. aUus modus] Gip. 4 of Distinct, ii. in J.

p. 88. 1. 37. Rabanus] No commentary on the Acts by Rabanus b contained
in Migne's collection, or in the Cologne edition of 1627. He is known, however,
to have written one.

p. 89. 1. I. Beda] Super Act Apost ad cap. xviii.

p. 89. 1. 17. Tertius] Cap. 5 of Dist ii« in J.

p. 89. 1. 35. Servius] Comm. Aeneid. xii. 764.

p. 90. 1. 18. sicut nudum] Beda, Cant canticorum cap. iL 3.

p. 90. L xo. amygdalum] Eccl. xii. 5.

p. 91. L 8, 9. Juvenalis] Sat vil 136 ; vi. 155.

p. 91. L 15. Horatii] Serm. ii. 3, L 155.

p. 91. L 33. Statius] The verse is of a later unknown author : perhaps Valgius.

p. 91. L 35. Macer] De virtutibus herbarum lib. i (De ruta). The liext
line continues Matricis subjecta tepens fugat.

p. 9Z. L 5. cum jam manifestavi] Here J. has : -Distinctio tertia ; habens
quatuor capitula. Cf. O. T. cap. 26.

p. 92. 1. 24. Hieronymus] Ep. 26 ad Marcellam.

p. 92. L 28. ad Damasum] Ep. 20. ' Osi ergo stUvifica interpretatur ; anna
interjectio deprecantis est.

p. 93. L 2. veracem et intellectum] Err. for veracem et devotum.

p. 93. 1. 4. minim] Err. for Syrum.

p. 93. L 7. interpretationibus] Jerome, liber de nominibus Hebraeis (de
Matthaeo).

p. 93. 1. 10. de moribus] Err. for demonibus.

p. 94. 1. 21. episemon] The symbol used in Greek numeration for 6, and
which is a debased form of digamma, ought to follow here, as Pro£ Bywater
has suggested. Perhaps the first letter of scopita was inserted by mistake for
that symbol, leaving copita to represent koppa, the symbol for 9a The explana-
tion of caractira given on p. 117 of r. t. was suggested by Mr. Herbert On
L 26 V. leaves a blank space for the three symbols : J. omits the first, writes the
second imperfectly, like the medieval form of 5 ; but gives sanpi with fair correct-
ness.

p. 95. 1. 17. senibus] Err. for stnsitius.

p. 95. 1. 18. Graeci] Err. for Hebraei.

p. 95. 1. 34. admirari] The words qualiter fuit haec consideratio excogitata
should follow here.

p. 95. L 37. munera] Err. for minora.

p. 96. L 9. Quinto] Err. for secundo. Here the 2nd chapter of the third
Distinction begins. It. had, as we see, firom note to p. 92. 1. 5, four chapters.

p. 96. I 16. sufficiunt] With this word J. and V. come to a stop. They
proceed with a new paragraph beginning Sunt autem alii modi quamplures ab his
tribus nunc £eictis in quibus singulis erratur vocabulis quae non cadunt sub numero
de facili. Et propter damnum scientiale vilissima est haec ^orantia, cum sit
eorum quae pueri debent scire. Nam grammaticalia sunt, atque aggravatur yilitas
quod nos utimur eis quae nescimus ; nam loquimur quae ignoramus et scrilmnus.

I70 ADDITIONAL NOTES, VOL, L

nee intelligimus quid &ciamus. Cum enim Latini scrifaunt hoc nomen XPC
aestimant cum asinina stultitia quod literas scribunt Latin as, cum tamen sint
Graecae et nulla Latina. Similiter in hoc nomine IHC; nam Giaecae sunt
omnes nisi quod prima est communis Graeoo et Latino, sed Latini a prindpio non
scripserant illam primam ni^ quia Graeca fiiit sicut caeterae. There follows a
condensed repetition of the remarks on numerical sjrmbob on p. 94 ; and the
passage ends, Similiter legimus et psallimus per totam Ecclesiam quotidie quae
non intelligimus praesentialiter, ut allelu et ia, et Osanna Sabaoth, et sic de multb
quae sunt verba devotissima, in quibus devotionem eis debitam non possomus
habere postquam non intelligimus quae didmus.

Then follows the paragraph which in the revised text I have placed as the con-
clusion of Part iiL

I have shown in the Preface to this volume, and in r. t (pp. 120-125) that
the words rcaro n^fiannt are continued in a passage supplied by J. only, and in
that MS. put out of its proper place, which completes Part iii by speaking, as
promised on p. 92, of the welfare of Christendom, of the conversion of the heathen,
and the repression of obstinate enemies of the fiadth.

p. 97, Pars Quarta] The title is that of O., and agrees with that of P. In P.
is added, habens distinctiones. In prtmo datur intentio istius partis. The open-
ing sentences of the chapter, as stated in Prefiu:e to Supplement, are given in J.
but not in V. ^

p. 121. Fig. 6] Given in P. and O., but not in J. or V.

p. 121. note (i)] add : the words in the following sentence, £t nuOtme —
signentur drculi in, are omitted in V. The last sentence of the paragn^h, sed
tamen— -geometrae, omitted in O,

p. 121. 1. 37. et magis— explicabitur (p. 122, L 8) V. and P. as in text ; J. and
O. have, Et propter hoc multum de6cit visus a veritate visibilis quando videt per
reflexionem et longe magis quam per firactionem.

p. 129. 1. 6. Libro de proprietatibus] Bartholomaeus, viii. 28.

p. 137. Fig. 13] omitted in J.; given in V. P. and O.

p. 1 39. 1 2 1, capitulum vi.] In Royal 7 F. vH (spoken of here as P. ) there is an
interesting quotation from Albertus Magnus at the foot of the pages 1 lob and
f. II, in a handwriting very different from the rest of the manuscript, but evidently
of the 14th century.

Considerandum hie secundum quod docet Albertus super 2^ Meteoromm
tractatu 3* capitulo 5 quod causa quare mare currit ab aquikme in meridiem est
coazctatio littorum ejus, et contractio phis quam sustineat aqua quae est in eis, et
ideo partes se impellunt a loco altiori ad locum magis declivem sicut ab aquilone
in meridiem, Et ideo communiter loquendo cursus est ex parte septentrionis in
meridiem ; quia pars septentrionalis altior est parte meridieL Et hoc est quod
tangit Sineca libro 3 naturalium quaestionum, cs^itulo 4 : ut stet, inquit, aqua aut
fluat, lod positio efficit. In devexo fluit : in piano continetur et stagnat Sed in
solo motu fluxus et refluxns oportet reddere aliam causam, ut patebit Quod ago
mare fluit ab aquilone in meridiem causa est quia altius est in aquilone quam in
meridie. Causa autem altitudinis est quia frigus aquilonis generet plus de aqua
in aquilone quam possit capcre litorum distantia secundum latitudinem, et in
meridie plus consumitur de aqua a calore, quod non implet litorum latitudinem et

ADDITIONAL NOTES, VOL. L 171

profiinditatem ; et ideo ab aquibne pars aquae impeUit aliam partem aquae versus
meridiem ad locum devexum sibi infra litora praeparatum, et sic per accidens
movetur extra locum suum in quo generatur, quia cum sit humida fluit ad retinens
eam siccum. Non retinet autem earn devexum, fluit ergo per totum devexum in
meridiem, et non redundat quia consnmitur ibi in multa parte calore solis. Causa
autem continuitatis fluxus hujusmodi est quod continue regeneratur in aquibne,
et pontinne consumitur in meridie.

Si quis autem objidat quod distantia utriusque poli equalis est ab equinoctial!
circuk), et cum distantia ab equinoctial! circa quern movetur sol eqnaliter
utrimque declinando ab eo sit equalis frigoris, tantnm fr^^us erit in polo meri-
dionali quantum est in pob aquilonari, erit ergo equalis causa generationis
aquarum in meridie et in aquilone ; responsio patet quia haec responsio [objectio ?]
procedit ex ignorantia principiorum astronomiae. Cum enim sol movetur secun-
dum astronomos in circulo eccentrico cujus centrum non est idem cum centro
terrae, oportet quod si diameter drculi solis transit per utrumque centrum, scilicet
suum et terrae, quod major pars diametri sit ad unam partem et minor pars ad
aliam respectu centri terrae. Est autem compertum ratione gecmietrica quod
major longitudo diametri est circa 18 gradum Geminorum in hoc tempore nostra
Minor ergo longitudo respectu centri terrae est in 18 gradu Sagittarii, quod signum
opponitur Geminis. Ergo vicinior est sol terrae meridional! quando movetur in
meridie quam sit aquilonari quando movetur in aquilone ; eigo plus comburet
aquas et terras in parte meridional! quam faciat in aquilone.

p. 143. Cap. viiL] O. has here, Distinctio 5ta. From this point onwards,
there are no numbers or titles of chapters in any of the MSS. though spaces
indicating fresh chapters are left. The titles in the text are taken from Combach's
ed. of the first division of Part iv., and perhaps were found in the ''very old
Oxford MSS." which he says that he consulted, but which have not been identified
with any MS. now known to exist. In the case of chapters xii., xiv., and xvi. no
indication of a chapter is given either in J. V. P. or O.

p. 144. note (i). J. in this note refers to Jebb's ed. The passage is contained
in the MS. here called J. as well as in O. In the third line, quod actus a forma
(O.) is wrong. It should be, quia actus, id est forma (J.). In the last sentence
but one, J. has, after universalis, sed sii^^ularis erit, et una numero erit in omnibus,
praecipue cum hoc dicat Averroes in undecimo Metaphysicae. Et sic per hujus-
modi sophismata et auctoritates male translatas et pejus intellectas persuadere
nituntur.

p. 148. L 15. Sicut vero] Here all the MSS. except O. indicate that Cap. ix.
should begin. O. om. sicut — opponit.

p. 148. 1. 21. primo libro] Nat Auscult. i. Cap. 2.

p. 156. L 37. xxviiL should be xviii., cf. p. 154, L 3. The reference to xxxiL
is to 3rd corollary, as given in older editions of Euclid, Barrow's for instance.

p. 158. (Addition to footnote.) Jordanus' treatise De trianguiiSf printed by
Maximilian Curtze for the Copernicus Society of Thorn in 1887, has four books ;
the last of which only has as many as 28 propositions. In none of these will be
found the statement referred to in the text It will be found, however, in an
appendix to this fourth book entitled Desimilibus aratbtts, which contains
several propositions as to chords in concentric circles. [Mitteilungen des Coper-

172 ADDITIOJ^AL NOTES, VOL, I.

nicus Vereins iUr Wissenschaft und Kunst ni Thorn 1887 (vi. Heft).] Bacon's
reference to this treatise on p. 472 indicates that in the MS. used by him the
propositions were not numbered in the same way as in the MS. used by Curtze.
p. 159. (Addition to footnote.) Cf. Averroes' Comm. 1 243 b, of Venice ed.

«495.

p. 160. L 5. The Greek words here, and on p. 155, are in Roman letters in
J., P., v., and O. AH of them, moreover, write tetracedron, octocedron, duode-
cedron, icocedron. It has been suggested by Mr. H. B. Walters that the words
were originally written in Greek letters, with the rough breathing above the c of
kZpw ; the scribe transliterating the aspirate into c.

p. 165. L 6. ergo alibi] On the margin of V. {t 32, b)are the words in a
contemporary hand. In his duabus verita[tibus] [adjic]iunt quae in tertia scrip-
ture p[onuntur]. This I believe to be the earliest mention of the Opus Tertium.
Cf. O. T., Cap. xlL

p. 169. De motu Librae] The reasoning in this chapter is very interesting
from the point of view of the history of Physics. Fig. 20 in all the MSS. I have
seen, and also in Combach's edition, is wrongly drawn, making the horizontal
paralkk eguidistant.

p. 175. 1. I. Postquam] Though the second of the two subjects indicated on
p. 98, 1. 9, begins here, there is no title or rubric in any of the MSS. ; merely the
ordinary indication of a new chapter. The heading here given is my own.

p. 178. L 20. Omerium] So in J. V. and P. The letter was to Memorius.

p. 179. L 4. Non pauca] Qe Doct. Christ ii. cap. 16 §26.

p. 179. 1. 10. The quotation from Cassiodorus on Music b a cento of two
passages. See Migne voL 70, col. 1209 and 121 2. For the passages on Astronomy,
see coL 1216 and 1218.

p. 180. 1. 3. Augustinus] De Doct. Christ, lib. iL cap. 29.

p. 184. 1. 7. Prologo secundi Paralipomenon] This appears to be not Jerome's
work, but that of a contemporary of Rabanus Maurus. See Jerome, Migne's ed.,
vol. iii. col. 1327-30, ancl vol. ix. col. 39.

p. 184. 1. 23. Eusebius etiam Caesariensis] See Pre&ce to Jerome : Liber de
situ et nominibus locorum Hebraicorum. Chorograpkiam here is the right
reading, though given by none of the MSS.

p. 184. L 30. Origenes cjuidem] Origen, voL ii. (ed. Migne) coL 938.

p. 190. On line 29, the following passage has been omitted from the text
after Aprili : non fiet seminatio in Octobri illius anni sed expectabitur usque
ad Octobrem anni octavi, qui annus incipiet ab Aprili ; et tunc in principio anni
noni ab Aprili (et seq.). The quotation from Jerome's epistola de solemnitatibus
that follows is omitted by J. and V. but is given in P.

p. 191. 1. 12. Josephus] Antiq. Jud. lib. i. cap. 313.

p. 194. L 12. 5<)^P^us] Same reference as above. Cf. Bede De Temporum
Ratione cap. xi.

p. 194. L 25. magister in historiis] For this error of Peter Comestor, see
Historia Scolast. (col 1084 ed. Migne vol 198).

p. 196. 1. 32. opus algoristicum] See footnote on p. Ivii. of Introduction.

p. 199. 1. 6. magister in historiis] Pet. Com. col. 1085-6, ed. Migne.

p. 199. 1. 12. Noe] Bede de Temporum Ratione cap. xi. col. 343 (Migne).

ADDITIONAL NOTES, VOL, L 173

p. 199. 1. 28. ex glossa Strabi] Walafridus Strabus, a monk of Fulda, pupil
of Rabanus Maunis, said by some to be of English, more probably of German,
nationality, original author of the Commentary known as Glossa Ordinaria^ much
augmented by the labours of succeeding commentators. For his note on this
paissage see vol. i. col. no (Migne).

p. 200. 1. 26. magister dicit] Pet« G>m. col. 1163.

p. 200. 1. 34. Bede De Temporum Ratk>ne cap. xi. (col. 342, ed. Migne) ;
some words are omitted by Bacon in this quotation.

p. 201. 1. 37. after facere cibaria, J. V. O. have as foUoMrs (om. in P.) : in die
Jovis pro die Veneris et die Sabbati, quod esset grave et tediosum et maxime
in calida regione et in calido tempore sicut est terra Hebraeorum. Iterum si
aliquis esset mortuus in die Jovis, non sepeliretur usque ad diem Dominicam,
quod non esset tolerabile in terra ilia. Si vero die Veneris indperet annus,
tunc decima dies esset dies Dominica, et tunc eadem inconvenientia nunc dicta
sequeretur, quia non est vis sive decima dies praecedat S&bbatum sive sequatur.
Quapropter oportet sciri bene tabulam et caetertr ei anqexa si quis vult habere
legis intellectum.

p. 202. 1. 3. propter rerum magnitudiaem] Cf. the corresponding passage in
O. T. cap. Ivii.

p. 206. 1. 7. si revolvamus] Petr. Comest. col. 1616 (Migne). The latter
part of the quotation somewhat modified.

p. 208. L 17. Quatenus] J. and V. omit this passage, and all that follows
(including the table) as iax as p.. 210. 1. 16. It is given by P. O. T. and L.
Note the fact mentioned on p. 209, that the tables were constructed for the
meridian of Novara ; probably by Campano. Cf. voL ii. p. 365 (note).

p. 211. IL 9 and 14. Cf. Pet. Comest. col. ii7i-2(ed. Migne) ; where how-
ever nothing is said against the sphericity of these ornaments. The word printed
pomeas in the text, and pumeas in O., should hepumeus as in J. and P. It is
the plural of the old French word pome/ ot puffteL See quotations given in Fr.
Godefroy's Dictionnaire de I'Ancienne Langue Fran9aise.

. p. 212. 1. 15. All the MSS. (J. V. P. O.) have repeririaher vitiomm. This
seems to teq^itt potest or some such word.

p. 212. L 28. Quare] is an emendation of quod, which is the reading of the
MSS.

p. 213. L 8. Finem] emendation of finis, which is the reading of the MSS.

p. 214. 1. 10. tripliciter] i.e, (i) by incident rays ; (2) by reflected rays ;
(3) by the action of the ck>ud as a lens, resulting in convergence of rays to a
focus.

p. 214. 1. 28. J. P. O. have medium interstitium aeris. V. om. medium.

p. 215. 1. 10. nullos] It is difficult to see what is meant by nuHos here as
opposed to rectos. Bacon refers apparently to the absence of any angle (privatio
anguli) between the incident and the reflected ray.

p. 221. 11. 29, 30. ccc cumis] Pet. Comest. (col. 1157, Migne) says tulitque
trecentos currus proprios et trecentos ab Aegyptiis.

p. 222. L 4. de antiqua translatione] Pet Comest. (Migne, coL 11 90) says.
Alia translatio habet viginti tria millia.

p. 223. L 7* libro de Trinitate] Richard of Saint Victor, of Scotch or Irish

174 ADDITIONAL NOTES, VOL, L

nationality, was prior of the abbey of Saint Victor 1 162-1 173. His treatise is in
Migne's collection. In lib. iii. cap. 14 he shows diat there must be two persons
for perfect happiness : three for perfect love. Mere duplication of the single
person is not enough. Summus ille benignitatis gradus in divinitate locum non
haberet si in ilia personarum pluralitate tertia persona deesset ; et certe in sola
geminatione personae non esset cui posset quivis duorum praedpuas jucunditatis
suae delicias communicare. The discussion of the three proportions spoken of in
the text will be found lib. v. cap. 14. /

p. SS4. L 21. Averroes consentit] See f. 215b of ed. of 1495 (Venice). He
represents the degree as 60 miles.

p. 131. 1. 29. et hoc instrumentum] ^th these words the MS. J. stops
short ; continuing with Musicalia, on last line of p. 236.

p. 234. 1. 8. tota superficies solis] This calculation of the circumference and
of the surfece of the sun is in hopeless dtaaccordance with the data given.
Assuming the sun's diameter to be 35941, this sum has been multiplied by three
with addition not septinuu partis^ but tertiae partis^ to get 11 9803 as the circum-
ference. [The MSS. V. P. O. T. all have tertiae, an error which is not
committed in the other analogous calculations.] Next, the multiplication of the
figures representing diameter and circumference yields no such result as is given
in the text, but one seventy times less.' The calculations on pp. 226, 227 will
be found to be accurate, assuming the data finom which Bacon starts.

p. 240. 1. 13.* in libris magids] Here J. has a remarkable variant : in libro
magioo cujus titulus insanns est, scilicet, Theoria artis magicae, quam plnres
mutaverunt in librum de Radiis, quia auctor illius libri multa praedara praemiUit
de radiorum multiplicatione quae physica sunt, ut magis alliciat animos legentium
ad venenum felsitatis quod prindpaUter intendit. Alliciat refers to libro magico.
The book had assumed the title of an innocent work of Bacon on a scientific
subject (MuUiplicaHo specierum^ otherwise Tractaius de Radiis) in order to con-
ceal its pemidous tendency. QL voL iL pp. 407-8 (note) and O. T. p. 227.

p. 241. L 7. damnant] \y^th this word the MS. J. terminates.

p. 269. note 2. L 3. For Cottonian MS. JuL should be read Cottonian MS. Tib.
It should be added that this discussion of the Calendar is not contained in the
portkm of Tib. C. v. which contains Fkrt IV. of Opus Majus, but in the MS. of
Opus Tertium bound up in the same volume. C£ Cx)tt Tib. C v. fifl 4ob-4 jb.
The' Lambeth MS. of part IV. also omits the sectbn on the Calendar. It is
contained however in V. and in P.

p. 274. 1. 21-25. Et quoniam— Aprilis] This passage is omitted in V. and
P. The authority for it therefore is Op. Tert as indicated in the above note.

p. 276. L I, 2. quia — ^horae] Omitted in V. and P.

p. 278. L 28. dies 6940] Both V. and P. have here the same error, 69340.
There is a similar agreement in error on 1. 36 ; XL. for quatuor. It may be said
generally tliht in this section on the Calendar, V. and P.- are in very dose
agreement

p. 281. 1. 22-30. Et sicut— veritatem] Omitted in V. and P. It will Ise
found in Tib. £ 42, b.

p. 284. 1. 16. lapide selenite] Bede, De.Temp. Rat col. 482.

p. 288. 1. 10. caeli] O. has caelestis, et coni isti sunt diversion natura et

ADDITIONAL NOTES, VOL. L 175

pyramides similiter, quia diversas habent bases propter diversitate$ horizontium,
ut superius visom est.

p. 291. L 9. Indiam] V. adds, £t ideo illud prindpium Indiae non potest
multiun distare a fine Hispaniae sab terra. Propter quod sequitur quod tarn
parvum (et seq.)*

p. 291. L 24. octavo Naturalium] Plin. viii. 16.
* p. 294. 1. 16. duo genera Aethiopum] Cf. PtoL Cosmog. i. 8. In Ptolemy's
fourth map of Africa, Aethiopia sub Aegypto is distinguished from Aethiopia
Interior. Fig. 23 omitted in V.

p. 305. 1. 37. ex Plinio] ii. 73 and v. 9. Lucan Pharsal. ii. 587 umbras
nusquam flectente Syene.

p. 312. L 31. Troglodytae gens.] Etymolog. ix. 2 S 129.

p. 314. 1. 14. ut didt Plinius] Plin., v. 6, has clxx., which is the reading of V.

p. 314. L 23. Cadmus] Etymolog. xv. i § 35.

p. 315. L 5. libro Locorum] Lib. de situ et nominibus. Jerom. iiL col. 916
(Migne).

p. 316. 1. 3. ut didt Sallustius] BdL Jugurth. xxL

p. 317. 1. 20. Sallustio referente] BelL Jugurth. Ixxx.

p. 318. 1. 33. Cyrenaicae regionis] Plin. v. 5 and 8.

p. 319. L 5. affirmat Orosius] Lib. L 2.

p. 319. 1. 1 6, Nilum oriri] Plin. v. 9.

p. 320. 1. 20. loca convenientiora] Sen. Natur. Quaest. iv. 2.

p. 325. 1. 9. Arabiae] Plin. vi. 28.

p. 329. L I. Aroer] Jerom. Lib. de situ, voL iiL col. 864 and 868 (Migne).

p. 330. 1. 34. Saba regio] Plin. vi. 28.

p. 332. 1. 7. Hebraicis quaestionibus] Jerom. vol. iii. col. 955 (Migne).

p. 334. L I. secundum Plinium] Plin. vi. 27.

p. 335. 1. 16. Gaza] Lib. de situ, coL 899 (Migne).

p. 336. L 6. Gerara] Lib. de situ, col. 898.

p. 336. 1. 36. Ziph] Lib. de situ, col. 887 and 928.

p. 337. 1. 16. Orosius] Lib. i. 5.

p. 337. 1. 29. Zoara] Lib. Hebr. Quaest. in Gen. col. 959 (Migne).

p. 340. L 28. Bethsan] Lib. de situ, coL 883.

p. 341. 1. 7. de quo] In O. the words, habetur Judith primo, are supplied in
the margin. V. P. T. L. C omit After occisus, L 8, a blank space is left in
some MSS., but there is no hiatus.

p. 342. L 23. in glossa magna] See Strabus voL ii. col. 204 (Migne).

p. 343. L 22. civitas Philadelphia] Lib. de situ, col. 917.

P* 343* 1* 31* Antilibanus] Lib. de situ, coL 868.

p. 344. 1. 18. Epiphania] Lib. de situ, coL 870.

p. 345. L 15. Plinius dicit] Plin. v. 19, 20.

p. 345. 1. 27. Damascus est] Lib. de situ, col. 890.

p. 347. L 16. Bosra] Lib. de situ, coL 880.

p. 348. L I. glossa super Matthaeum] Strab. voL ii. coL 86 (Migne).

p. 348. 1. II. noQ ad aliam] lb. coL 202.

p. 349. 1. 19. octavo libro] Comm. in Isaiam lib. viiL cap. 27 § 2.

p. 351. 1. 7. Orosius] Lib. i. cap. 2.

176 ADDITIONAL NOTES, VOL. I

P* 353* I* 7* ^istola Hieronymi] Epi 53 (ad Paulinum).

p. '353. 1. 12. ad Palladium j Thi^ is probably apocryphal. See Migne vol.
xvii. col. 1131-1146. The passage in the text to the end of the paragraph is
accurately quoted from Ambrose. V. prolongs the quotation for several fines.

p. 362. 1. 25. secundo libro] Jerom. Ep. cvii. (ad Lactam). It may be
noted, as illustrating the floating orthography of MSS. , that V. spelk Ararat in
four ways in three consecutive sentences.

p. 374. 1. 12. sensum dictionum] V. adds', et omnes istae r^ones Tartarorum
et aquilonares ab Alamannia usque in oriens dicuntur Scythia apud antiquos, a quo
Scythae.

p. 376. 1. 20. scripturam] Here in P. (f. 62 d.) is written in a later hand-
writing, Hie sequi debet tractatus qui incipit, Post locorum descriptionem. This
treatise is contained in P. (£ 68 a) after interpolation qf a treatise of seven fofios on
vision and mirrors. The text however in P. is extremely corrupt, and in what
follows dependence has to be placed mainly on O. The treatise is given in no
other MS. of the fourth part of Opus Majus that has come to my knowledge.-

p. 380. L I. libro VegetabiUum] See add. note on p. 67. 1. 23.

p. 39$* 1. II. nam ubi intentio] Cf. Opus Tertium cap. 26. Hie aer sic
figuratus voce et habens fortem speciem animae rationalis potest alterari per banc
virtutem et alterare res in eo contentas in varios efiectns et passiones ' varias.
Similiter corpus fortioreni speciem facit ex his cogitationibus et desideriis animae
et intentione et confidentia (et seq.). On line 22, there is a reference to Part iii.
This is to the last three pages of the revised text (previously unpublished).

p. 402. 1. 30. cogitationibus] With this word P. stops. The remainder is
from O. only.

VOLUME II.

p. I. The exordium to the fifth section of the Opus Majus varies in
different MSS. In Reg. after the rubric (which having bften at first erased was
replaced by a maiginal annotation) we have Hie aliqua dicenda sunt de perspectiva.
Auctores quidem multi tractant de hac sdentia. Sed quidam nimis parum (et seq. as
in Combach's version). The Sloane MS. (2156) begins, Hie incipit tractatus
perspectivae habens tres partes ; Prima est (et seq. as in the rubric of Reg. ). Then
Hie aliqua (et seq. as in Reg. ). The MS. of the Perspectiva in St. Mark's Library,
Venice, begins with Cupiens te et alios etc., as in Combach's ed. None of these
MSS. have the reference to previous parts of the O. M. with which the printed text
b^ns; (Propositis radicibus, et seq.). This is given by O., and also by the
Vatican MS. of Perspectiva (Palatine 828, the date of which is fixed by a
colophon at 1349).

p. 5. In O; the rubric is : Capitulum tertium in quo determinat de 29 sensi-
bilibus ; and cap. 3 begins thus : Similiter in prima parte ultimae cellulae est
una virtus quae judicat de quibusdam sensibilibus ; nam sciendum est (et seq.).

p. 6. 1. 29. inelementalis] Here O. reads in elementatis, Reg. in elementis.
Combach reads as in the text, which is explained in Arist De Gener. II. 2 § 6- 8.
In 1. 33. Reg. has terminares. But terminabilis (Comb, and O.) is the right
reading.

ADDITIONAL NOTES, VOL, II 177

p. 7. Cap. iv.] The rubric in the text is Combach's. O. has, Capitulum 4>n,
in quo assignontor cetere virtutes 3, scilicet estimacio, memoria, cogitacio. Reg.
has Capitulum de investigatione estimative.

p. 9. Capitulum v.] This chapter in O. begins at the next sentence,
Quoniam autem etc. ; the rubric being, Capitulum quintum in quo solvuntui 3
dubitaciones. Rubric of Reg. as in text.

p. II. 1. 32. species] Reg. and O. have spiritus. II., species. Spiritus is
the right reading.

p. 12. Distinctio secunda] O; has Distincciu 2a de composicione ocitii
et figuracione habens 6 capitula. Capitulum primum de neruis opticis. O.,
however, has only three chapters, like Reg.

p. 16. 1. II. sclerotica] The reading in Reg. is schyros, in H. schiros, in O.
sclyros.

p. 17. title, araneae] Aranea in Reg., H. and O.

p. 17. 1. 2. anteriori] Reg. and H. haveinferiori ; O., interiori.

p. 20. Cap. ii. 1. 2. sphoera minor] O. has sphaera minor, id est uvcae, a
majore scilicet corneae. Reg. as in the text.

p. 21. Cap. iii 11. 7-1 o. Reg., H. and O., have uianifesli for manifesia, ur
manifestae, throughout this passage. In line 7, in anteriori is to be omitted. In
line 10, manifesta et oculi should be et numifesti oculi (the visible part of the eye).

p. 23. L 4-6. certitudine] Reg. omits the words unam rem . . • yisibilis.
O. and Comb, add the words, licet non in fine certitudinis.

p. 23. 1. 16. Hanc autem] All from here to the end of the chapter is
omitted in O. O. however gives Fig, 25 ; but not the alternative figure. H. also
omits this ; but Reg. does not. It b quite unintelligible.

p. 26. capitulum primum] To this title O. adds, De utilitate parcium oculi.

p. 29. 1. 4. O. reads, after cerebrum, et est concavus quatenus, which makes
the meaning clearer. Reg. and H. as in the text.

!>. 30. L 28. l*rimum capitulum] O. has, Capitulum primum' quod species rei
requiritur ut veniat ad visum.

p. 33. L 19-20. The last six words of the cliapter arc superfluous and are
omitted by Reg., O. and H.

p. 36. 1. I. aut male per] O. here cumbers the sense by incorporating two
glosses which are omitted in Reg. and H.

p. 38. 1. 19. In H. adeo is substituted for duo in a later writing.

|). 44. 1. I. distinguenti, (H), seems better than diligenti (Reg. and C).

p. 45. 1. 24. ponitur] Reg., O. and H. have i)onit in numerum. Ponitur
seems called for.

p. 50. 1. 4. visuales] This is the first word of the fourteenth century fragment
(flf. 125-148) of O., spoken of in vol. i. p. xiv. and in preface to this vol.

p. 50. L 13. note (i). vi. g 21, is probably the passage in Bacon's mind.
** Ut igitur nos ad capienda spatia locorum diffusio radiorum juvat qui e brevibus
pupulis in aperta emicant et adeo sunt nostri corporis, ut ijuanquum in ])r(x:i/l
positis rebus quas videmus a nostra anima vegetentur."

p. 51. 1. 16. Quondam porticus] The poem referred lu is the fourth Mctrnm
in the 5th book. Bacon's confusbn of the two Zenos is not however shown by this
pastflge : though it may be inferred from the 3rd line of the following page.

9 Bridges in

178 ADDITIONAL NOTES, VOL, IL

p. 52. 1. 9. visus— passivus] O. and Comb, have virtus activa el paanra.
Reg. as in the text

p. 56. Cap. ii. 1. 19. quod sit] O. has multiplicatio sooi as a marginal gloss
between quod and sit.

p. 58. 1. 10. per lineam a bl The'diagram in Keg. and O. illustrating this has
been omitted in the text and is given here.

p. 59. In fig. %% Reg: has at the larger internal angle the words ocuH in
suppremo terrae ; at the smaller internal angle, oculus in centro,

p. 60. In Reg. the words uiiicei k d {}. 2.) are put out of their place
into L 1. In O. the larger circle is labelled spera cell ; the left hand small circle,
spera glacialis, the right hand small circle spent uveae ; points k and / are marked
centrum glacialis and centrum uveae T d and are not joined.

p. 62. Cap. L 1. 23. et raritatis] Reg.; O. om.

p. 63. L 1.9. caerulei] Reg. and O. azurini.

p. 65. 1. 33. debitam] O. and Reg. have perfectam.

p. 67. I. 9. hoc non esset] hoc and esset omitted by Reg. and O., also ei in
1. II. Text as in Combach. In 1. 25. O. and Reg. have visionem for visum.

p. 69. 1. 1 5. Socrates] Cf. Nat. Auscult lib. viii. cap. 8 § 6.

p. 70. 1. 4. in fine] CI Nat. Auscult. lib. viii. cap. 10 S§ 1-3. Ultimi, err.
for vult.

p. 70. 1. 17. quarto Physicorum] Nat. Auscult. lib. iv. cap. 11.

p. 72. 1. 35. cui accidit should be coaccidit (O.) Reg. quo accidit.

p. yj, 1. 5. alia] The reading a/ia is supported by Reg. A. and O. but I
cannot doubt that it is wrong.

p. 77. 1. 29. medium sensiUfium] C£ De Anima tib. ii. cap. xi. § 1 1 wliere
sensation is spoken of as a medium between opposite qualities in the objects of
^nsc

p. 80. 11. 10, II. sed si~stellarum] These words are omitted in O. and are
superfluous and misleading. The passage should continue the foregoing paragraph ;
cujuslibet iilarum prius visarum, sed cognoscunt (et seq.). Reg. and A. omit Sed
si — secundum Alhazen.

p. 80. 1. 26. sed modos — proveniunt] omitted in Reg. and A.

p. 83. title] Hie incipit, et seq. given in A. Reg. O.

p. 83.' Cap. i. 1. 3. rectum est index] De Anima i. cap. 5 § 16.

p. S4. note 2] Jebb's and Combach's reading of cohabitationcm is justified
by Reg. and O. But the reading in the text is jtreferablc.

p. 87. 11. 34, 35. inhabiliS'^illis] omitted in Reg. A. ends tlie sentence with
inhabilis.

p. 91. 1. 28. quod — expertus] omitted in Reg., A., O.

p. 95. 1. 36. videbitur unum] Here Reg. repeats fig. 41, changing the letters

ADDITIONAL AOTES, VOL, IL 179

k, 0, and h^ into r, //, e. In O., the lettering of figs. 40 and 41 is confused and
inaccurate.

p. 97. L 31. non solum] A. and Reg. have Non solum quidem fit diversa
positio respectu axium, (et seq. ).

p. 99. 1. 15. septem capitula] Reg. and O. have, rightly, novem. A chapter
5;hou1d liegin p, 123. L 3a ; this would complete the required number.

p. ipi. 11. 13, 1 6. Sciendum— requiratur] omitted in Reg.

p. 103. 1. 21, Prima causa est] omitted in Reg., A., and O.

p. 103. 1. 26. compressione] Reg., O., comprehensione. A., compressione.

p. 104. Cap. ii. 1. I. sunt per distinctionem] O. has cognoscibilia, in margin,
Ix^fore sunt Some such word seems wanted.

p. 107. 1. 8. subjectum] Reg. A. O. have lima ; ue, dryness brings out the
full effect of heat

p. 108. II. 13, 14. quia — ^figurae] om. in O. Reg. A.

p. 119. 1. 29. O. and Reg. have quintam decimam for xix.

p. 121. 1. 16. 29,240] O. Reg. have 29,250; cf. vol. i. p. 235.

p. 123. 1. 32. si objiciatur] This is marked in Reg. as well as in O., as the
beginning of a new chapter.

p, 126. 1. 34. El jam in fine] marked as a new chapter in O., not in Reg.

p. 130. The heading to Part iii., given in the text, is that of Combach. Reg.
has merely Tertia pars perspectivae principalis in the margin. O.. and A. omit
heading.

p. 132. 1. 4. facit] We should expect £iciunt as on the last line but one of the
foregoing page. But &cit is the reading of Reg. , O. , and Comb.

p. 133. 11 1 8-20. vel quod— stellae] omitted in Reg.

p. 135. 11. 22, 23. veruntamen— speculo] omitted in R^.

p. 136. 11. 17-19. ut ergo — quam a piano] omitted in Reg.

p. 137. 1. 23. capitulum iv.] In Reg. cap. iv. begins p. 138. 1. 8.

p. 139. L 8. nulla enim] forma is to be understood ; O. supplies it.

p. 144. 1. 33. capitulum vi.] chapter not indicated in Reg. or in A.

p. 146. L 4. Distinctio secunda] O. omits title. R^. has Distinctio secunda
tertiae perspectivae capitulum i.

p. 150. fig. 61-6S] om. in A. and O.

p. 157. L 14. ad sensum] The reading in the text is Combach's ; in O., A.,
and Reg. the previous sentence ends with imaginis, and Ad secundum begins a
new sentence. ^

p. 163. 11. 7, 8. quam— deprehendet] O. and Reg. have qua— dependet.

p. 168. L 3. In Vat 4091 (here called X., see pre&ce to this vol. ) this is given
rather more fully. Et oportet nos experiri ; et hoc placet etiam ubi argumentum
existimatur esse fortissimum. Nam in mathematicis est demonstratio fortissima, .et
maxime in geometria quae est fundamentum omnium mathematicalium ; et prima
inter omnes est fortior quia per illam ceterae sumunt vigorem, quoniam ejus con-
clusio est principium probandi cetera. Si igitur fiat haec demonstratio sine
experientia, Omnes lineae ductae a centro ad circumferentiam sunt equales, sed
utrumque latus trianguli constituti super lineam datam egreditur a centro ad
circumferentiam sicut ilia linea, ergo utrumque latus est equale lineae ; sed quae
uni et eidem simt equalia sibi imncem stmt equalia ; quapropter utrumque latus non

ttaiBridffMlU

t8o additional \0TES, VOL, IL

solum est equale lineae datae sed ad invicem sunt equafia^ et ideo tiiangulus erit
cquilatenis : quicumque vero hanc demonstiationein potissimam habet sine ex-
perientia (ct seq.).

p. 168. 1. 21. sine demonstratione] X, has sine dnbitatioiie, which is doubtless
right.

p. 168. 1. 22. et hoc patet] X. has, Et si aigumentum non snfBcit ad
certificationem .vecitatis, longe' minus auctoritas suffidt, quoniam debilior est
ratione; ct argumentatio hnbet virtutem aunper rationem redpiat staHle funda*
mentum. Haec igitur scientia vult docere quod non est coniidendum aigumento
aut auctoritati nisi aliqua experientia fortis vel levis habeatur, ct hoc patef (et seq. ).

p. 168. 1. 24. quae sunt omnino] quae sunt non solum dubia sed omntno (X.).

p. 168. 1. 29. elaboratum est ad hoc] X. continues, et plures sapientes et
expcrti tentaverunt hoc, et non invenenmt, quapropler yulgiis fatsum aut dubium
assent in hoc casu.

p. 168. 1. 30. vidi oculis meis] X. has, pr€>bavi per experientiam ante oculos
meos.

p. 168. 1. ;;i. hujus lapides] X. adds, et hoc sdunt rustic! qui dediti'sunt
experinjentis gemmanim.

p. 169. 1. I. sua testimonia] X. has, suos testieulos loco naturali, qnapropter
castorea non sunt testiculi, sed humorum specialis congregatio quam natiira propter
utilitates magnas sagadter operator, et hoc sdtnr ab eisqui videmnt et'experti
sunt ; et ideo quod (et seq. ).

p. 169. 1. 4. absdndit castprea] X. adds, et haec si essent extra corpus, nun-
quam bnitum animal sciret quid libertas arbitrii hnmani cogitaret.

p. 169. 1. 7. inimici sibi obviantes] X. adds, et qnod aqua calida sit rarior
propter quod fortius penetrat lirigus, et ita pro fidsissimo sententiant et crednnt
oplimas causas assignare ; sed certum est (et seq.).

p. 169. 1. 8. experienti] sicut quilibet potest probare per experientiam (X.).

p. 169. 1. 14. congelabitur frigida] X. inserts. Similiter fiunosi naturales et
perspectivi credunt q^od speculo posito in aqua contra radios solis fit apparitio
stellae cum sole ut stellae fixae, vel veneris solem concomitantis, quae non multum
a solis vicinia elongatur. Quia neg%unt candelam experiri decipiuntur, ut prius
cxpositum est; et ad radios lunae similiter apparent duo idola, unum majus et
reliquum minus; cujus velodtatem nulla stella potest concomitari. Quia igitur
in his et infinitis credimus sermonibus xnilgaribiis et &ntasticis argumentis non
possumus esse sapientes ; et quod minim est, in textu Aristotelis et suorum ex-
positorum multa reperiuntur &lsa, quae tamen forte debentur malis translationibus,
propter defectum experientiae in sdentiis et in rebus. Per has igitur vias docet
haec scientia experientialis speculativa quod non est in argumentis aut auctoribus
sine experientia confidendum. Oportet igitur certificari omnia per veritatem
experientiae. ->

p. 169. 1. 20. sicut] similiter, X.

p. 169. 1. 21. hominum] hominum fidelium, X.

p. 170. 1. 2. • ut dicit] X. adds, Et qui hal)et utnunquc pcrfectus est in
s.ipicntia, ut ipse ct Hali commentator ejus declarant.

p. 170. 1. 6. didt] pulcre sententiat, X.

|). 170. 1.1 1, diffitentes] difiinientes, X.

ADDITIONAL NOTES, VOL, IL i8i

p. 170. L 14. propter quod ait] X. has, et sic patet per vitam philosophorum
et sententias eorain, ut in moralibus uberius exponetur ; propter quod Scriptura
didt quod in malivolam aninuim non introibit sapientia, nee in corpore suhdito
peocatis. Nam (et seq.X

p. 170. 1. 21. veritatem] virtutem, X.

p. 171. 1. 30. scientiis humanis] X. adds, Et quilibet delx^rct ad has experien-
tias anhelare, non solum per vitam spiritualem, sed per certificationeni sapientiac
n6n solum divinae sed humanae. Experientia igitur necessaria est nobis, et non
sufticit argumentum. Et ideo (et seq.).

p. 172. Cap. ii. 1, 1. Etquia] Before thisX. has, Nobiliorcm aiUcm scicntki-
rum et utiliorcm post moralem dico esse scientiam cxperimentaleni.

p. 172. 1. 3. ostendantur] X. adds, Quam lirevissime igitur ixissini trans-
curram ejus radices altissimas inter sdentias, et ostendam (luomodo utilior est
theologiae quam aliqua aliarum de speculativis scientiis. Ilaec igitur sola novit
proferre certe quid possit fieri per naturam, quid per artes hominum, quid pi*r
operationes spirituum veras, quid per fraudes malonim ; quid volunt (et seq.).

p. 172.1. 16. ex principiis inventis] ex principiis inventis ad illas conclusiones.
X.

p. 173. 1. 7. sine matheinatica] X. adds, ut prius ostensum est; ct aliquae
scientiae aliae habent experientias particulares incompletas, ut medicina et
alkimia et hujusmodi. Sed si (et seq.).

p. 173. 1. 10. auctoritate] autonomatice, X. and O.

p. 173. 1. 13. apparet] apparent, X.

p. 173. L 18. in hac parte] X. adds, Sed sermones eonim inutiles [sunt] c;
per argumenta sine experientiis conclusionum sufBcientilnis, et ideo nullam
certitudinem generant in cordilnis auditorum. Et non solum dubia inveniuntur
apud doctos sed falsa. Nam in translatione libri Meteoronmi pervulgata dicitur
quod a radiis lunae non fit iris nisi bis in quinquaginta annis. Et maximus
naturalis et persi)ectivus quern vidi voluit ct hoc verum salvare et ejus causam
reddere, dum ejus auditor a juventute fuerit constitutus. Sed ipse argumentis
seductus [fiiit] ct tranlslatione falsa, quoniam experientia docet quod in omni
plenilunio si luna lucet sine impedimento nubium et vaponim, et materia roricin
sit generata in oppositions lunae, generabitur iris necessario. Sic est dc halo et
linea peri>endiculari qunm fingunt esse tertiaiu impressionem coloratam. Sed
licet textus Aristotelis pronuntiet hanc perpendicularem Umquam distinctam
impressioncm, ct Seneca similiter in hoc de his impressionibus hoc idem asserat,
tamen experimentitor scit quod id quoci vocatur perpend icularis ab Aristotele, et
virga a Seneca, non est iinpressio nova et distincta ab halo, sicut (xistea ex|X)nit
experimentator, quia sus])endit auctoritates et argimienta per instrumenta. Et
cum omnes nudi naturales, et parum exercitati in experientiis, dicant hos colorcs
iridis et halo fieri penes diversitatem nubis in spissitudine et raritatc secundum
est quod mala translatio Aristotelis innuit, sed nee Aristoteles (et seq.).

p. 174. 1. 9. a rotis molcndini] X. adds, solis radii penetrantes rorcs sparsos
faciunt colorcs apparere. Similiter cum aquae descendunt cum imj^etu a lcx:o
alto, ut a rupe et fiat roratio in acre, apparebunt colores.

p. 174. 1. iS. ct similiter] X. has, atque quod majus est si (licie rcvelatn
aspiciat contm solem in radiis sub umbra cilionmi. et itcrum si apponat v.is

i8a ADDITIONAL NOTES, VOL, IL

vitreum plenum aquae, ut urinale vel aliod, in radio solis apporeliunl colores iridis ;
ct si daudat omnes fenestras domus* et ostia piaeter aliquam parvam fenestiam per
quam radius intrat soUs, et convertat dorsum ejus ad solem sedens sub radio soils
iti quod linea veniens a centro solis transeat per ocuhmr aspidentis sedentis sub
radio, et recipiat aquam in ore et fortiter spargat ita quod guttulae iiant subfiles
infinitae et tenues, videbit colores iridis ; aut si alius stet a latere et fortiter spargnt
aquam et in abundantia videbit colores. Et si per hmpadem (et seq.).

p. 174. Cap. ill. L 9. et experimur] X. has, ut saepius experimur ; ct in asper-
sionibus inveniuntur fracti circuli et portiones circulorum, sed quod fortius et
plcniiis et aliquantulum remotius fiat apparitio.

p. I7S* 1* 9* horiaonta] O. has horiaontem.

p. 175. 1. 32. in maxima altitudine] X. adds, super oriisonta, ct incipit postca
declinare et desoendere .id occasitm donee cadat sub oriaqnte. Et hie circulus (et
seq.).

p. 176. L 2. in sph.iera] X. has, in sphaera mundi. Et qunrta istius circuli
altitudinis continetur ab intersectione ejus cum horizonte usque ad zenith capitis,
et alia quarta a zenith usque ad intersectionem ejas secundam cum horizonte. Et
[si] omnes tpangulos [i»r, for circulos] dividamus in trecenta sexaginta partes sive
gradus, qiuurta continebit xc gradus. Altitndo igitur (et seq.).

p. 176. 1. 27. sint inaequales] X. inserts, et quaelibet inferior habet minorem
circulum ; omnes tamen possunt intelligi in eadem superfide, et contineri infra
circulum altitudinis stellae fixae, et ut quaelibet major contineat minorem, et ut
sint ooncentrid per quorum diametsos transit axis horizontis \ et licet (et seq.).

p. 177. L 10. corporum illorum] X. adds, sed bene habet comparationem ad
dlstantiam lunae, et maxime illorum quae in aere (et seq.).

p. 177. L 29. ut dictum est] X. adds, nam quando sic est, sol est in maxima
depressione, et quanto sol deprimitur tanto iris elevatur; et ideo si materia (et

seq.).

p. 178. 1. 10. etideo in fervore] X. has, et ideo tunc in meridae, et prope, non
potest iris apparere in caelo quamvis nulies sit praeparata ; et sic est in septirao
climate hi quo vixit Aristotelcs, et in quinto in quo fuit Seneca natura non est
magna diversitas, et ideo in hoc conveniunt quod post equinoctium in fervore
aestatis non accidit iris in meridie et prope meridiem, ut in septiniam horani vel
octavam,' quousquc sol descendat ad minorem altitudinem quam sit xlii gradus, et
tunc potest apparere, et similiter in mane antequam sol vcniat ad illam altitudinem.

p. 178. Cap. iv. L 12. horizontem] O. has horizonta.

p. i8o. 1. 27. superius] X. saepius.

p. 182. 1. 12. super horizontem] A passage is here omitted from O. : et
dictum est quod iris apparere non potest quando Sol est 42 gracUium super
horizontem.

p. 183. 1. 10. exbunte] existente, X.

p. 184. 1. 20. exeunte] existente, X.

p. 185. 1. 8. potest fieri iris] X. adds, habitantibus sub polo.

p. 185. 1. 18. oppositum solis] Here the correspondence of X. with O. ceases ;
withf. 58 b., X. passes to the subject of haloes; and on 62 b. to extracts from
Bacon's tractatus de potestatc artis et n.aturae (Brewer, p. 523).

p. 253. I. 5. For nunc est. the reading of O.. M. has, non est. But Bacon

ADDITIONAL NOTES, VOL, IL i8.^

complains frequently of the undue diffusion of civil law. (Cf. O. T. ed. Brewer,

p. 84.)

p. 254. 1. 14. After de Anima, M. has, et in radicibus moralis philosophiae
quod.

p. 254. L 16. After majores, M. lias, et propter hoc in septimo Metaphysicac
vult Aristoteles quod bonum publicum est majus et melius quam privatum.

p. 261. 1. 25. note (4). The reading of M. is imperfectly given ; it is Militaris
viri pars est gloriae tolcrantia adversitatum ; exempla gloriantur (et seq.).

p. 273. L 25. transeunt .... et] The dots here, and in the numerous quota-
tions from Seneca that follow, are not to be understood as indicating a hiatus in O.
They simply mean that Bacon left words or sentences unquoted. Words introduced
from Seneca to complete the sense have been placed in brackets. See note on
p. 365 ; also add. note.

p. 287. 1. 30. after libro secundo should follow : Et non solum se ipsos amittunl
sed proximos ; et non solum quos reputant inimi^os de quibus planum est, sed
amicos. Nam, ut Seneca dicit libro secundo, Irati mortem liberb imprecantur,
amicissimis hostes vitandique carissimis. Didt, Ira patri luctum, marito divortium
attulit, magistratui odium. Et magnifica ponit exempla quomodo in amicos
irruerunt

p. 300. I. I. After pugnat, O. has Ecce spectaculum dignum ad quud respiciat
intentus operi suo Deus.

p. 365. 11. 5-9. This passage lias needed much correction. O. and the Dublin
copy of O. read volens for volentis, intendatur animus vigorum for intendat animi
vigorem, and saltem for psalterium. In general O., while very full of mistakes in
his readings of Seneca, appears to be accurate, and at any rate is usually intelligiUe,
in his rendering of Bacon ; the passage here referred to being a rare exception. With
regard to the Seneca quotations, it has been objected that I should have done better
to reproduce accurately the readings of the manuscript. They have been carefully
recorded by Mr. Herbert, and may be found useful hereafter,' in the event of a
complete edition of Bacon's works being contemplated. But the errors in the
Seneca quotations are so numerous that to embody them in the text would have
made it in many places quite unintelligible. To determine how many are due to
Bacon's copyist, how many to scribes of the fourteenth and fifteenth centuries, would
hardly be possible. Bacon seems to have discovered these * dialogues,' perhaps by
Campano's help, during the progress of his work. If so, the copy would have been
made hastily.

p. 377. 1. 4. fratres de domo Teutonica] Cf. what is said on this subject in
Part iii. (pp. 121-2 of^revised text).

p. 407. 1. 8. Primum %[itur capitulum] Add. MS. 8786 contains on f. 20 b.
col. 2 a preamble to this treatise, indicating its position as part of a larger philo-
sophical treatise. The two extracts here subjoined show its purport.

Postquam habitum est de principiis rerum naturalium, quae sunt materia et furmA,
cl pnvatio potentiae activae et passivae, quae omnia sunt ordinata ad productioneui
rerum naturalium et sunt a parte principii materialis, nunc dicendum est de hiis
quae consequuntur ordine naturali Ad productionem vero rerum na(tura)lium de
potentia materiae patientis primo incurrit influentia agentis in hanc materiam, ut de
potcniia talis materiae eflfectus naturales producantur. Et ideo oportet sciri

i84 ADDITIONAL NOTES, VOL, II,

actioiieiii agenlis et modum agentis in matcruun antequam adamus ipsam pio-
ductioocin sive generaUonem rci de potentia matcriae per virtutcm agentis.
Virtos enim acdva agentis tiansmutat materiam natunUem et assimilat earn sibi,
ut per banc asMmilatiranem fiunat effectus completos univocos vel equivooos.
Univoons efiectns est qui nomine el diflbiitione concordat cum agente, ut homo
gcnentos cum hnminr geneiante. Equivocus effectus est qui nun oommunicat in
noqiiiie cun agente nee diffinitione ; ut hut generat calorem et calor putrefiictiunem,
et sic de infinifis. Nisi igitur sdatur haec actio agentis in materiam naturalcm
quam vQcanms inflncntiam agentis in materiam patientem nil polerimus scire de
rflrrhmm prodoctione, et ideo immediate post praedicta oportet tractari banc
iniiiifntiam. CSica earn vero plene intelligendam et distincte oportet ordinari x
capitnla, qaoram prindpia aUqua habebunt capitubi aliqua subaltemata eis
propter veritatnm multitndinem quae in nno particulari capitulo non possunt
conchidi ; qnoniam ^Kmo oportet earn considerari in corporalibus agentibus et
patientibns, secundo in spiritualibus ad invicem et respectu corporalium. In
eorponlibos vero oportet primo [l>tos u cap. i] sciri quomodo vocetur hacc
inflnentia ct quae sit Secundo [Pars L cap. x] quae res |Nissunt sic influerc ct
agcre. Tertiu [Fars L cap. 3, 4] de modo generali efficiendi hujusmodi influcntiam
in patiens ab agente. Quarto [Pars \, cap. 5] de nalura ct proprietatc patientium
et rcdpicntinm hujusmodi influentiam ab agentilius eis proportionaliljus. Quintu
[Pars L cap.*6] a quibus agentibus in quilnis patientibus potest haec infiuentia
oompleri in effectus similes agentibus scilicet nomine et diffinitione. Sexto [Pars ii. J
de modo muUqrficandi hujusmodi influentiam in corporibus ab agente et a loco
suae genemtionis primo secundum modos linearum et angulonim et figurarum in
quibus fiunt muUiplicationes naturales. Septimum [Pftrs iii.] est de modis
spedalibus essendi hujusmodi inflnentiarum in rebus in quibus multiplicatae sunt.
Octavum [Pars iv. et v.] est de actiune et alteratione naturali iu corporibus infidenda,
cum plena invesligatione totius fortitndinis et debilitatis et omnium graduum istius
actioois, secundum omnem varietatem ejus penes Uneas rectas fractas et reflexas, el
penes angulos rectos et obliquos, et penes figuras sphaericas el pynunidales el
alias in quibus actio naturae pulcris modis variator. Nono [Pars vi. ] de corruptione
istanim influentiarum. £t capitulo x ut tangit spirituales substantias.

Bacon proceeds to explain that in the examination of these subjects uur
princqial idianoe must be placed on such writers as Ptolemy, Alhazen, Alkindi,
Tidens, and others who have studied Optical Sdence ; Ixit little aid can be
obtained firom Aristotle, Avicenna, and Averroes. He continues :

Sed haec $ capitula prima paucas habenl veritales nee princiixiles circa hanc
influentiam, sed introductorias tantum ad ea quae prindpaliter requirantur, ut
patet ex serie tractatus. Scire enim debet philosophans in rebus naturalibus
cpgnoacyndis quod naturalis philosophus duo considerat in quibus stat pundus
et potestas naturalis philosophiae, scilicet motum secundum formam el motuui
secundum locum circularem et rectum. Sed nioius secundum formam cumpre-
hcndit geneiationcm, comiptionein, augmenlum, diuiinulioneui, et allcralioneiu ;
et non potest intell^ ncc demonstrari sine multis, quorum ununi est infiuentia
agentinm naturaliom qui £uiunt hos motus per suas infiucntias. liaec enim
inihientia non potest sciri cansaliter nisi per auctores asi)ecluum cum adjutorio
Euclidis. Theodosii, et Apollonii, ct hujusmodi, ut pars praesenj; maiiifcsie docebil ;

ADDITIONAL NOTES, VOL, IL 185

sicut nee motus secundum locum rectus sciii sine libris ponderum potest nee
ciicularis sine astrologia, quia ille motus adducit univeisalla gencnuitia, quae sunt
stellae, ad singulas partes habitationis prout expedit mnnda Motns enim
numorum et elementorum mixtionis in generatione rerum natnralinm secondnm
gradus et proportiones varias, ut ezigitur in rerum generatione mixtarum, sciri non
potest sine potestate sdentiarum quarum est omnia genera pioportkipnm consi-
derare et harum rationem dare. Et hujusmodi sunt libri Elementomm, et liber
de proportionibus, et arithmetica non solum specnlativa sed etiam pnulica, ex
quibus Jacobus Alkindi suam scientiam utilem de gradibus extrshit. .S™i^<^ de
generantibns ipsis universalibus, quae sunt caeli et steUae, non solum astrologia
speculativa sed etiam practica necessariae sunt. • De geometria non solum qwca-
lativa sed magis practica certum est quod effectus natnraks satis egent, sicut acddit
in fabricatione speculorum comburentium, et fignratione peispicuoinm et mnhaium
instrumentonim in quibus ostenduntur, et per quae finnt miramla opeiatioimm
naturae, ut explanabitur infierius. Et ideo yolens scire generationem icram
universalem naturalium non potest proficere nisi per Qiathematicas piacticas et
speculativas et scientias aspectuum et ponderum ; sicut desiderans scire in particn-
lari generationem harum rerum non potest scire aUquid dignum sine alkimia, et agri-
cultura physica, et scientia experimentaU, eo quod, ut patuit in prima parte bnius
operis, et in prima specie qualitatis in qua sdentiae distingunntnr, aiVtmiefao
determinant de omnibus rebus inanimatis in particubri ab dementis usque ad partes
animalium et plantarum inclusive, et agricultnra phjrsica deternunat in pvopffia
disciplina omnes varietates naturarum et proprietatum in plantis et animalibus ;
secundum quod Aristoteles 50 voluminibus explicayit naturas et proprietates
animalium, et in multis libris eas quae ad plantas pertinent explicaverant ipse et
alii philosophi, qui in libris naturalibus quorum est in universaU de illis detenninare
non possunt nee debent coarctari, sicut nee ea quae de rebus inanimatis scicnda
sunt, et quae aUdmistae explicant in particulari. Scientia antem particnlaiis docet
certificari omnes conchisiones naturalis philosophiae, quod non potest natnralis
philosophia tradita in libris Aristotelis apnd Latinos vulgatis nisi drca sua prindpia,
quoniam per aigumenta convenit (continet?) conchisiones ex prindpiis sed non
invenit eas per experientiam, et ideo certificare non potest sine hac somtia.
Quapropter non est mirandum si drca certificatiooem agentium natnralinm irolo
procedere per scientias aspectuum et alias practicas, quando natmaKter phikBo-
phans in libris naturalibus quibus vulgus utitur Latinorum nndus est sine aliis
sdentiis, nee potest multum nisi per viam narrationis et aigumenta dialectica et per
effectus et causas remotas procedere, et multum in univeisali per omnia. Jam enim
patuit quod philosophia naturalis communiter et large sumpta habet novem
sdentias prindpales, quarum una et vilior est qua Latini utnntur in libris Aris-
totelis, Avicennae, Averrois et aliomm. Communia enim haec sunt etieviter
explicata in libris eonim qui apud Latinos sunt ; quorum intentionem cum
causarum assignatione conabor ut potero assignare. Primum igitnr capitnlmn (et
seq. as on voL vl p. 407).

Few passages throw a stronger light on Bacon's philosophical positiaii than
the foregoing. While antidpating the sdentific renascence of the i6th oentmy,
he never lost his hold, as the second Bacon did, of the scientific inheritance
handed down from the Greeks through the Arabians. Specially urmarkabir is

i86 ADDITIONAL NOTES, VOL. II

the part assigned to scientia particularis as the foandation of souttd philosophy.
Without it the philosopher was mtdus, unequipped. His work was a mere
collection of deductions from a few abstract, remote, and ^undemonstrated
principles.

p. 411. 1. 18. consimilis agenti] After agenti, Reg. has (in margin, same hand,)
et ideo species cum sit primus effectus agentis erit similis in natnra (et seq. ).

p. 416. L 13. ut docebatur prius] O. has ut docebitur postea. Cf. Pars i.
cap. vi
p. '417. L 7. Reg. om. etiam — ^voluntatem, and has si agat.

p. 418. L 15. capitulum iL] This is the second of the ten divisions of the
treatise spoken of in the foregoing preamble. In Reg. this chapter is subdivided
into six sub-chapters.

p. 418. Cap. iL 1. 12. nam rarefiunt — situ naturali] omitted in O.

p. 419. L 8. quia — primo] omitted in O.

p. 420. 1. 1. ergo cum— caloris] This sentence, and also the next but one,
ergo — substantiae are omitted in Reg.

p. 425. L 35. Metaphysicae] O. and Reg. have Meteororum (c£ Meteor, iv.
cap. i § 1-4).

p. 43a L 16. acddens] Here Reg. inserts (in early fourteenth writing). Item
non determinatur aliqua alia natura activa ab Aristotele nisi in substantia et
qualitate; quare patet quod alia non &ciunt "speciem. Item ilullam £eudunt
transmutationem naturalem in rebus. Sed non fit species nisi per hujusmodi
alterationes : quare ista non feciunt species.

p. 431. capitulum iiL] This and the follovring chapter form the third of the
ten divisions of the treatise. In Reg. cap. iii. is divided into two sub-chapters.

p. 433. 11. 16-17. sed non plena—similitudinem] omitted in O. ; contained in
Reg.

p. 435. 1. 4. non evadet — effectum prindpalem] omitted in Reg.

p. 435. L 37. omne generabile — sit comiptibilis] omitted in O.

p. 438. capitulum iv.] In Reg. this has six sub-chapters.

p. 445. capitulum v.] This is the fourth of the ten divisions. In Reg. it has
three sub-chapters.

p. 446. U. 1-3. et quod ilia— in materia] omitted in O.

p. 449. capitulum vL] the fifth of the ten divisions.

p. 450. 11. 17, 18. quando vero] ideo non, O.

p. 457. L 9. capitulo dedmo] This should be capitulis decem. This second
part forms the sixth of the ten divisions of the treatise. The title in Reg. is : Pars
secunda hujus tractatus. Primum capitulum habens quatuor condusiones.

p. 459. L 23. nisi per — naturae] omitted in Reg.

p. 460. L 9. sed oportet] Cap. ii should begin here, as in Reg.

p. 46a. L 34. quod vadit] O. and Reg. have quae vadit But neither reading
is intelligible. We should expect, incessum qui vadit Fig. 73 and also Fig. 74
are omitted in O.

p. 496. 11. 31, 33. undevicesimam] Prop. 19 in our editions. O. and Reg.
have 19.

p. 498. 1. 18. decimam sextam] O. and Reg. have 25«n, and also on p. 499. 1.
29, 30, and on p. 500. 1. i.

ADDITIONAL NOTES, KOL, IL 187

p. 502. Pars tertia] This is the seventh of the ten divisions of the treatise.
Reg. marks no division. O. has Incipit tertia pars hujus tractatus.

p. 504. L 8. alias acddentaliter] om. in Reg.

p. 506. 1. 34. minus] note 3 is in error. • Reg. has mitius. In O. the word is
scored through.

p. 512. 11. 7, 8. loquendo — loqiiimur] omitted in O.

p. 517. Pars quarta] indicated by both Reg. and O.

p. 521. Cap. ii. 1. II. ageret in infinitum] O. has, in infinitum crescit!

p. 526. U. II, 12. quare — ^in instanti] omitted in Reg.

p. 526. 11. 17, 18. et ita in tempore] omitted in Reg.

p. 527. 1. 27. delationis] Sic. Reg. O. has dilatationis.

p. 529. U. i6| 17. tempus — dictum est] om. in Reg.

p. 535. L II. ad quam terminantur] omitted in Reg.

p. 537. 11. 6, 7. in corpore subtili] ue,y the object being in corpore subtili.
Reg. has, versus perpendicularem cl b. But 0, c.^ drawn firom the lifcus fractianis
to the centre seems meant. O. omits %%, 104 ; and gives fig. 103 unintelligibly.

p. 544. Pars sexta] This is the ninth of the ten divisions spoken of in
the preamble. The tenth appears to be wanting. This part in Reg. (ff. 44b. 46b.)
is in a different and somewhat later hand. There is no heading; but in the
margin are the words (in contemp. writing), Tractatus de radiis, sive de speciebus.
O. has, Incipit pars sexta hujus tractatus.

p. 548. U. 28, 30. si dicatur — creator] omitted in O.

p. 549. Cap. iv. 11. 7, 8. compositio — ethaec] omitted in O.

p. 549. IL 5, 6. per actionem— corrumpatur] omitted in Reg.

p. 551. 11. 15, 16. potest did — et aqua] omitted in O.

p. 551. 1. 26. receperit] O. ends here with the colophon; Explicit Iractatos
M. Rogeri bacon de multiplicatione spederum. What follows in Reg. is marked
for omission by the note vacai in the margin. The tenth division of the treatise
spoken of in the preamble is wanting.

NBILL AND COMPANY, LIMITED, PRINTBKS, BDINBURGH.

^^H ^1

^^H ^H

STANFORD UNIVERSITY LIBRARIES

CECIi H. GREEN LIBRARY

STANFORD, CALIFORNIA 94303-6004

(415) 723-1493

1

All books may be recalled offer 7 days

^

^^M

L^; DATE DUE

I

1

^L Fi:

JANO&OOS

^1

%

\

1

J